چغازنبیل شهری که ساخت آن 700سال طول کشید

تهران- ایرنا- بنای عظیم و شگفت انگیز چغازنبیل که چشم هر بیننده ای را می نوازد، افتخار ایران و ایرانیان است زیرا حکایت از تمدن دیرین این سرزمین کهن و پهناور دارد.

دیدن بنایی بزرگ و با عظمت در میان دشتی وسیع، هر بیننده ای را محو خود می کند؛ بنایی که نشانه های تمدن یک هزار و 250 ساله پیش از میلاد را در خود جای داده است.
نام 'چغازنبیل' را فقط شنیده و بسیار مایل بودم از نزدیک آن را ببینم و اطلاعات خود را تنها محدود به شنیده ها نکنم به همین دلیل پس از اطلاع از قرعه حضور به نام خود در یک سفر علمی گردشگری که از سوی پژوهشگاه میراث فرهنگی تدارک دیده شد، خرسند شدم.
ظاهر شدن بنایی سترگ و عظیم در مقابل چشمان خود، حس عجیبی را به وجود می آورد؛ حسی که سراپای وجود انسان را فرا می گیرد بخصوص وقتی غرور و افتخار هم چاشنی آن شود.
نام چغازنبیل برایم همواره مورد سوال بود؛ مکانی زیبا در فاصله 35 کیلومتری شهرستان تاریخی شوشتر، تا اینکه متوجه شدم وقتی این بنای خشتی گلی سر از خاک بیرون می آورد، به صورت یک سبد وارونه بوده و چغا نیز به گویش بختیاری به معنای تپه است.
توضیحات مسئول پایگاه حفاظت و مرمت چغازنبیل درباره این شهر باستانی به اطلاعات اولیه ام افزود و اینکه این بنا روایت هایی از دوران ایلامیان دارد.
احمد خنیفر گفت: این شهر تاریخی 1275 سال پیش از میلاد به دستور اونتاش ناپیریش پادشاه ایلام باستان بر روی بلندی که ادامه چین خوردگی های زاگرس است، واقع شده، وسعت آن یکصد هکتار و دارای سه حصار است.
وی افزود: حصار اول در برگیرنده ذیگورات (نیایشگاهی برای خدایان)، معابد و بنای نیایشگاه است که در آن شش دروازه وجود دارد و از طریق همین دروازه ها، مردم به محوطه معبد وارد می شدند، مصالح بکار رفته در این حصار، خشت و گل کوبیده است.
خنیفر ادامه داد: حصار دوم، حصار اول و بخشی از بناهای تاریخی چغازنبیل را در برگرفته و حصار سوم نشانگر محدوده شهر بوده است که حصارهای اول، دوم و مجموعه بناهای چغازنبیل را در بر می گیرد، مصالح استفاده شده در ساخت این حصار نیز خشت است.
مسئول پایگاه حفاظت و مرمت چغازنبیل با بیان اینکه بر روی این دیوار ناودان هایی به فاصله های تقریبی 47 تا 50 متر قرار گرفته اند، اضافه کرد: این ناودان ها به گونه ای ساخته شده اند که آب را به بیرون حصار و به فاصله دوری هدایت کنند تا مانع نفوذ آب به زیر دیوار و اطراف ناودان شوند.
وی گفت: چغازنبیل حدود 600 سال قبل از میلاد توسط آشوریان غارت شد و سپس به صورت متروکه ای باقی ماند و زیر آوار خود مدفون شد اما شهر و معبد بین سالهای 1940-1930 که شرکت های نفتی خارجی در این محوطه برای یافتن نفت حفاری می کردند، پس از رویت آجر کتیبه ای در این منطقه کشف شد.
خنیفر افزود: پس از اینکه این آجر کتیبه نزد هیات باستان شناسی در شوش منتقل و ترجمه شد، رومن گیرشمن باستان شناس فرانسوی که در تپه های شوش مشغول کاوش بوده، طی 11 فصل بین سالهای 1951 تا 1962 کار کاوش این منطقه را شروع کرد و معبد، سه حصار شهر، مخزن آبی که بر روی حصار سوم قرار داشت و مجموعه کاخ ها را که در قسمت شرقی واقع بودند را حفاری و آزاد سازی کرد.
به گفته وی، ارتفاع اولیه این معبد 52 متر بوده اما به خاطر فرسایش در حال حاضر فقط 25 متر آن باقی مانده، همچنین ابعاد این بنا مربع شکل 125در 125 متر است که طی دو مرحله ساخته شده است.
خنیفر یادآور شد: در مرحله اول، فقط طبقه اول با یک حیاط مرکزی ساخته شد و در مرحله دوم درهای اتاق هایی که در طبقه اول به سمت حیات باز می شد را بسته و اتاق ها را با ملات و آجر شکسته پر می کنند، طبقات دوم ، سوم و چهارم را از حیات مرکزی و کف شروع به ساخت با خشت خام و نمای آجری می کنند.
وی خاطر نشان کرد: تمام طبقات از روی زمین ساخته شده و یک نمای آجری برای بنا ایجاد شده که از خشت پخته است و حفاظت از حجم خشتی به عنوان هسته اصلی بنا را در مقابل عوامل جوی و بارندگی بر عهده دارد.
خنیفر خاطرنشان کرد: در نمای آجری 10 رج میان یک رج کامل کتیبه وجود دارد که حاوی توضیحات درباره بنا ، سازنده آن و یک نفرین نامه است که در آن هر کسی که قصد تخریب و سرقت آجری از آن را داشته مورد لعن و نفرین قرار گرفته است.
مسئول پایگاه حفاظت و مرمت چغازنبیل با بیان اینکه برای هر طبقه دیواره هایی به شکل کمربند ایجاد شده که از رانش طبقات جلوگیری می کند، افزود: بیشتر نماهای آجری بنا مرمت شده بدان معنا که گیرشمن با آجرهایی که در آوار پیدا و سپس آنها را جدا کرد، دوباره نماهای آجری را مرمت کرده هرچند اصل یک رج و ده رج در مرمت رعایت نشد.

