یک گزارش ویژه

اختلاف‌ نظر مسئولان در خصوص علت وقوع فاجعه منا

علل احتمالی فاجعه منا،‌ دخالت موساد و پخش گاز‌سمی یا اشتباه‌انسانی/ رسانه‌های دنیا چه گمانه‌زنی کردند؟

طی روزهای اخیر خبر حادثه تلخ و دلخراش حج تمتع در منطقه منا بیشتر از هر خبر دیگری در رسانه ایرانی و غیر ایرانی مورد توجه قرار گرفت و بازتاب داشت. از همان ساعات نخست این حادثه، علت و وضعیت تلفات آنقدر عجیب و متناقض گزارش می‌شد که اختلاف‌ نظر رسانه‌ها و مسئولان مختلف کشورها در خصوص علت وقوع و آمار تلفات در عصر همان روز شدت گرفت.

سرویس بین الملل فردا: طی روزهای اخیر خبر حادثه تلخ و دلخراش حج تمتع در منطقه منا بیشتر از هر خبر دیگری در رسانه ایرانی و غیر ایرانی مورد توجه قرار گرفت و بازتاب داشت. از همان ساعات نخست این حادثه، علت و وضعیت تلفات آنقدر عجیب و متناقض گزارش می‌شد که اختلاف‌ نظر رسانه‌ها و مسئولان مختلف کشورها در خصوص علت وقوع و آمار تلفات در عصر همان روز شدت گرفت.  

ابعاد این فاجعه آنقدر وسیع بود که هرچه بیشتر از آن می‌گذرد، بیشتر طبیعی بودن آن با تردید جدی مواجه ‌می‌شود و با گذشت بیش از 18 روز، هنوز هیچ دلیل قطعی و موجهی برای آن اعلام نشده است.  
 
بازخوانی وضعیت اولیه این حادثه 

حادثه در ساعت 9 صبح روز پنجشنبه دوم مهر ماه 1394 در منطقه منا واقع در پنج کیلومتری شهر مکه به وقوع پیوست. مکانی که حجاج روز نخست حضور سه روزه‌شان را برای انجام فریضه رمی جمره شروع کرده بودند و به سمت جمرات می‌رفتند. طبق اظهارات مسئولان و رسانه‌ها تقاطع خیابان‌های 204 و 223 به دلیل ازدحام بیش از حد جمعیت به عنوان مرکز وقوع حادثه شناسایی شده و در ادامه به علت مسدود بودن خیابان 215 و خیابان سوق العرب و همچنین کند شدن محور حرکتی در خیابان اصلی (204) به‌خاطر ترافیک حرکتی حجاج و توقف قبل از پل بزرگراه فهد، موجب افزایش تلفات شد. 

همچنین به نقل از مجروحان باز مانده از این حادثه، عملیات امدادرسانی با تاخیر چند ساعته آغاز شد که به علت عدم رسیدگی به موقع و بی‌توجهی به وضعیت مصدومان افراد بسیار زیادی در لابه‌لای اجساد جان خودشان را از دست دادند. گرمای نزدیک به 41 درجه سانتی‌گراد و نبود آب آشامیدنی کافی از علل دیگر تلف شدن مجروحان ذکر شده است. 
  
پرسش اولیه در خصوص علل وقوع این حادثه 

+ به نقل از شاهدان عینی و همچنین به گزارش خبرگزاری فارس نیروهای امنیتی حاضر در منطقه منا، پیش از وقوع حادثه رمی جمرات کاروان‌ها و دسته‌های حجاج را به مسیرهای خاصی هدایت می‌کردند که خارج از برنامه حرکتی از قبل برنامه ریزی شده‌ی کاروان‌ها بوده است. علت این کار چه بوده است؟ 

- (لینک منبع) هرچند مقامات رژیم سعودی، همچون سخنگوی وزارت کشور و وزیر بهداشت این رژیم ،اعلام کردند که ازدحام و تبعیت نکردن زائران از دستورالعمل‌ها علت اصلی حادثه بوده، اما بسته شدن یک مسیر و هدایت زائران به مسیری که درِ آن بسته بود، نشان می‌دهد علت اصلی حادثه، تصمیم غلط برگزارکنندگان مراسم بوده است. 
 
