امین آقایی و امین روشن‌پور دو کاریکاتوریست خوزستانی‌اند که اکنون ساکن تهران هستند که درد دل و گله‌‌گی فراوان از وضعیت کنونی هنر و هنرمندان کاریکاتور خوزستان دارند. به دعوت ایسنای خوزستان نشستی با این دو هنرمند برگزار شد تا بحث‌های مربوط به کاریکاتور خوزستان از آغاز تاکنون (از زمان تشکیل گروه "گوزن زرد")، وضعیت کاریکاتوریست‌های خوزستانی، موضوعات جشنواره‌ها، نبود حمایت مسؤولان از کاریکاتور، جایگاه و تاثیر کاریکاتور در مطبوعات و جامعه مورد نقد و بررسی قرار گیرند.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) ـ منطقه خوزستان ـ در ابتدای این نشست امین آقایی یادآوری کرد: ما عملاً در استان خوزستان خانه کاریکاتور نداشتیم بلکه یک گروه خودجوش در نیمه دوم دهه 70 تشکیل دادیم. در آن زمان من و امین روشن‌پور در مطبوعات استان فعالیت می‌کردیم. کم‌کم عده‌ای از هنرمندان نمایشگاهی از آثار کاریکاتور با موضوع عشق برپا کردند. پس از آن هنرمندان کاریکاتور بیشتر از قبل گردهم آمدند و گروه "گوزن زرد" را تشکیل دادند.
حمایت‌ها خطی صورت می‌گرفت
وی، با بیان این که موافق این نام برای گروه نبوده است، افزود: ما هیچ گاه انجمن کاریکاتور در استان نداشتیم زیرا هر گاه می‌خواست انجمنی تشکیل شود با مشکلاتی مواجه می‌شدیم. من در گروه "گوزن زرد" بودم و به یک‌سری چیزها معترض بودم. در آن زمان چند کلاس برای مدتی کوتاه برگزار شد و برپایی چند نمایشگاه ضمن فعالیت‌های این گروه بود. پس از آن چند سی دی مولتی مدیا تولید شد. با این که این سی‌دی‌ها با هزینه شخصی اعضای گروه و با علاقه‌ای که به این هنر داشتند تولید شده بود اما در کل فعالیت خاصی نداشت.
این کاریکاتوریست خاطرنشان کرد: در آن زمان حمایت‌ها خطی صورت می‌گرفت و بیشتر از افراد به خصوصی حمایت می‌شد تا از یک گروه. این گروه کم‌کم فعالیت بیشتری انجام داد اما من هیچ وقت خودم را به عنوان عضوی از این گروه نمی‌دانم.
او ادامه داد: هر چه سن آدم بالا می‌رود دغدغه و درگیری او هم بیشتر می‌شود. 70 یا 80 درصد آن هنرمندان هم درگیر فضای روزمره‌گی و امرار معاش شدند و هم‌اکنون عملاً کاریکاتوری در استان خوزستان نداریم با این که در حال حاضر تعدادی از آن هنرمندان در استان حضور دارند.
آقایی، درباره وضعیت کنونی کاریکاتور استان خوزستان، بیان کرد: ما در استان غیر از سجاد رافعی عملاً کاریکاتوریست فعالی نداریم. خیلی از کاریکاتوریست‌ها این هنر را کنار گذاشته‌اند و حتی اگر بخواهند کار کنند کار آن‌ها در سطح ملی نخواهد بود.
کاریکاتور استان وضعیت خیلی بدی دارد
وی تصریح کرد: زمانی اهواز قطب کاریکاتور کشور بود اما اکنون تعداد آثار هنرمندان قدیمی حتی از تعداد آثار هنرمندان جوان هم کمتر است. من هم به عنوان داور و هم به عنوان مدرس در ورک شاپ‌ها حضور دارم و می‌بینم که تنها آقای رافعی از هنرمندان اهوازی آثاری دارد. کاریکاتور استان وضعیت خیلی بدی دارد و همه درگیر گرافیک هستند. آن هم بیشتر گرافیک تجاری نه گرافیک هنری.
