آسیب شناسی زیست محیطی شهر اهواز

آسیب شناسی پایداری زیست محیطی شهر اهواز

|دکتر سیروس موسوی| 

رابطه انسان و محیط زیست خود همواره نشانگر کشاکش‌های متوالی آن دو برای ادامه حیات است. نخست حمله طبیعت، دوم ضد حمله انسان که طیفی از سوزاندن جنگل‌ها تا آلودگی شیمیایی جهان را در برمی‌گیرد. سوم صلح میان این دو خواه از طریق سازگاری انسان با طبیعت یا طبیعت با انسان و یا از طریق مصالحه. این روندی ازلی است.

امروزه انسان به راحتی حمله و اشتباهات خود را تکرار می کند و دو انتخاب پیش رو دارد؛ یکی وارونه کردن پیشرفت علمی و فن‌آورانه که ممکن است و دیگری تکرار روند قدیمی و عاقلانه‌تر دستیابی به اهداف خود از طریق ایجاد توازنی تازه میان فعالیت‌هایش و طبیعت. (دکسیادس، 1377).
شهر اهواز مرکز استان خوزستان یکی از شهرهای مهم کشور است که تجربه و سابقه طولانی در شهرنشینی دارد. این اهمیت از تمرکز بالای جمعیت و دسترسی مناسب به سایر مراکز جمعیتی در منطقه جلگه ای و کوهستانی خوزستان و تمرکز سفره‌های نفت در محدوده این شهر در دوره معاصر ریشه می‌گیرد.

محیط زیست شهر اهواز امکانات گوناگونی برای سکونت انسان‌ها و تدوام حیات شهرنشینی فراهم آورده است. این مطلوبیت زیست محیطی شامل نزدیکی به رودخانه پر آب کارون، نزدیکی به منابع سرشار نفت، همواری زمین، نزدیکی به مناطق کشاورزی و حاصلخیز اطراف شهر، امکان فعالیت، اشتغال و زندگی پرتحرکی را برای شهروندان فراهم کرده است.

در شرایط پایداری زیست محیطی شهری، انسان‌ها باید به اندازه‌ای که از مواهب و داده‌های محیط بهره می‌گیرند، از آن نیز در برابر آسیب‌های حاصل از فعالیت‌های خود محافظت کنند. اما در شهر اهواز رابطه انسان و محیط زیست متقابل و دوستانه نبوده است. به گونه‌ای که انسان‌های ساکن شهر در استفاده از محیط زیست و بی‌توجهی در نگهداری آن راه افراط پیش گرفتند. بررسی رابطه انسان و محیط در شهر اهواز نشانگر آثار مخرب فعالیت‌های انسان در عرصه محیط زیست شهر است. آلودگی آب رودخانه کارون در اثر ورود آشکار فاضلاب شهر به آن، آلودگی هوا در نتیجه فعالیت‌های حمل و نقل و صنایع نفتی، آلودگی خاک و منابع آب زیرزمینی در اثر نفوذ فاضلاب در خاک، نمونه‌هایی از آثار مخرب فعالیت شهرنشینان در محیط زیست شهر اهواز است.

با توجه به وابستگی حیات شهرنشینی و تداوم آن به محیط زیست، بهبود رابطه بین انسان و محیط ضرورتی است که دستیابی به آن نیازمند شناخت آسیب‌های وارد شده بر محیط زیست شهر و نیز شناخت نقاط آسیب پذیر محیط زیست شهر اهواز است.
آسیب شناسی محیط زیست به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌شود که برای شناخت حساسیت‌ها و شکنندگی‌های محیط زیست در برابر فعالیت‌های انسان، شناخت آسیب‌های واردشده به عناصر محیطی در نتیجه فعالیت‌های مختلف انسان و شناخت تأثیرات منفی محیط بر زندگی انسان انجام می شوند. در این فرایند، ظرفیت‌های محیط و نیز اقدامات ضروری برای حفظ آن در برابر فعالیت‌های انسان مورد توجه هستند.

از آنجا که تداوم حیات شهرنشینی تابع مطلوبیت شرایط محیط زیست است، اقدامات تخریبی انسان در عرصه محیط سبب کاهش مطلوبیت شرایط زیست و ایجاد مشکلاتی برای زندگی مطلوب وی می‌شود. در واقع رابطه بین عناصر طبیعی و انسانی محیط‌زیست شهر در هر دو جهت مثبت و منفی متقابل است. به گونه‌ای که تخریب محیط زیست سبب سوق یافتن شرایط تداوم حیات به سمت پرتگاه افول شهرنشینی می‌شود.

