معرفی فرهنگ و اقوام خوزستان

پیروان حضرت یحیی (ع) در خوزستان

"صابئین" قوم و دین فراموش شده

نزدیک به 120 واژه فارسى به ادبیات مندایى وارد شده و نامهاى ایرانى باستان در بین انها متداول است. زنان با مردان برابر هستند و جالب اینکه هر مندایى یک نام شناسنامه اى دارد و یک نام دینى که نام دینى بر اساس نام مادر است. زبان مندایى شاخه اى از زبان ارامى قدیمى است . خط مندایى هم در نوع خود جالب است شاید بتوان گفت ترکیبى از خط عبرى و مانوى است.

عصرایران - چندی پیش ، کتاب " ایران سرزمین صلح ادیان " با حضور پژوهشگرانی از ایران و پروفسور لیگن هاوزن (فیلسوف و دین پژوه)  رونمایی شد. یکی از موضوعاتی که در این کتاب، مورد بررسی قرار گرفته ، دین "صابئین " است که پیروان به عنوان یک قوم و اقلیت ناشناخته یا کمتر شناخته شده ، در جنوب غربی ایران زندگی می کنند . اینان پیروان حضرت یحیى علیه السلام هستند که قریب 1800 سال در ایران سکنى دارند. دکتر مسعود فروزنده ، نویسنده کتاب مذکور و محقق و پژوهشگر تاریخ که درباره این دین تحقیقات گسترده و طولانى داشته در گفت و گو با عصرایران، به سوالاتی در این باره پاسخ داد.

اولین پرسش درباره تاریخ این قوم است که فروزنده در این باره می گوید: قوم صابئین مندایى پیروان حضرت یحیى هستند که نزدیک به 1950 سال پیش به دلیل اذیت و آزار برخى از اهالى اورشلیم به سوى رودخانه فرات مهاجرت کردند. اولین محل سکونت آنها شهر معروف تاریخى حران بود؛ سپس در امتداد رود فرات به جنوب حرکت کرده و ضمن استقرار برخى از آنها در شهرهاى بغداد و بصره و عماره در نهایت آخرین گروه شانبه شهرهاى خرمشهر و هویزه و شوشتر رسیدند.

این پژوهشگر درباره آداب و سنن دینی صابئین مندایی نیز چنین توضیح می دهد: صابئین در روزهاى یکشنبه در آب جارى کارون تعمید می کنند. قبله شان سمت شمال آسمانى است . نمازشان رکوع و سجود ندارد.  سه بار در روز نماز می خوانند. ازدواج دارند اما طلاق ندارند. هیچ عضو جدید نمی پذیرند. روحانیون شان براى شعائر دینى پولى دریافت نمی کنند بلکه خود صاحب شغل هستند. بیشتر صابئین به زرگرى و نقره کارى مشغولند. عید نوروز را جشن می گیرند . به غذاهاى گیاهى و ماهى علاقه دارند . ذبح شان با چاقو است و شایعه اینکه آنها حیوانات را خفه میکنند حقیقت ندارد.

عروس و داماد قبل از محرم شدن باید غسل تعمید شوند و یکى از قسمتهاى جالب عروسى آنها این است که روحانى سر عروس و داماد را سه بار به آهستگى به هم متصل می کند که نمادى از وصل روحانى آنهاست.
آنها در سال سی و چهار روز روزه می گیرند. براى باقى ماندگان طوفان نوح یک غذاى متبرک مثل خیرات درست می کنند که حریصه نام دارد که  با عدس تهیه می شود.

لباس مراسم تعمید همگى سفید و از جنس کتان است. در حین تعمید روحانى تعمید کننده باید عصایى از درخت زیتون در دست داشته باشد. معبد یا مسجد آنها مندى نام دارد که به معناى عقل و عرفان است و از نى و حصیر تهیه می شود و باید به سمت شمال اسمانى باشد. اسم کتاب مقدس شان "گنزا ربا" به معناى گنج بزرگ است. سازمان دینى صابئین ساده است.
گنجور یا گنزورا عنوان مرجع دینى شان است. بعد از رتبه گنجور رتبه ترمیده است و در اخر رتبه اشکندا (یاور) قرار دارد.

نزدیک به 120 واژه فارسى به ادبیات مندایى وارد شده و نامهاى ایرانى باستان در بین انها متداول است. زنان با مردان برابر هستند و جالب اینکه هر مندایى یک نام شناسنامه اى دارد و یک نام دینى که نام دینى بر اساس نام مادر است. زبان مندایى شاخه اى از زبان ارامى قدیمى  است . خط مندایى هم در نوع خود جالب است شاید بتوان گفت ترکیبى از خط عبرى و مانوى است.

فروزنده درباره اینکه چرا این دین تا کنون ناشناخته و مجهول باقى مانده است ، چنین می گوید:آنها خودشان نمى خواستند شاید یک دلیلش این است که بایستى به خاطر آیین غسل تنها در کنار رودخانه هاى منطقه گرمسیرى مانند فرات و کارون زندگى کنند چون به دلیل گرما در اکثر روزهاى سال می توانستند در اب جارى تعمید بجا آورند. از طرف دیگر انها به سیاست هیچ علاقه اى ندارند و تبلیغ و تبشیر و عضو گیرى در این دین وجود ندارد یعنى ورود ممنوع  و خروج آزاد است .

مندائی ها در رود کارون در اهواز

ما معرفى و بازشناسى این دین را مدیون محققین اروپایى مانند نلدکه و لیدزبارسکى و ماتسوخ در تدوین دستور زبان و ترجمه متون مندایى هستیم . تحقیقات مندایى شناسى بطور گسترده در ایران قبل از انقلاب توسط محققین دانشگاهى بسیار ضعیف بود و تنها بعد از جنگ یعنى از سال ١٣٦٨ اغاز شد.

وی درباره نگاه اسلام به مندایی ها می گوید: دربین علماى اسلام معاصر حضرت آیه الله خامنه اى آنها را اهل کتاب دانسته اند و از این بابت نوعى آرامش براى صابئین بوجود آمده است. حوزه علمیه قم مدتها و شاید هنوز هم از گفتگو و تعامل با صابئین به دور بوده و متاسفانه روحانیون علاقه اى به دین پژوهى در باره ادیان دیگر ندارند ؛ روحانیون ما بیشتر به تبلیغ علاقه دارند تا دین پژوهى و مطالعات بین ادیانى .

تسلیت اقلیت "مندائی" برای عزای حسینی