از کاریکاتوریست به مثابه ابزار استفاده می‌کنند
او، در خصوص جایگاه کاریکاتور در کشور، بیان کرد: کاریکاتور یا از سوی مسؤولان جدی گرفته نمیشود یا اگر هم کاری با این هنر داشته باشند از آن استفاده ابزاری می‌کنند. یعنی این که تا موضوعی پیش می‌آید سراغ این هنر می‌آیند و حتی پول هم می‌دهند. یعنی از کاریکاتوریست به عنوان یک ابزار برای رسیدن به مقاصد خودشان استفاده می‌کنند.
هیچ جشنواره‌ای موضوع هنری ندارد
آقایی، با بیان این که در خارج از کشور هم این اتفاق می‌افتد اما به این شکل نیست، اظهار کرد: وضعیت این جا خیلی بد است. اکنون وضعیت اکثر جشنواره‌های کاریکاتور را ببنید؛ اکثر موضوعات سیاسی و خط‌دار هستند. تمام موضوعات جشنواره‌ها خطی هستند و هیچ جشنواره‌ای موضوع هنری ندارد و اگر بخواهند شاهکار بکنند یک موضوع اجتماعی مانند آلودگی هوا را انتخاب می‌کنند.
ما دنبال زدن حرفهای گنده و عملاً نزدن حرف‌ها هستیم
وی خاطرنشان کرد: اگر به موضوعات دیگر جشنواره‌ها غیر از جشنواره‌های کاریکاتور هم نگاهی بکنیم می‌بینیم که موضوعاتی با واژه‌های قلبمه سلمبه انتخاب می‌کنند. نمی‌توانند یک نام راحت بگذارند چون می‌خواهند بگویند من در یک جشنواره تمام اهدافم را بیان کردم. ما دنبال زدن حرفهای گنده و عملاً نزدن حرف‌ها هستیم!
کاریکاتور در مطبوعات جایگاهی ندارد
امین روشن‌پور هم درباره موضوعات جشنواره‌ها گفت: بخشی از این موضوع بحث سیاسی است و بخشی دیگر خود هنر کاریکاتور است. نه تنها در کشور ما بکله در دیگر کشورها کاریکاتور هنری است که شکل دیگر هنرها را ندارد. کاریکاتور مانند عکاسی نیست که در گالری‌های دیده شود، چکش بخورد و فروش کند. کاریکاتور حالت مطبوعات را دارد و دلایل آن هم خیلی چیزها می‌تواند باشد.
وی افزود: با این که در کشورهای دیگر این مشکلات تا حدی وجود دارد نه مانند این جا. اکنون این مشکلات بیش از حد شده‌اند. موضوعی را می‌دهند و می‌گویند در این خط یا با این موضوع کار کنید. جای کاریکاتور در مطبوعات است حال آن که هم‌اکنون کاریکاتور در مطبوعات جایگاهی ندارد.
فضای هنری بسته است
او ادامه می‌دهد: فضای هنری این جا بسته است. من و امین آقایی آثارمان را در فرانسه به نمایش گذاشته بودیم. 15 اثر از من و 15 اثر از امین آقایی و از 20 کشور دیگر هم آثاری وجود داشت. نظر تمام مخاطبان و بازدیدکنندگان درباره آثار ما این بود که آثار شما چه قدر سخت‌اند، نوشته ندارد، خیلی عجیب و غریب هستند و با دیگر آثار تفاوت دارند.
این کاریکاتوریست بیان کرد: ما هم به این موضوع فکر کردیم که چرا کارهای ما شرح ندارند بعد دیدیم آثار ما نمی‌تواند نوشته داشته باشد. کارهای ما آن قدر عمیق هستند که بدون نوشته حرف‌شان را می‌زنیم ولی با این شرایط این گونه نمیشود کارکرد. ما باید بتوانیم صریح و واضح منظورمان را برسانیم.
