اخبار تخریب میراث فرهنگی در خوزستان

حفاری بی مجوز در همسایگی یک محوطه باستانی در دزفول 

مالک یک قطعه زمین در نزدیکی محوطه تاریخی پیر اسحاق دزفول در گفت‌وگو با روزنامه همشهری خبر از اقدام دو هفته گذشته سازمان میراث فرهنگی و مسئولان دولتی دزفول در حفاری سه هزار مترمربع از زمین دو هکتاری او به عمق سه متر به بهانه یافتن اشیای تاریخی و باستانی داد.

براساس این خبر، صبح جمعه دوهفته پیش مسئولان محلی دزفول اعم از بخشدار منطقه، فرماندار، استاندار و رئیس اداره میراث فرهنگی دزفول در قطعه زمین یک کشاورز روستایی در نزدیکی محوطه تاریخی پیر اسحاق نزدیک مسجد تاریخی زین العابدین حاضر می‌شوند و با بیل مکانیکی و دستگاه‌های حفاری اقدام به حفاری زمین این کشاورز، بدون مجوز پژوهشکده سازمان میراث فرهنگی می‌کنند.

در پی این اقدام رئیس یگان حفاظت میراث فرهنگی دزفول نیز در نامه‌ای به رئیس یگان حفاظت سازمان میراث فرهنگی کشور در تهران به اقدام بدون مجوز اداره میراث فرهنگی دزفول در حفاری زمین دو هکتاری این کشاورز روستایی که مراحل کشت ذرت و گندم را طی می‌کرد اعتراض و در این نامه اعلام می‌کند که این اقدام بدون مجوز پژوهشکده باستان‌شناسی سازمان میراث فرهنگی صورت گرفته است و نباید تبدیل به یک رویه شود.

اگرچه سرهنگ صادقی، رئیس یگان حفاظت میراث فرهنگی دزفول در گفت‌وگو با همشهری ارسال این نامه را از ناحیه یگان حفاظت دزفول تأیید می‌کند اما باغبان کوچک که خود باستان‌شناس بوده و ریاست پایگاه میراث فرهنگی شوش را همزمان با ریاست اداره میراث فرهنگی دزفول برعهده دارد، هرگونه انجام حفاری در زمین کشاورزی نزدیک به محوطه باستانی پیر اسحاق را تکذیب می‌کند.

رئیس یگان حفاظت میراث فرهنگی دزفول البته در پاسخ به این سؤال همشهری که «آیا امکان انجام حفاری حتی از سوی مسئولان استانی بدون مجوز پژوهشکده میراث فرهنگی وجود دارد؟» گفت: خوب است این سؤال از مدیر اداره میراث فرهنگی دزفول هم پرسیده شود. وی با تأیید این موضوع که جمعه دو هفته گذشته یک مورد حفاری در نزدیکی پیر اسحاق در دزفول انجام شده است، گفت: اگرچه مسئولان استانی نیز در این حفاری حضور داشته‌اند اما حتی این حفاری هم نیاز به مجوز پژوهشکده باستان‌شناسی داشته است. به گفته فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی استان خوزستان، نباید حفاری‌هایی از این دست بدون مجوز از پژوهشکده باستان‌شناسی تبدیل به یک رویه شود و مسئولان استانی به صرف یک خبر بدون سند یا یک اعلام اقدام به حفاری بدون مجوز کنند، چون این رفتار غیرقانونی است و نباید هرگز تبدیل به یک رویه شود.

وی با اعلام این خبر که البته اقدام مسئولان استانی در حفاری یک قطعه زمین بدون داشتن مجوز از پژوهشکده باستان‌شناسی با هماهنگی مقام قضایی صورت گرفته است گفت: یگان حفاظت میراث فرهنگی خوزستان در نامه‌ای که به یگان حفاظت میراث فرهنگی کشور در این خصوص ارسال کرده است نیز به صراحت اعلام کرده که حفاری‌های بدون مجوز پژوهشکده میراث فرهنگی به‌هیچ‌وجه به صلاح نیست و نباید انجام شود.

