با مهندسی معکوس زمین، بزرگ ترین منجلاب قابل کشتی‌رانی کشور را نجات دهید!

در گذشته نه چندان دور رود کارون به غیر از امکان تأمین آب آشامیدنی، کشاورزی و تولید برق مصرفی، همچنین  از شرایط مناسبی برای جذب سرمایه گذاری، ایجاد مکان های تفریحی و توسعه حمل و نقل آبی برخوردار بود؛ شرایطی که نه تنها به خوبی از آنها استفاده نشد، بلکه به گونه ای پیش رفت که اکنون باید منتظر نابودی کامل تمدن حاشیه کارون بود.

به گزارش «تابناک» رود کارون و جلگه خوزستان سال هاست، با آسیب های زیستی محیطی و اجتماعی فراوانی رو به روست. کاهش منابع آب پایین دست، شوری آب، اجرای طرح های متعدد انتقال آب و دعواهای استانی در جلگه خوزستان و حوزه آبریز کارون از مهم ترین نگرانی های این منطقه است.

هرچند رود کارون با سابقه تاریخی طولانی اش و به عنوان طولانی ترین رود ایرانی، نقش بی بدیلی در شکل گیری تمدن های باستانی و تاریخی ایران داشته و امروزه نیز حیات میلیون ها ایرانی ساکن در غرب و جنوب غرب کشور به حیات آن وابسته است، بررسی ها نشان می دهد، هم اکنون شرایط حاکم بر این رود اصلاً مساعد نیست.

توضیح اینکه بر سر رود کارون در سال های اخیر تعداد زیادی سازه انسانی همانند سد، تونل انتقال آب و چاه های آب صنعتی و کشاورزی ساخته شد که همگی در زایش و افزایش بحران های زیست محیطی و اجتماعی کارون موثر بود.

ساخت سدهایی مثل کارون 1، کارون 2، کارون4، مسجد سلیمان، سدهای گتوند علیا و سد تنظیمی گتوند جرا و پیگیری طرح های انتقال آبی مثل کوهرنگ 1، چشمه لنگان، بهشت آباد، سبزکوه، ساخت تعداد زیادی کارخانه های صنعتی وتوسعه کشاورزی در حاشیه رود تنها بخشی از این اقدامات انسانی است که رود کارون را با چالش های جدی رو به رو کرد.

در رابطه با مشکلات و نگرانی های رود کارون و جلگه خوزستان «دکتر محسن رضایی» دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام در مقاطع زمانی و از راه های مختلف پیگیر مشکلات این منطقه شد. برای مثال ایشان در همایش نقش عشایر در پیروزی و دستاوردهای انقلاب اسلامی ـ که 15 بهمن‌ماه  1394 در اهواز برگزار شد ـ از پیگیری مشکلات زیست محیطی و اجتماعی این منطقه یاد کرد و گفت: در سفر اخیر خود به خوزستان در نامه‌ای که به مقام معظم رهبری نوشته‌ام، خواستار رسیدگی به سه مورد از مشکلات خوزستان شدم که شامل آلودگی کارون، گرد و غبار خوزستان و سد گتوند بود که رهبر انقلاب به رئیس‌جمهور ابلاغ کردند که این سه مسأله مهم باید در دستور کار قرار گیرد و اکنون در برنامه ششم توسعه به این موارد توجه شده است.

هرچند دولت یازدهم در برنامه ششم توسعه به صورت ویژه به این مسأله توجه کرد و در ماده 12 و 13 برنامه ششم توسعه مسائلی نظیر حقابه محیط زیستی، افزایش بهره وری در مصرف آب، تولید پایدار در بخش کشاورزی، تعادل بخشی به سفره های آب زیر زمینی و... را مورد توجه قرار داد، باید گفت، حجم مشکلات جلگه خوزستان و اختصاصاً رود کارون به قدری حاد شده که جدا از برنامه ششم توسعه باید برای این منطقه از کشور برنامه ویژه ای در نظر گرفت.

در این رابطه دکتر «ناصر کرمی» استاد دانشگاه برگن نروژ و کارشناس مسائل محیط زیست به «تابناک» گفت: جلگه خوزستان قربانی دو پدیده مهندسی اشتباه زمین و عدم توسعه است. منظور من از مهندسی اشتباه زمین پدیده های انسان ساخت منطقه شامل ساخت سدها و کارخانه هایی است که هرگز با محیط انطباقی ندارند و در گذشته تنها با توجیه اقتصادی ساخته شدند و هدف مسئولان از این سازه های انسانی سرویس دادن کوتاه مدت به مردم و بهره برداری اقتصادی از منابع موجود بود. مسئولان هر کاری خواستند بدون ملاحظه توانمندی ها و ضرورت های منطقه انجام دادند.

کرمی در مورد راه موجود برای جبران گذشته افزود: مهندسی معکوس زمین در جلگه خوزستان و بازطراحی و باز تعریف سازه های انسانی یکی از راه های حل مشکلات جلگه خوزستان است.

این استاد دانشگاه در مورد عدم توسعه این منطقه از کشور نیز گفت: از ابتدای دهه چهل و با ورود درآمدهای نفتی به اقتصاد کشور جدا از توسعه صنایع نفتی در منطقه افزایش سایر صنایع نیز دنبال شد. در دهه چهل مجموعه ای از کارخانه ها که متناسب با شرایط همان دوره مدرن و متکی به منابع آب بودند در منطقه ساخته شدند. این کارخانه ها متکی به منابع حیاتی بودند که شرایط پیشین سبب شد روند توسعه سازه های انسانی و فشار انسانی بر محیط زیست منطقه افزایش یابد.

استاد دانشگاه برگن نروژ ادامه داد: ضروری بود که منطبق با فرایندهای جدید این صنایع توسعه ادامه می یافت و به روز می شد اما این اتفاق رخ نداد. اکنون آلودگی منطقه رود کارون را به بزرگ ترین منجلاب قابل کشتی رانی جهان تبدیل کرده و برای رهایی از این شرایط باید روند توسعه منطقی ادامه یابد. صنایعی که عمر مفیدشان تمام شده، تعطیل و صنایعی نیز که قابلیت بازطراحی دارند به سرعت بازبینی و تجهیز شوند.بر اساس آنچه آمد، ضروری به نظر می رسد که مسئولان در اولویت های خود مسأله مشکلات زیست محیطی و اجتماعی جلگه خوزستان از جمله آلودگی هوا، آلودگی آب، کمبود آب، شوری آب و... را  مورد توجه قرار دهند؛ اولویت هایی که در آنها نیاز است  بازبینی کارایی سازه های انسان ساخت موجود و بازطراحی آن دسته از سازه هایی که با مشکل مواجه هستند و نیز افزایش منابع آب منطقه دیده شود.