** کشف حدود 6 هزار کتیبه در چغازنبیل
وی با بیان اینکه حدود 6 هزار کتیبه به زبان میخی ایلامی در مجموعه چغازنبیل پیدا شده، تصریح کرد: بخشی از این کتیبه ها در بنا بکار رفته و برخی دیگر به موزه های مختلف منتقل شده است.
خنیفر با تاکید بر این مطلب که مرمت و محافظت این بنا باید تداوم داشته باشد، افزود: برای ثبات نسبی نیاز به کار مداوم یکساله بر روی این اثر تاریخی است هرچند آثار مدفون شده زیر خاک نیز زیاد است که نیاز به حفاری و کاوش دارد.
وی با بیان اینکه ادامه کار کاوش نیاز به اعتبارات دارد، ادامه داد: پس از کاوش در چغازنبیل نیاز به مرمت و حفاظت است که خود پروسه ای طولانی دارد.

** آغاز ساخت بنا در 1275 سال پیش از میلاد
مسئول پایگاه حفاظت و مرمت چغازنبیل گفت: 1275سال قبل از میلاد کار ساخت این بنا آغاز شده و به مدت 700 سال تداوم داشته بدان معنا که طی این مدت شاه سازنده و جانشینان وی به تدریج این کار را ادامه دادند.
به گفته وی، آیین ایلامیان رب النوع پرستی بوده یعنی دارای خدایان مختلف بودند هر چند یکی از آنها برتر از دیگران بوده که این معبد برای وی ساخته شد.
این سازه در سال 1979 (1348 هجری شمسی) اولین اثر تاریخی از ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت و جامعه بین المللی برای آن ارزش فوق العاده و استثنایی قایل است.
وی اضافه کرد: کار مرمت و حفاظت این بنای عظیم تاریخی از سال 1377 آغاز شد و گروه های مختلف معماری، باستان شناسی، زمین شناسی، آزمایشگاه و سایت مجهز کامپیوتری عهده دار این کار شدند،آنچه بیشتر مورد توجه و اهمیت قرار دارد، مرمت بنا و حفاظت حجم های خشتی است تا بیش از این تخریب نشوند از این رو مرمت نماهای آجری، فروریختگی ها و قسمتهایی که در اثر بارندگی و عوامل جوی تخریب شده بود در دستور کار قرار گرفت.
به گفته خنیفر، فعالیت های مربوط به راهنمایی و هدایت بازدیدکنندگان محوطه برای ممانعت از آسیب رسانی به آثار، طراحی مسیر بازدید و کارهای تحقیقاتی در زمینه اندود، ملات و آجر خشت از دیگر اقداماتی است که در محوطه صورت می گیرد.