تکذیب خبر حفاری‌ها از سوی رئیس اداره میراث فرهنگی دزفول به‌رغم ارسال نامه فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی خوزستان و تأیید انجام حفاری‌ها در حالی عنوان می‌شود که مالک قطعه زمین حفاری شده از سوی اداره میراث فرهنگی دزفول بدون مجوز پژوهشکده باستان‌شناسی کشور به همشهری گفت: مسئولان استانی خوزستان بدون اجازه اقدام به کندن سه هزار متر از زمین کشاورزی وی که آماده کشت گندم بوده کرده‌اند.

به گفته یوسف زارع، مالک زمین دو هکتاری در همسایگی محوطه باستانی زین‌العابدین در دزفول، مسئولان میراث فرهنگی این شهر پس از آنکه چیزی از حفاری‌ها پیدا نکردند گفته‌اند که تخریب‌های انجام شده در زمین وی را با پرداخت خسارت جبران می‌کنند.

دزفول در ماه‌های گذشته کانون خبرهای بد در حوزه میراث فرهنگی بود؛ مجوز صادر شده برای احداث منزل مسکونی در محوطه باستانی جندی‌شاپور که اکنون با پیگیری دوستداران میراث فرهنگی مجوز آن لغو شده، از آن جمله است.همچنین صدور مجوز تخریب بخش‌هایی از گورستان تاریخی کاشفیه و صدور مجوز برای تخریب بخش‌هایی از مسجد ثبت ملی شده سیاهپوشان از دیگر خبرهای بد در حوزه میراث فرهنگی دزفول در خوزستان است. 

استبل مری‌لیلی نه امنیت دارد نه اسب

دیگر تمام خوزستان می‌دانند که وقتی مری‌لیلی عروس این استان شد، به‌دلیل علاقه وافر وی، چگونه اسب‌های اصیل پرورش یافتند و سال‌ها زیستند. می‌گویند از وقتی‌که مری‌لیلی مرده، اسب‌ها هم خواب مرگ می‌بینند. استبلی که از همسر مجید خان حاکم دشت عقیلی مانده بود، حالا جز ویرانه چیزی از آن باقی نمانده است.

خبرگزاری میراث‌فرهنگی ـ گروه میراث‌فرهنگی ـ مری لیلی برای خوزستانی‌ها نامی آشنا و قابل احترام است. این بانو، وقتی به عقد مجیدخان حاکم دشت‌ عقیلی خوزستان درآمد تمام زندگی‌اش را صرف نگهداری وساماندهی اسب اصیل ایرانی کرد. اما پس از مرگ مری‌لیلی و همسرش استبل زیبایش تبدیل به ویرانه شد.

به‌گزارش CHN، در جوار رودخانه کارون که بخشی از آن کوهستان است خانی به نام مجیدخان بود. این فرد نه‌تنها مورد احترام مردم روستا بود که پدر وی، سردار محتشم از بزرگان تاریخ بختیاری و تاریخ معاصر بواسطه نزدیکی و رابطه‌‌ای که با یکی از حاکمان همدان داشت مقدمات ازدواج پسرش و دختر حاکم (مری لیلی قراقزلو) را فراهم ساخت. از آن پس علاقه مری‌لیلی (مهری خانم) به اسب باعث شد که به منطقه خوزستان بیاید.

خوزستانی‌ها هنوز معتقدند که  این ازدواج سبب شد که فصل جدیدی در پرورش و تولید و نگهداری اسب در ایران ایجاد شود. چراکه در خوزستان اسب‌های اصیل فراوانی وجود داشت و مری‌لیلی یا همان مهری‌خانم عزمی راسخ برای ساماندهی اسب‌ها داشت.