آلاینده‌های محیط زیست شهر اهوازشهر اهواز به دلیل وجود منابع غنی نفت و گاز و نیز صنایع پتروشیمی، صنایع بزرگ فلزی و غیرفلزی، سلولزی و برق و نیز شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب در اکثر فصول سال دارای آلودگی هوا است. بالا بودن میزان مصرف سوخت فسیلی در بخش صنایع و خودروها و نیز منابع متفرقه نظیر گرد و غبار فصلی ناشی از همجواری با بیابان‌‏های خشک در غرب و سوزاندن باگاس و مزارع، استفاده از سموم مختلف کشاورزی در سطح وسیع و تولید فاضلاب خانگی و صنعتی زیاد در بسیاری از مواقع میزان آلاینده‌‏های زیست محیطی را تا حد خطرناک بالا می‌برند. این وضعیت سبب شکنندگی و آسیب پذیری محیط زیست این شهر شده است. وضعیت نامناسب آلودگی در محیط زیست شهر اهواز بر پایداری زیست محیطی شهر تأثیر منفی می‌گذارد و شرایط زیست انسان در شهر را تنزل می‌دهد. مهمترین منابع آلاینده محیط زیست شهر اهواز شامل فاضلاب صنایع و واحدهای مسکونی، گازهای سمی خروجی از تأسیسات و خودروهای مصرف کننده سوخت فسیلی و دفع پسماندهای شهری است.

ضرورت حفظ و بهبود شرایط مطلوبیت زیست محیطی شهر اهوازتصور شهری بدون محیط‌ زیست مناسب دشوار نیست ولی زندگی در چنین فضایی هزینه‌های سرسام‌آوری را برای تأمین نیازهای انسان، طلب می‌کند. نیاز انسان به نهاده‌های طبیعی محیط زیست شامل هوای پاک، خاک پاک و قوی، آب کافی و سالم و عرصه‌های سبز و زیبا ایجاب می‌کند که اقداماتی جدی برای کنترل رشد شهرها در جهت کاهش فشار بر محیط زیست در شهرها و همسازی با ظرفیت‌های محیط در بر آوردن نیازهای متنوع خود انجام شود. بررسی شرایط زیست محیطی در شهر اهواز نشان می‌دهد که انسان و شرایط محیطی در شهر اهواز تأثیر مهمی در آلودگی محیط و تشدید تأثیرات آلاینده‌ها دارند. تولید مواد زائد، تولید فاضلاب، تولید آلاینده‌های هوا و خاک نتیجه فعالیت‌های مختلف انسان در این شهر هستند و بعضی شرایط محیطی نظیر نزدیکی به بیابان‌های غرب کشور و بخش‌هایی از مناطق همجوار در کشورهای همسایه و شیب اندک زمین و دانه‌بندی ریز خاک که سبب ایجاد مانداب‌ها میشوند نیز در ایجاد شرایط آلودگی مؤثرند. آلودگی‌‌های فاضلاب و آلاینده‌های هوا سبب تهدید سلامتی شهروندان در زمینه تأمین آب و هوای پاک برای زیستن در شهر است.

آلاینده‌های خاک نیز شامل رسوبات سرب هوا در خاک و تأثیر آلاینده‌های فاضلاب بر شرایط زیست فضای سبز درون شهر و نیز کشتزارهای حاشیه شهر که بخشی از مواد غذایی شهروندان را تأمین می‌کنند و از آب رود کارون یا آب‌های زیر زمینی آلوده در اطراف شهر اهواز استفاده می‌کنند، اثرات منفی بر سلامت شهروندان می‌گذارد.
با توجه به شاخص‌های کلی پایداری محیط زیست شهری، مهمترین اقدامات کنترلی برای حفظ محیط زیست شهر اهواز عبارتند از:
کتنرل تولید زباله در شهر: رعایت مقررات فنی و بهداشتی در فرایند دفن زباله:
ساخت تصفیه خانه فاضلاب و ترمیم و بهسازی شبکه فاضلاب شهر
اعمال مقررات زیست محیطی در واحدهای صنعتی
توسعه استفاده از گاز طبیعی در سوخت وسایط نقلیه
توسعه حمل و نقل عمومی برای کاهش حجم عبور و مرور خودروها
افزایش سطح فضای سبز شهری
کنترل آلودگی زهکش‌های وارده به رود کارون
کنترل شرایط بهداشتی مانداب های درون شهر