مطبوعات به کاریکاتور به عنوان یک هنر تزیینی نگاه می‌کنند
امین آقایی درباره جایگاه کاریکاتور در مطبوعات گفت: کاریکاتور هنوز برای مطبوعات ما جانیفتاده است. مطبوعات به کاریکاتور به عنوان یک هنر تزیینی نگاه می‌کند که اگر وجود نداشت هم مشکلی پیش نمی‌آید. وی افزود: مردم در مطبوعات ابتدا تصویر را می‌بینند سپس تیترها را می‌خوانند و در آخر اگر دل‌شان خواست سراغ خواندن متن خبر می‌روند. مردم ما خیلی کم روزنامه می‌خرند و می‌خوانند. به همین دلیل در کشور ما مجلات و نشریات هنری هم با مشکل مواجه می‌شوند.
او ادامه داد: در چنین فضایی کاریکاتور هم قدرتمند است و هم حرف را سریع‌تر منتقل می‌کند و هم تاثیرگذار است. بیشتر وقت‌ها کاریکاتور هدف خود را از یک مطلب و نوشته بهتر منتقل می‌کند. گاهی وقت‌ها یک تصویر از صد شماره یک نشریه بهتر مطلب را منتقل و مطالب انتقادی را بیان می‌کند. مطلبی که نمی‌توانیم آن را در قالب کلمات بیان کنیم، در قالب کاریکاتور راحت‌تر بیان می‌شود.
امین روشن‌پور در این باره توضیح داد: در مواقعی مانند سقوط هواپیما نمی‌توان مطالب زیادی نوشت چراکه عده‌ای کشته شده‌اند. جای نوشتن ندارد اما با کاریکاتوری که کشیده می‌شود خیلی از حرف‌ها زده می‌شوند.
فضا را از آدم دلسوز خالی می‌بینیم
امین آقایی، درباره انتقال هنر کاریکاتور به نسل‌های بعد، گفت: برای انتقال این هنر یک آدم دلسوز نیاز است. آدمی که دلسوز باشد و قلبش برای کایکاتور بتپد. در حال حاضر که نگاه می‌کنیم کسی را نمی‌بینیم و فضا را از آدم دلسوز خالی می‌بینیم. حتی هنرهای دیگر مانند هنرهای تجسمی هم وضعیت مناسبی ندارد. وی، با بیان این که هنرمندان مطرح ملی در شهر یا استان خودمان شناخته شده نیستند، افزود: چه قدر بد است که آثار هنرمندی در کشورهای خارجی به نمایش گذاشته می‌شود و خریداری می‌شوند و جزو هنرمندان مطرح دنیا است اما در شهر خودش کسی او را نمی‌شناسد با این که سال‌ها در این شهر زندگی کرده است.
امین روشن‌پور بیان کرد: هنرمندانی مانند صادق تیرافکن یا آرمان استپانیان آدم‌های بزرگی هستند و هر کار آن‌ها 10 یا 12 میلیون دلار فروخته می‌شود اما متاسفانه کسی آن‌ها را نمی‌شناسد.
بودجه مناسبی برای جشنواره کاریکاتور شهری در نظر نگرفته‌اند
آقایی، درباره برگزاری جشنواره کاریکاتور شهری شهرداری اهواز، گفت: برگزارکنندگان این جشنواره آن را خیلی ناآگاهانه برگزار کردند. به غیر از ناآگاهی بودجه مناسبی برای این جشنواره هم در نظر نگرفته‌اند. اگر برگزاری جشنواره به هر قیمتی باشد می‌توان با یک کاغذ هم جشنواره برگزار کرد. به نظر من بودجه‌ای که برای جشنواره کاریکاتور شهری در نظر گرفتند به اندازه یک ـ دهم بودجه یک جشنواره در شهر اهواز نبود. امین روشن‌پور، هم درباره این جشنواره، گفت: تعداد شرکت‌کنندگان خیلی کم بود و از هنرمندان مطرح کاریکاتور استان کسی شرکت نکرده بود. باید همان روز اول یک یا دو کاریکاتوریست کاربلد را می‌آوردند و با آن‌ها مشاوره می‌کردند. باید با متخصصان این امر مشاوره می‌کردند.