«مجتبی‌گهستونی» فعال‌میراث‌فرهنگی خوزستان و دبیر انجمن تاریانا در این‌باره می‌گوید: «باتوجه به محبوبیت مری‌لیلی در منطقه خوزستان و همدان، استبل‌هایی برای پرورش و نگهداری اسب ساخته شد که امروزه از آن تعداد یک استبل‌، در روستای بنه حیدر در منطقه عقیلی قرار دارد».

وی می‌گوید: «در استبل مجیدخان و مری‌لیلی  اسب‌های اصیل ایرانی نگهداری می‌شدند. به‌قدری این زن زندگی‌اش را وقف اسب‌ها می‌کند که از وی به‌عنوان حاکم اسب‌ها نام می‌برند. اما با توجه به اهمیت این بنا، استبل مری‌لیلی در شرایط نابسامانی قرار دارد و با تخریب‌های جدی مواجه شده است.

این‌درحالی‌است که پیش و بعد از انقلاب فیلم‌ و تصاویر بسیاری از مری‌لیلی و استبل‌‌های وی تهیه شده و در این تصاویر می‌توان بخشی از استبل‌هایی که وی برای نگهداری اسب‌ها استفاده می‌کرد را دید.

گهستونی ادامه می‌دهد: «در نزدیکی همین استبل روستای بنه‌حیدر، استبلی به‌نام ابرعقیلی در روستای شماله وجود دارد که متعلق به خانواده شهابی است. مرحوم اردشیر شهابی در کنار مجیدخان و مهری خانوم فعالیت می‌کرد و درحال‌حاضر فرزندانش از استبل‌ و اسب‌ها نگهداری می‌کنند؛ که اتفاقا مورد توجه بسیاری از علاقمندان است. در همین روستا قلعه‌ مجیدخان هم دیده می‌شود که ضرورت حفاظت و نگهداری از آن می‌تواند منطقه  را تبدیل به فطب گردشگری استان کند.

هم‌اکنون این آثار که بخشی از تاریخ معاصر منطقه محسوب می‌شوند در شرایط مناسبی نیستند و تاکنون نه‌تنها در فهرست آثار ملی قرار نگرفته‌اند که هیچگونه مرمتی هم نشده‌اند. 

چرا تعیین حریمی که برایش هزینه شده ابلاغ نمی‌شود؟

 دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا گفت: یکی از دلایل کوتاهی در تعیین حریم بار مسوولیتی است که برای سازمان میراث فرهنگی و سایر ارگان‌ها به همراه دارد.
مجتبی گهستونی در گفت و گو با هنرنیوز درباره وضعیت تعیین حریم آثار خوزستان گفت: ایوان کرخه آثار شهری از دوره ساسانیان که در زمان شاپور دوم ساخته شده در ۲۰ کیلومتری شمال‌غربی ویرانه‌های شوش و ۲۰ کیلومتری جنوب غربی دزفول، کامل‌ترین و بزرگ‌ترین شهر مدفون شده ساسانی است که در نتیجه تعرض‌های مختلف خرابه‌هایی از آن باقی مانده است.

او ادامه داد: این محوطه ۴۰۰ هکتاری که اگر کاوش شود آثار و بقایای تاریخی از آن بیرون خواهد آمد، هم اکنون محل عبور جاده و چاه آب و گاه کشاورزی زمین های آزمایشی دانشگاه دزفول است. نکته جالب آن که این دانشگاه خود رشته باستان‌شناسی دارد اما بر روی این محوطه مزرعه کشاورزی احداث می‌کند.