- ویدئوی روایت یکی از زائران ایرانی درمورد تغییر مسیر حرکت به دستور نیروهای امنیتی 
 
+ علت عدم تمایل نیروهای امنیتی در باز کردن محور خیابان 215 و سوق العرب چه بوده و چرا با مشاهده‌ی ترافیک حرکتی پیش از وقوع این حادثه، حجاج را به سایر مسیرها هدایت نکرده‌اند؟ 

- (لینک منبع) – به نقل از سایت الف، حضور نیروهای ویژه و نظامی در نقطه به نقطه شهر مکه و به ویژه در مسیرها کاملا مشهود بود و علاوه بر حاجیان، حتی برای اهالی شهر نیز مشکلاتی ایجاد کرده بود، به‌طوری که اغلب صفحات کاربران عربستانی در شبکه‌های اجتماعی مملو از مطالب و عکس‌هایی در این زمینه است. در روز عید قربان، تدابیر امنیتی در مسیرهای اصلی حجاج به شدت افزایش یافت و تمام مسیرهای فرعی مسدود شدند. ضمن اینکه ردیف سربازان مسلح در دو طرف مسیرها مستقر شده و فضای تردد حجاج به شدت کاهش یافته و محدود شده بود. 

تدابیر امنیتی سعودی‌ها باعث شد که ازدحام جمعیت در مسیر 204 به شدت افزایش یابد و از آنجایی که در چندصد متر مانده به پل بزرگراه فهد، سرعت حرکت حجاج کم می شود و راه در رو و مسیر دیگری در نزدیکی آن وجود ندارد، در همان ساعات نخستین صبح انتهای خیابان 204 مملو از جمعیتی شد که لحظه به لحظه به تعداد آنها افزوده می شد. از سوی دیگر حجاجی که از خیابان 223 حرکت می کردند نیز به تقاطع 204 می رسیدند و سیل جمعیت در آن نقطه دو برابر می شد. در این شرایط، نیروهای امنیتی که مسیرهای فرعی را بسته بودند، مسیر 215 را نیز که تنها راه در رو حجاج بود، مسدود کردند تا امنیت ساختمان امنیتی ـ نظامی انتهای خیابان تهدید نشود. ضمن اینکه مسیر 215 به خیابان سوق العرب منتهی می شود که دو مقر امنیتی در آن قرار دارد و نیروهای امنیتی مایل نبودند جمعیت زیادی در آن خیابان حضور داشته باشد. لحظاتی پس از این اقدام، جریان حرکت حجاج که به کندی صورت می گرفت، در نزدیکی های پل فهد متوقف شد و این درحالی بود که موج حاجیان پشت سر همچنان روبه جلو حرکت می کرد و کسانی که گرفتار شده بودند، پرس می‌شدند. علاوه بر گفته شاهدان عینی، کارشناسان امنیت شهری نیز، این اقدام نیروهای امنیتی را عامل اصلی فاجعه عنوان کرده اند. 

- (لینک سند) - آنچه که در تمامی نقشه‌های گزارش‌ها یکسان نمایش داده شده و حاکیت از بسته بودن این خیابان‌ها قبل و بعد از حادثه دارد.  
 
+ چرا پس از مشاهده‌ی شروع واقعه در تقاطع خیابان‌های 204 و 223 نیروهای امنیتی اقدام به باز کردن سایر خیابان‌ها و مسیرهای فرعی برای خروج اضطراری حجاج از مسیر پر ترافیک 204 نکرده‌اند؟  

- (لینک منبع) - چند پارگراف آخر همان لینک بالا از سایت الف 

+ ارجاع به سند سوال قبل 

- همچنین اشاره به اهمال ناظران امنیتی حاضر در محل و مسئولان کنترل در ستاد فرماندهی امنیت حج 

- ویدیو گزارش ضدالنقیض شاهدان الجزایری از تلویزیون النهار الجزایر درمورد باز کردن معبر اصلی خیابان 204 و برخورد حجاجی که می‌خواستند به جمرات بروند با حجاجی که از جمرات باز می‌گشتند.  

