بهداشت و سلامتی

آداب دستشویی رفتن

تا به حال کنجکاو بوده‌اید که بدانید چند بار اجابت مزاج در روز طبیعی محسوب می‌شود یا اینکه تغییر قوام و رنگ و بوی مدفوع نشانه چیست؟ متخصصان معتقدند هرگونه تغییر در اجابت مزاج می‌تواند نشان‌دهنده وجود یک بیماری یا اختلال خاص در بدن باشد، پس اگر می‌خواهید با انواع این تغییرات و دلایل آنها آشنا شوید صحبت‌های دکتر مژگان فروتن، فوق تخصص گوارش، کبد و مجاری صفراوی، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دکتر علیرضا عباسیان، متخصص طب سنتی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران را حتما بخوانید.

دفع نوعی استفراغ است!

به‌گفته دکتر عباسیان در طب سنتی تعدادی ورودی و خروجی برای بدن تعریف شده است. یک بدن سالم باید قادر باشد مواد مفید را از ورودی‌ها دریافت کرده و در خود حبس کند تا درنهایت آنها را به مصرف برساند، همچنین باید بتواند مواد مضر را از بدن بیرون بریزد. 

 

 

به این فرآیند‌ها، احتباس (نگه داشتن مواد مفید) و استفراغ (دفع مواد مضر) گفته می‌شود. درواقع بالا آوردن مواد غذایی فقط یک نوع از استفراغات است و به هرگونه خروجی دیگر از بدن مثل مدفوع نیز استفراغ گفته می‌شود. جالب است بدانید دفع مدفوع همیشه با مقداری آب و مواد مفید بدن نیز همراه است یعنی فقط مواد مضر از آن دفع نمی‌شود. 

روزی چند بار دفع طبیعی است؟

دکتر مژگان فروتن، فوق تخصص گوارش معتقد است اجابت مزاج از سه بار در روز تا سه بار در هفته طبیعی محسوب می‌شود البته به‌شرط اینکه هربار خیلی طول نکشد و نیازی به زور زدن بیش از حد و استفاده از وسایل کمکی برای تخلیه مدفوع وجود نداشته باشد. دکتر علیرضا عباسیان، متخصص طب سنتی نیز نظری مشابه دارد. 

به‌گفته او اجابت مزاج باید حداقل روزی یک‌بار انجام شود. قوام مواد دفعی نیز باید به صورتی باشد که فرد را اذیت نکند یعنی نه آنقدر خشک باشد که مدت دفع را طولانی کند، به فرد فشار بیاورد و ناحیه مقعد را زخم کند و نه آنقدر آبکی باشد که همراه خود مایعات بسیار زیاد و مواد مغذی که از قبل جذب شده‌اند را دفع کند. 

چند نوع اسهال و یبوست داریم؟

دکتر فروتن یبوست را به دو صورت تعریف می‌کند؛ یکی زمانی که تعداد دفعات مدفوع کردن کم می‌شود (کمتر از سه بار در هفته) و دیگری زمانی که فرد هر روز دفع دارد اما یا دفع ناکامل دارد یا اجابت مزاجش همراه با مشکلاتی مثل احساس انسداد است و نیاز به وسایل کمکی برای تخلیه مدفوع پیدا می‌کند. اسهال نیز به حالتی گفته می‌شود که در آن قوام مدفوع کاهش پیدا می‌کند؛ 

حال این کاهش قوام می‌تواند همراه با افزایش دفعات اجابت مزاج (بیشتر از سه بار در روز) یا افزایش حجم مدفوع (بیشتر از 200 سی‌سی در روز) باشد. اگر حجم مدفوع افزایش پیدا نکرده باشد و فقط تعداد دفعات اجابت مزاج زیاد شده باشد، می‌گوییم فرد دچار اسهال کاذب شده است. این حالت بیشتر در کسانی دیده می‌شود که مبتلا به روده تحریک‌پذیر هستند. درصورت وقوع یبوست یا اسهال و حتی اسهال کاذب، حتما باید به پزشک مراجعه کنید و تحت درمان قرار بگیرید. 

اگر شکم‌تان دیر به دیر کار می‌کند...

به توصیه دکتر عباسیان برای اینکه بدن خود را عادت دهید تا حداقل روزی یک بار دفع مدفوع داشته باشد، باید هر روز 20 تا 30 دقیقه بعد از هر وعده غذایی (صبحانه، ناهار و شام) به دستشویی بروید و حتی اگر نیاز به دفع ندارید سعی کنید در آنجا بمانید و مقداری آب خنک روی دست و محل دفع بریزید. این کار روده‌ها را تحریک می‌کند تا با حرکات دودی شکل و غیرارادی خود، مواد دفعی را به سمت پایین سوق دهد. 

ممکن است در روزهای اول این تمرین، هیچ دفعی صورت نگیرد یا میزان دفع خیلی کم باشد اما باید بدانید که با تکرار آن بعد از مدتی دستگاه گوارش حالت شرطی پیدا می‌کند و می‌توانید نیم ساعت بعد از هر وعده غذایی به راحتی تخلیه مدفوع داشته باشید. 