این فعال میراث فرهنگی تصریح کرد: این محوطه باستانی در دوران جنگ توسط نیروهای دشمن تسخیر و دیواره‌های آن به عنوان سنگر ادوات جنگی استفاده شد و موجی از تخریب‌ها را برای این محوطه بوجود ‌آورد. در واقع این محوطه از جمله مکان هایی است که به دلیل غفلت های انجام شده تاکنون تعیین عرصه و حریم آن ابلاغ نشده است.
وی تصریح کرد: از سویی برخی مناطق و محوطه‌ها وجود دارد که تعیین حریم شده اما هنوز مصوب و ابلاغ نشده است که از جمله‌ می‌توان به محوطه باستانی تله برمی در رامهرمز اشاره کرد. تل برمی یا «برمک» محوطه‌ای باستانی و بازمانده از دوره ایلامی است که در جنوب شهر رامهرمز و نزدیکی آبادی کیمه قرار دارد. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، شهری ایلامی بوده که در زیر خاک مدفون شده است ولی در این باره هیچ کاوشی صورت نگرفته است. در حفاری‌های غیر علمی و غیر مجازی که در این تپه باستانی گرفته اشیائی مانند مجسمه جانوران و سفال‌های منقش و اجسام دیگر به دست آمده است.

به گفته‌ی دبیرانجمن تاریانا آثار کشف شده در چند سال گذشته کتیبه‌های مربوط به دو پادشاه ایلامی به نام‌های «اونتاش ناپیریشا» و « اینشوشیناک» هستند. همچنین کتیبه‌ مربوط به دوره‌ آکادی در این محوطه‌ باستانی کشف شد که می‌توان به عنوان بخشی از شناسنامه تل برمی از آن نام برد.

او اظهار کرد: محوطه باستانی صفه سرمسجد و محوطه تاریخی بردنشانده در مسجدسلیمان مشکلات خاص خود را دارد، ام‌الدبس دشت آزادگان گرفتار طرح آبرسانی الغدیر شده و محوطه ارجان بهبهان که محوطه ایلامی است و گنجینه مکشوفه آن شهرت جهانی دارد به دلیل ادامه عملیات میادین نفتی روی این محوطه و تعیین حریم نشدن آن همواره در خطر انجام تعرضات دیگر از جمله حفاریهای غیرمجاز است.

گهستونی همچنین به عملیات لوله‌کشی سازمان آب و فاضلاب خوزستان در اردیبهشت ۸۶ که منجر به کشف گنجینه‌ای متعلق به ۶۰۰ تا ۷۰۰ پیش از میلاد در تپه باستانی جوبجی در روستایی به همین نام از توابع رامهرمز خوزستان شد، اشاره کرد و افزود: این تپه هنگام حفار‌ی‌های پیمانکار سازمان آب و برق آسیب جدی دید. اگر این محوطه در گذشته تعیین حریم می شد هیچگاه نباید بیل های میکانیکی به صورت غیر مجاز در آن عملیات حفاری انجام می دادند.

او با بیان این که تل رضوان در رامشیر متعلق به دوره اشکانی با ۷۸ هکتار از آثار متعددی برخوردار است، خاطرنشان کرد: همچنین تپه‌های شادعلی، سبزه علی و پیون از محوطه‌های باستانی در ایذه هستند. همچنین محوطه باستانی زبرجد «اروگ» متعلق به دوره پیش از نیز در ایذه قرار دارد.

گهستونی تصریح کرد: سکونت در شهر قلعه تل با استناد آثار تاریخی بدست آمده در نشستگاه آن به گذشته‌ای بسیار دور در دوره حاکمیت پادشاهی ایلام باز می‌گردد.
او تاکید کرد: عسگرمکرم محوطه تاریخی و باستانی پیش از اسلام مجموعه‌ای از تپه، دشت و رودخانه است. طغیان های فصلی رودخانه گرگر، کشاورزی، بارش باران، ایجاد شیارهای عمیق، وجود حفاران غیرمجاز، قرار گرفتن در محدوده شهرک جدید رامین، عدم انجام هرگونه فعالیت پژوهشی و کاوش از جمله دلایل نامشخص بودن گستره شهر عسکر مکرم و تخریبهای پی در پی آن است.

این فعال میراث فرهنگی توضیح داد: هر از گاهی بیل‌های مکانیکی اقدام به خاکبرداری از محوطه عسکر مکرم می‌کنند و علاوه بر کشاورزان که روی زمین های این محوطه تاریخی کار می‌کنند جاده سازی و گود‌برداری برای احداث خط لوله آب نیز در حال انجام است.