- به گفته ژنرال منصور الترکی سخنگوی وزارت کشور عربستان بیش از 100 هزار نیروی امنیتی و 5 هزار دوربین مداربسته برای کنترل و مدیریت حج امسال تدارک دیده شده بود. 
 
+ چرا عملیات امدادرسانی پس از وقوع این حادثه با تاخیر چند ساعته آغاز شده و علت عدم رسیدگی نخست به وضعیت مجروحان چه بوده است؟  

- (لینک منبع) به نقل از ایرنا ـ روزنامه جمهوری اسلامی در سرمقاله خود نوشت: فاجعه تلخ منا، احساسات عمومی در جهان اسلام را جریحه دار کرده است. صرفنظر از چرائی وقوع حادثه، آیا حتی پس از وقوع نیز می شد از شدت و دامنه تلفات انسانی جلوگیری کرد؟ پاسخ این سئوال براساس گزارشات و مسموعات از شهود عینی به دلایل زیر مثبت است. 

1.  تاخیر در امدادرسانی. عمده ترین عامل افزایش تلفات انسانی به تاخیر چند ساعته امدادگران سعودی باز می گردد که با فاصله چند ساعته از وقوع حادثه در محل حاضر شدند. حتی پس از ورود امدادگران سعودی بجای کمک رسانی به مجروحین حادثه، سعی در جمع آوری فوت شدگان و انتقال فوری آنها داشتند. همین امر باعث افزایش تلفات انسانی شد درحالی که امدادگران باید اولویت خود را برروی زائران زنده و مجروح متمرکز می کردند. 

2. ناآشنائی امدادگران تازه کار. امدادگران جوانی که برای خدمات رسانی به حجاج وارد صحنه شدند، به شدت بی تجربه و ناآشنا به فنون امدادرسانی به مجروحین بوده اند. این پدیده به تواتر توسط اکثر حجاجی که در معرض مصاحبه قرار گرفته اند، اظهار شده و نشان می دهد عملکرد امدادگران به قدری ناشیانه و ابتدائی بود که عدم آشنائی امدادگران با اصول اولیه کار هم به وضوح قابل تشخیص بود. 

3. امدادرسانی غیرموثر. حوالی عصر روز حادثه یک دستگاه ماشین آب پاش با ریختن آب بر روی تل فوت شدگانی که روی هم انباشته شده بودند، سعی کرد تا بلکه از متعفن شدن اجساد مردگان جلوگیری کند. همین امر باعث شد که یک زائر ایرانی بر اثر تاثیر قطرات آب بر صورت او به هوش بیاید و با حرکت خود از جمع فوت شدگان خارج شود. وقتی با پاشیدن آب بر روی کسانی که تصور می شود فوت شده اند، ولو با تاخیر چند ساعته می توان کسی را از مرگ نجات داد، طبعاً اگر بموقع برای نجات انبوه کسانی که بر اثر بی حال شدن و ضعف بنیه بدنی و گرما بر روی هم افتاده اند، نیروهای امدادی وارد عمل شده بودند، اینهمه تلفات انسانی را شاهد نبودیم. 

متاسفانه برای احیای کسانی که بر روی هم افتاده بودند، کمترین اقدامی صورت نگرفته و فقدان اقدامات احیای پزشکی از جمله کپسول اکسیژن و دستگاه های شوک الکتریکی برای بازگشت ضربان قلب کاملاً محسوس بوده است. 

بر این نکته باید اتلاف وقت در ساعات حساس اولیه را هم افزود که در واقع «فرصت های طلائی برای امدادرسانی بموقع» به کلی از میان رفته است. 

4. جلوگیری از ورود هیئت های پزشکی و امدادی. موضوع مهمی که بشدت جای سئوال دارد اینست که نه تنها امدادگران سعودی با تاخیر چند ساعته وارد صحنه شده اند و در همان موقع نیز به مسئولیت های خود و فوریت های پزشکی بی اعتنا بوده اند، بلکه حتی در همان فاصله و پس از آنهم از ورود هیئت های پزشکی و امدادی سایر کشورها که عموماً برای خدمات رسانی به حجاج در منی حاضر بوده اند، نیز جلوگیری به عمل آمده است. در واقع بجای امداد پزشکی، صرفاً اقدامات امنیتی برای مهار جمعیت و جلوگیری از ورود امدادگران سایر کشورها صورت گرفته و بهترین فرصت ها تعمداً از دست رفته است. 