** آغاز کار مرمت مجدد از سه ماه پیش
خنیفر با بیان اینکه از سه ماه گذشته با مدیریت جدید پایگاه، کار مرمت و حفاظت چغازنبیل مجددا آغاز شده است، افزود: اندود طبقات بنا تمام شده و در تلاش هستیم، اندود دیوارها و قله ها را تا قبل از تعطیلات نوروز که اوج بازدید ها از این بنای بزرگ است، به پایان برسد.
وی با اشاره به کارهای ساماندهی محوطه برای این ایام از اقداماتی نظیر نظافت مسیرهای بازید محوطه و معابد، آماده سازی بوفه، محل فروش بلیط و ساخت سرویس های بهداشتی متحرک یاد کرد که برای رفاه حال گردشگران به سرعت در حال آماده سازی است.

** راه اندازی اقامتگاه بوم گردی 'موضیف'
مسئول پایگاه حفاظت و مرمت چغازنبیل با اشاره به راه اندازی موضیف های واقع در ورودی چغازنبیل ادامه می دهد: قرار است در تعطیلات نوروز از آنها برای عرضه و فروش محصولات فرهنگی، صنایع دستی و نمایش فیلم و عکس های تاریخی استفاده کنیم.
وی با بیان اینکه کار مرمت بنا در نوروز متوقف می شود، به این نکته اشاره می کند که از نیروهایی که در امر مرمت و حفاظت این بنا فعالیت دارند برای راهنمایی بازدیدکنندگان این ایام بهره خواهیم گرفت زیرا این افراد به دلیل آموزشی که در این حوزه دیده اند، به بنا و محوطه اشراف کامل دارند.
خنیفر با اشاره به مشکلات اعتباری در این حوزه می افزاید: در صورت اخذ بودجه، تابلوهای راهنما تعویض و برای نصب آماده می شوند.

**کلام آخر
تاریخ ایران از دوران نخستین تا امروز، شکل دهنده تفکر و شخصیت ایرانیان بوده و پایه و اساس مهمی برای شناخت مردمان آن از خود و شناساندن خود به دیگران و به عبارت دیگر هویت آنان به شمار می رود.
این کشور به دلیل برخورداری از آثار باستانی و بناهای شگفت انگیز تاریخی از شهرت فراوانی برخوردار است. توجه به آثار تاریخی و باستانی، جایگاه ویژه و حفظ آنها یک ضرورت است زیرا با معرفی و حفظ فرهنگ و تمدن هر کشور می توان نسل جدید و آیندگان را از سیر تحول هویت یک ملت آگاه کرد.
آثار تاریخی و باستانی هویت هر ملت با هر فرهنگی هستند که کشف آنها مسیر را به سمت بازشناسی هویتی هموار می کنند هرچند در طول تاریخ سرزمین کهن و پهناور ایران به کرات مورد غارت و چپاول بیگانگان قرار گرفته و طی آن بسیاری از گنجینه های ارزشمند و غنی و اشیای باستانی و قیمتی به تاراج رفته است.
گزارش از: پروین اروجی
فراهنگ**1880 ** 1569