وی اظهار کرد که موارد فوق‌الذکرتعیین حریم شدند اما تا کنون ابلاغی در مورد آنها صورت نگرفته است. او متذکر شد: چند درصد از این محوطه‌ها با تعرض روبه رو هستند؟ در تل برمی حفاران غیر مجاز به دلیل خانه‌سازی‌های دوران جنگ با ۲۰ متر حفاری در یک خانه به دنبال رسیدن به آثار تاریخی هستند. چون میراث فرهنگی نتوانسته قوانینش را اعمال و اجرایی کند.

گهستونی یادآور شد: در بدرنشانده بر روی عرصه جاده زدند که محوطه را نصف کرده یا در سرمسجد ساختمان سازی می‌کنند. در ام الدبس یکی از نگرانی‌ها طرحی به نام غدیر است که طی آن کانالی از شمال خوزستان آب را به جنوب این استان می‌برد. این کانال بزرگ تخریب زیادی به همراه دارد و از یک محوطه باستانی می‌گذرد.

او اضافه کرد: همچنین بر روی محوطه ارجان از زمان صادق محمدی – مدیر کل پیشین میراث فرهنگی خوزستان- شرکت نفت به دنبال لزره‌نگاری و اکتشاف نفت بوده است، اما چه اتفاقی افتاده که تعیین حریمش ابلاغ نمی‌شود و وزارت نفت را نمی‌توانند قانع کنند که نباید در این منطقه حفاری صورت گیرد.

گهستونی گفت: ایوان کرخه سالها پیش توسط آقای باغبان تعیین حریم شد. چرا تعیین حریمی که برایش هزینه صورت گرفته ابلاغ نمی‌شود و چرا چندی پیش در رسانه‌ها خواندیم دوباره می‌خواهند آنجا را تعیین حریم کنند؟

وی متذکر شد: دلیل تعیین حریم دوباره ایوان کرخه و ارجان چیست؟ آیا می‌خواهند عرصه و حریم را کوچکتر کنن؟ در خوزستان در مورد تمدن ایلیمایی دانسته‌هایمان کم است. درحالی که گستره این تمدن در خوزستان زیاد است.

این فعال میراث فرهنگی یادآور شد: سنگ نوشته و نقش برجسته‌های زیادی در این خطه وجود دارد. کشف سر تندیس یک اثر الیمایی دوره اشکانی در تپه ایلامی «کلگه زرین» مسجد سلیمان توسط بیل مکانیکی نمونه‌ای از این دست است.

او ادامه داد: در شوشتر محوطه باستانی شهر دستوا که محل استقرار گور کاخ‌های پادشاهان الیمایی است وضعیت رقت بار و وخیمی دارد. چرا بخشی از تمدن الیمایی که در اینجا استقرار دارد و سالها پیش توسط آقای رهبر کاوش شده، نگهداری و تعیین حریم نمی‌کنند و روی آن کشاورزی صورت می‌گیرید؟ یا در کلگه زرین چرا تعیین حریم نمی‌کنند؟ چرا سازمان میراث فرهنگی خودش بر روی یک تپه دوره ایلیمایی موزه مردم‌شناسی راه اندازی می‌کند؟ اگر برای میراث فرهنگی ساخت و ساز عیبی ندارد پس مردم دیگر برای خود این حق را متصورند که ساخت و ساز کنند و خانه و مغازه بسازند.

گهستونی گفت: تعیین حریم شوش توسط آقای زارع و عطایی انجام شده اما تا کنون ابلاغ نشده است. قطعاً شهرداری شوش خرسند می‌شود این محوطه ۴۰۰ هکتاری نابود شود چه برسد به اینکه به ۱۲۰۰ هکتار ارتقا یابد. یکی از دلایل کوتاهی در تعیین حریم بار مسوولیتی است که برای سازمان میراث فرهنگی و سایر ارگان‌ها به همراه دارد. به نظر می‌رسد دست‌هایی نمی‌گذارند این تعیین حریم صورت بگیرد گواه این امر بودجه‌ بسیار کمی است که از طریق استان به این موضوع اختصاص می‌باید.