جمع این 4 نکته در کنار هم بقدری برروند تحولات پس از وقوع حادثه در منا تاثیرگذار بوده که این ذهنیت را نزد ناظران ایجاد و تقویت کرده که گویا افزایش رقم تلفات فاجعه منا برای دولتمردان سعودی و مشخصاً خاندان آل سعود اهمیتی ندارد و آنها که خود را خادمان ضیوف الرحمن می نامند برای جان ضیوف الرحمن ارزشی قائل نیستند. 

این واقعیت های تلخ نشان می دهند امت اسلامی باید با وارد آوردن فشار بر آل سعود، سرزمین وحی را از حاکمیت این خاندان، که به وظایف خود در قبال زائران خانه خدا عمل نمی کند و حرم امن الهی را به مکانی ناامن برای بندگان خدا تبدیل کرده است، خارج نماید. 

آنچه می تواند سرزمین عربستان، مردم این کشور و حرمین شریفین را از وضعّیت بسیار منفی کنونی نجات دهد اینست که ملت ها و دولت های مسلمان از فرصت پیش آمده استفاده کنند و با توجه به جنایاتی که آل سعود طی 6 ماه گذشته در یمن مرتکب شده و جنایاتی که با حمایت از تروریست های تکفیری در کشورهای منطقه به عمل می آورند، عدم شایستگی این خاندان برای حاکمیت در عربستان را اعلام نمایند و زمینه را برای روی کار آمدن یک حکومت مردمی و اسلامی در این کشور فراهم سازند. 
 
- ویدئوی روایت یکی از مصدومان ایرانی و یک زائر پزشک 
 
+ چرا فیلم‌های مربوط به دوربین‌های مدار بسته موجود در طول مسیر تا به امروز در اختیار رسانه‌ها و کمیته تحقیق بین المللی برای بررسی قرار نگرفته است؟  

- (لینک منبع) – خبر نیل نت آنلاین درخصوص دستور ناگهانی پادشاه عربستان برای جمع‌آوری فیلم‌های دوربین‌های مداربسته 

- (لینک منبع) – خبرگزاری تسنیم در گزارشی مدعی است نیروهای امنیتی تمامی تلفن‌های همراه حجاج را جمع‌آوری کردند. 

- با توجه به گفتگوهای تلفنی صورت گرفته با برخی از حجاج ایرانی حاضر در مکه، ادعای خبرگزاری تسنیم صحت ندارد. 
 
+ معاون وزیر بهداشت عربستان، حمد بن محمد الضویلع، در تاریخ 7 مهرماه مجموع آمار کشته شدگان این حادثه را 4173 نفر اعلام کرد. اما به دلیل بازتاب گسترده این خبر در دنیا و شدت گرفتن اعتراض‌ها به عربستان به دلیل ناتوانی در اداره مراسم حج، این خبر فورا از سایت وزارت بهداشت عربستان حذف شد. چرا حکومت عربستان از اعلام آمار تلفات رسمی امتناع می‌کند؟  

- (لینک منبع) – گزارش ای دبلیو دی نیوز در خصوص خبر سایت وزارت بهداشت عربستان 

- (لینک منبع) مربوط به خود سایت که حذف شده است – لینک منبع در حافظه گوگل 

- (لینک منبع) – گزارش خبرگزاری صدا و سیمای ایران در خصوص حذف این خبر ـ به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، اصل خبر 4173 جان‌باخته در بخشی از پایگاه رسمی وزارت بهداشت عربستان قرار داشت که عنوان آن ملف الصحی یا همان پرونده بهداشتی خوانده می‌شود. حدود سه ساعت پس از انتشار این خبر و پخش آن در رسانه های ایرانی  این خبر از دسترس خارج شده است. نشانی این خبر در پایگاه از این قرار بود:  

http://press.moh.gov.sa/showdetails.asp?artid=149170&artype=1 
 
این می‌تواند نشانه ای از دستپاچگی سعودی‌ها پس از انتشار چنین خبری باشد. اعلام کننده آمار 4173 نفری جان باختگان  در این ماجرا حمد بن محمد الضویلع معاون وزیر بهداشت عربستان بوده است. عربستان پیش از آن اصرار داشت وانمود کند که 769 تن در حادثه منا جان باخته اند. 