اگر بوی خیلی بدی دارد... 

دکتر فروتن معتقد است مدفوع نباید بوی خیلی بدی داشته باشد. بوی بد مدفوع نشان‌دهنده تخمیر توسط باکتری‌ها در روده بزرگ است. برای مثال افرادی که بدن‌شان فاقد آنزیم هضم شیر (لاکتوز) است اگر شیر مصرف کنند مدفوع‌شان بسیار بدبو خواهد شد زیرا شیر در روده باریک‌شان هضم نمی‌شود و باقی مانده قند آن وارد روده بزرگ شده و توسط باکتری‌ها تخمیر می‌شود. 

لازم به ذکر است که کمبود لاکتوز هم می‌تواند به صورت اولیه وجود داشته باشد و هم  به صورت ثانویه و براثر یک بیماری خاص ایجاد شود. اگر فکر می‌کنید مدفوع‌تان بوی خیلی بدی دارد، باید در مراجعات پزشکی این موضوع را مطرح کنید تا مشخص شود بیماری خاصی دارید یا صرفا نوع مواد غذایی مصرفی‌تان دلیل این بوی بد است. 

سه حالت غیرطبیعی

دکتر عباسیان معتقد است مدفوع باید قوام خمیری و پیوسته داشته باشد، بنابراین اگر به حالت گلوله گلوله خارج شود و بخشی از آن خشک باشد و بخشی از آن آبکی، طبیعی محسوب نمی‌شود. درواقع این حالت نشان می‌دهد مسیر هضم طبیعی نبوده است. 

همچنین مواد دفعی باید یکپارچه هضم شده باشند، بنابراین وجود تکه‌هایی از غذای هضم نشده در مدفوع می‌تواند نشانه بیماری باشد. به گفته این متخصص طب سنتی، مدفوع باید از نظر بو و تا حدودی رنگ، تابع غذای خورده شده باشد؛ برای مثال اگر فردی غذای حاوی سیر بخورد طبیعی است که مدفوعش کمی بوی سیر خواهد گرفت اما اگر فرد سیر نخورد و مدفوعش بوی سیر بدهد، غیرطبیعی است و باید بررسی شود. 

 

 

اگر سیاه رنگ است. . . 

به گفته دکتر فروتن رنگ مدفوع باید از خانواده رنگ زرد باشد. سیاه بودن آن می‌تواند نشانه خونریزی از معده یا روده باشد. البته زمانی احتمال خونریزی مطرح می‌شود که مدفوع علاوه بر تغییر رنگ به سیاه یا زرشکی، در عین حال شل و خیلی بدبو هم باشد. در این حالت فرد حتما باید کولونوسکوپی و در صورت لزوم آندوسکوپی شود. سرطان نیز یکی دیگر از دلایل مدفوع سیاه، شل و بدبو است. 

مصرف بعضی داروها مثل «بیسموت» (ضد زخم معده، روده و اسهال مسافرتی) یا قرص آهن هم می‌تواند باعث سفت و سیاه شدن مدفوع شود. گاهی اوقات فرد نه داروی خاصی مصرف می‌کند، نه خونریزی دارد اما مدفوعش سیاه رنگ است، این حالت می‌تواند به دلیل کمبود مصرف آب اتفاق بیفتد. 

اگر زرد یا سفید رنگ است. . . 

به گفته دکتر فروتن اگر رنگ مدفوع به سفید نزدیک شود ممکن است نشانه بعضی بیماری‌های مجاری صفراوی باشد که در این صورت معمولا زردی در چشم نیز دیده می‌شود. دکتر عباسیان نیز معتقد است مدفوع زردرنگ یا مدفوعی که همراه با آب زرد رنگ است معمولا به دلیل افزایش مایع صفرا دیده می‌شود. 

این حالت بیشتر در افرادی اتفاق می‌افتد که صفراوی مزاج هستند و بدن‌های گرم و خشک دارند. این متخصص طب سنتی توصیه می‌کند که اگر همراه با مدفوع‌تان خون یا مقدار زیادی صفرا (مایع زردرنگ آبکی) یا کف و بلغم خیلی زیاد دیدید حتما باید به پزشک مراجعه کنید. البته مصرف زعفران، همچنین بعضی داروهای شیمیایی مثل ویتامین‌های گروه D نیز می‌توانند رنگ مدفوع را زرد کنند. 

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

به‌گفته دکتر عباسیان یکی از نکات مهمی که باید به آن توجه کنید تغییر حالت اجابت مزاج است، به‌خصوص اگر این تغییر ماندگار شود یا اینکه با وقوع حادثه‌ای شروع شود؛ برای مثال اگر پس از ضربه به شکم یا مصرف یک ماده غذایی خاص متوجه شویم مدفوع‌مان تغییر قوام یا رنگ داده یا اینکه خون در آن دیده می‌شود، حتما باید به پزشک مراجعه کنیم، همچنین اگر اجابت مزاج دو تا سه روز صورت نگیرد و شکم کار نکند، حتما باید با پزشک مشورت کرد.