او تشریح کرد: در ایذه کول فرح و اشکفت سلمان متعلق به دوره ایلام میانه هستند. روی محوطه کول فرح ( تنگه‌ای در هفت کیلومتری ایذه، شامل شش نقش برجسته متعلق به دوره ایلامیان است که با توجه به سنگ نبشته‌های به جا مانده، این محل پرستشگاه نارسینا، یکی از خدایان ایلامی بوده است. (مرغداری زدند و کشاورزی می‌کنند.گهستونی افزود: در حریم اشکفت سلمان (نیایشگاه تاریشا بزرگترین خط نوشته میخی ایلام نو را در خود جا داده‌است. اشکفت سلیمان در جنوب ایذه واقع شده و شامل چهار نقش برجسته متعلق به دوره ایلامیان و بقایای یک ساختمان متعلق به اتابکان است. این محل پرستشگاه تریشا یکی از خدایان ایلامی بوده ‌است.) مجوز ساخت تالار عروسی در عرصه داده‌اند.وی تاکید کرد: به راستی خوزستان به عنوان بهشت باستان‌شناسی ایران با عدم تعیین حریم با فاجعه تخریب هر روزه‌ی تاریخ و آثار میراث فرهنگی مواجه است. 

اعتراض رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی برای همکاری نکردن های خوزستان

در دی ماه رئیس پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی از رونمایی نقشه باستان‌شناسی کشور در دهه فجر خبر داده بود. در این نقشه ۲۰ هزار و ۱۲۰ نقطه تعیین شده است که نقشه راه کشور و نظام را نشان می‌دهند که مسئولان می‌توانند با استفاده از این نقشه فعالیت‌های عمرانی از جمله راهسازی، سدسازی و فعالیت‌های محیط زیستی خود را انجام دهند.

به همین دلیل رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی در نامه ای خطاب به ملک زاده، رئیس سازمان میراث فرهنگی اعلام کرد: برای اجرای نقشه باستان شناسی اداره های کل میراث فرهنگی استان خوزستان و آذربایجان شرقی همکاری لازم را انجام ندادند. پریسامحمدی، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی در این نامه که با شماره ۹۸۱/۲۰۰/۹۱۲ به رئیس سازمان میراث فرهنگی نوشته، آورده است که به استثنای استانهای خوزستان و آذربایجان شرقی تمامی استانها در اجرای نقشه باستان شناسی کشور و ارائه داده های مربوطه همکاری لازم را به عمل آورده اند که از آنها تقدیر و تشکر شده است و هر گونه که صلاح می دانید مورد تشویق قرار گیرند.

ضمنا استان خوزستان با توجه به جایگاه ویژه اش در باستان شناسی کشور و همچنین آذربایجان شرقی متاسفانه به رغم مکاتبات متعدد و پیگیری های لازم تا کنون داده های خود را ارسال نکرده اند.

نقشه باستان شناسی تمام داده های باستانی اعم از آثار کشف شده، پایگاهها، کاوش های انجام شده و ... را در ایران به صورت کامل و دیجیتالی نمایش می دهد.
رئیس سابق پژوهشکده باستان شناسی نیز گفته بود که این نقشه در ایام دهه فجر رونمایی می شود اما همکاری نکردن دو استان در اجرای این نقشه و استعفا رئیس پژوهشکده، رونمایی از آن را به تعویق انداخته است.

اداره کل میراث فرهنگی به دلیل ضعف مدیریت این اداره کل و بدون داشتن هرگونه استراتژی مشخصی با مشکلات فراوانی در حوزه میراث فرهنگی مواجه است و این مهم باعث نارضایتی استاندار خوزستان، فرمانداران شهرهای خوزستان، بسیاری از مدیران کل و فعالان حوزه میراث فرهنگی شده است.