+ با توجه به احتمال اهمال نیروهای امنیتی حاضر در آن منطقه، آیا مکالمات ضبط شده‌ی این نیروها با ستاد فرماندهی برای بررسی و کشف خاطیان اصلی این حادثه در اختیار کمیته تحقیق بین المللی قرار خواهد گرفت؟ 

- اهمال نیروهای امنیتی با استناد به تمام موارد فوق 
 
+ به گفته یکی از کارمندان سازمان حج ایران، زمان حرکت رمی جمرات حجاج طبق یک برنامه از پیش تعین شده معمولا انجام می‌شود و آن روز می‌بایست حجاج ایرانی ساعت 10 عازم این مسیر می‌شدند؛ آیا این مسئله صحت دارد؟ چرا حجاج ایرانی خارج برنامه زمانبندی مشخص و بدون هماهنگی از ساعت 7 و 30 دقیقه صبح راهی «رمی جمرات» شده بودند؟ 

- (لینک منبع اصلی و  لینک منبع فارسی) - ادعای حرکت کاروان ایرانیان پیش از زمان مقرر 

- منبع مطلع یکی از مسئولان سازمان حج ایران است که نخواست نامش فاش شود، گفت: برنامه زمان حرکت حجاج ایرانی در ساعت 10 آن روز اعلام شده بود. 

- ویدئوی روایت یکی از زائران ایرانی درمورد حرکت در ساعت 7 و 30 دقیقه صبح 
 
فرضیه ها و ادعاهای طرح شده در مورد عوامل حادثه: 

پایگاه اینترنتی خبری نهرین نت (منبع انگلیسی)، با طرح فرضیه‌ای مدعی است که گزارش‌هایی از سازمان‌های اطلاعاتی در یکی از کشورهای اروپایی در دست دارد که نشان می‌دهد به احتمال زیاد سازمان اطلاعات و وظایف ویژه اسرائیل (موساد) در یک نقشه از پیش تعیین شده برای ربودن شماری از فرماندهان سپاه پاسداران ایران و دیپلمات‌ها و کارمندان ایرانی فاجعه منا با مقامات امنیتی عربستانی طراحی کرده است.  

این پایگاه اینترنتی در ادامه‌ی گزارش خود از اطلاعات رد و بدل شده در برخی از محافل دیپلمات‌های اروپایی در شهر بروکسل نقل می‌کند که غضنفر رکن‌آبادی یکی از شخصیت‌های مهم دفتر آیت‌الله خامنه‌ای و از مهم‌ترین شخصیت‌های مطلع از اسرار مسلح کردن حزب‌الله لبنان جزو ربوده شده‌گان است. 

همچنین علی اصغر فولادگر رئیس دفتر مطالعات راهبردی سپاه پاسداران، حسن دانش، فؤاد مشغلی، عمار میر انصاری ، سید حسن حسنی و شمار دیگری از نیروهای سپاه پاسداران که از اعضای بعثه حج ایران در این لیست ذکر شده است.  

در حالی که برخی منابع دیپلمات اروپایی تأکید کردند چنین گزارشی درست نیست، اما این امر یکی از احتمالاتی است که برخی سازمان‌های اطلاعاتی غربی در تلاشند درباره آن تحقیق کنند و چه بسا سازمان اطلاعات روسیه در درز دادن چنین اطلاعاتی به سازمان‌های اطلاعاتی غربی دست داشته باشد. 

از طرف دیگر مقامات ایرانی حرفی نزده‌اند که تأییدکننده اطلاعات موثق در خصوص احتمال ربوده شدن رکن‌آبادی و شماری از فرماندهان سپاه پاسداران توسط موساد اسرائیل باشد به خصوص آنکه اسرائیلی‌ها از چند سال پیش برای پی بردن به اسرار مسلح کردن حزب الله توسط ایران و اسرار صنایع موشکی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران در تلاشند. 
 
در ادامه خبرگزاری ای دبلیو دی نیوز و صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در بخش رادیو ایتالیایی زبان خود مدعی شده است که نیروهای سعودی از گاز شیمیایی برای مسموم کردن حجاج استفاده کردند. به گفته‌ی آن‌ها دکتر هانی شکری طی یک گفت‌وگو اختصاصی به الشرق الاوسط گفته است که شواهد انکارناپذیری از وضعیت مجروحان و کشته‌های این حادثه وجود دارد که نشان می‌دهد، علت این تلفات به دلیل مسمومیت بوده است! (نکته: با توجه به جست‌وجوهای صورت گرفته، چنین مصاحبه ای در روزنامه الشرق الاوسط وجود ندارد.) 

ادعای مشابه دیگری از عاجل نقل می‌شود که گفته می‌شود دکتر عبدالحمید فوزی، مشاور سابق وزیر بهداشت و جمعیت کشور مصر طی گزارشی به چنین ادعایی اشاره می‌کند. 

بولتن نیوز نیز در گزارش جداگانه ای بدون اشاره به منبع خبری خود به همین مورد پرداخته است. 

و در نهایت پاسخ سید حسن هاشمی وزیر بهداشت ایران درباره ادعاهای مطرح شده درمورد مسمومیت حجاج بر اثر استنشاق گاز سیانول در این حادثه و مسمومیت این گونه است: در چنین مواقعی شایعات زیاد مطرح می‌شود ولی مسلما این ادعا نیز می‌تواند بررسی شود کما اینکه معتقدیم بی‌تدبیری سعودی‌ها در حادثه منا مشهود بوده است. 
 
در بخش دیگری پرس‌تی‌وی ایران ادعای متفاوت‌تری نقل می‌کند که حکایت از یک روزنامه لبنانی دارد. گزارش روزنامه الدیار درمورد کاروان «سلمان بن عبدالعزیز» جانشین ولیعهد سعودی، پسر شاه و وزیر دفاع در مرکز منا، علت اصلی تغییر حرکت زائران بیت الله الحرام و مرگ حدود یک هزار نفر در سرزمین منا بوده است. سایر خبرگزاری‌های ایرانی همچنین به همین ادعا بارها پرداخته اند. 
 
برخی دیگر از خبرگزاری‌های ایرانی نظیر باشگاه خبرنگاران جوان با انتشار یک ویدیو به نقل از شبکه المسیره یمن درمورد ربودن حجاج توسط شرطه های سعودی ادعای دیگری را مطرح میکنند که در حال حاضر هیچ کدام از مقامات صحت و درستی فیلم را تایید نکرده اند. 

برخی از مقامات ایرانی در خصوص این ادعاهای ربوده شدن حجاج ایرانی قاطعانه آن را «تحلیل ذهنی و غیرواقعی» می‌گویند. اما دکتر سیدحسن هاشمی، وزیر بهداشت ایران در مصاحبه با خبرگزاری ایسنا  در خصوص برخی از مفقود شدگان این حادثه اینگونه می‌گوید: بخشی از مفقودین ممکن است جزو دستگیرشدگان و در بازداشتگاه‌ها و زندان‌های عربستان باشند، یا در بیمارستان‌های عربستان باشند که به دلیل وسعت فاجعه رخ داده هنوز مسئولین مربوط اطلاعی از آنها نداشته باشند. 

و در خبری دیگر سعید اوحدی رییس سازمان حج و زیارت در مصاحبه ای در تکذیب مصاحبه وزیر بهداشت به ایرنامی‌گوید: براساس اعلام سرکنسولی ایران در عربستان تاکنون هیچ یک از زائران مفقود شده ایرانی در عربستان دستگیر یا بازداشت نشده اند. 

و در انتها گزارش دویچه‌وله از اظهارات متناقض مسئولان ایرانی درباره حادثه منا، موضوع را نسبتا تامل برانگیزتر می‌سازد. 

آمارها 
 
داستان این حادثه ادامه دارد...