آقایی، با بیان این که هیچ کس با او و روشن‌پور برای برگزاری این جشنواره مشورت نکرد، ادامه داد: فقط فراخوانی را در اختیار ما قرار دادند و با چونه‌ای که با آن‌ها زدیم مبالغ جوایز جشنواره را که خیلی کم بود افزایش دادیم. وی افزود: با این شرایط اگر این جشنواره در هر شهر دیگری غیر از اهواز برگزار می‌شد داوری آن را قبول نمی‌کردم اما فقط و فقط چون شهر اهواز است داوری آن را قبول کردم.
او تصریح کرد: مکان این جشنواره بسیار نامناسب بود و نمایشگاهی برای این جشنواره برپا نشد. مبالغ جوایز آن هم بسیار پایین بود. این کاریکاتوریست اظهار کرد: همان طور که از نام آن برمی‌آید یک جشنواره است و باید مانند یک جشن باشد و مردم را در آن سهیم کرد. می‌دانید اگر مردم به سمت هنر گرایش پیدا کنند چه قدر از بروز خلاف می‌توان جلوگیری کرد.
آقایی بیان کرد: شهرداری اهواز یک گالری برای برپایی نمایشگاه دارد اما مکان آن بسیار نامناسب و بد است. این گالری از لحاظ ساخت می‌توانست خیلی بهتر باشد. به طور مثال قسمتی را به رنگ قرمز کار کرده‌اند که در هیچ جای دنیا آن رنگ قرمز دیده نمیشود. گالری نباید بزک باشد بلکه باید ساده باشد.
وی افزود: برای احداث گالری باید یک کارشناس بیاورند و با او مشورت کنند. این گالری ریل ندارد و باید تابلوها را با میخ به دیوار زد. یک یا دو بار یک میخ را به دیوار بزنید دیوار از بین می‌رود.
این کاریکاتوریست خاطرنشان کرد: جالب است شهرداری اهواز کتاب‌‌ها و کاتالوگ‌هایش را جهت چاپ به هنرمندان تهرانی می‌دهد در حالی که پتانسیل آن در این شهر خیلی بهتر و بالاتر وجود دارد. چرا این گونه کارها را به هنرمند تهرانی می‌دهید؟
در خوزستان خیلی حساسیت‌های بی‌موردی وجود دارد
آقایی، درباره برپایی نمایشگاه در خوزستان، گفت: خیلی حساسیت‌های بی‌موردی در خوزستان وجود دارد در حالی که در تهران هیچ مانعی برای برپایی نمایشگاه وجود ندارد. حساسیت‌های بی‌موردی در اهواز وجود دارد که من آن‌ها را درک نمی‌کنم. در کل سیاست‌گذاری اشتباه است و به نظر من باید تغییر کند.روشن‌پور یادآوری کرد: کاریکاتوریست‌های مطرح استان پنج یا شش سال است که دیگر کار نمی‌کنند. هنرمندان اهوازی همگی شاید در طول پنج سال پنج اثر هم نکشیده باشند. فقط یک چیز می‌تواند رغبت و علاقه کاریکاتوریست‌ها را بیشتر کند و آن برپایی نمایشگاهی بزرگ در اهواز است و از هنرمندان کاریکاتوریست حرفهای و بین‌المللی برای ارایه آثار دعوت شود تا هنرمندان این شهر فعال شوند.
وی افزود: باید برای هنرمند هزینه شود و برای آثار او کتاب چاپ کنند. موزه هنرهای معاصر وظیفه و بودجه‌ای دارد تا هر ساله آثار هنرمندان استان را خریداری و کتاب چاپ کند.
عده‌ای ادعای پدرسالاری دارند
آقایی اظهار کرد: مقصر قسمتی از این کم‌کاری‌ها دولت است و قسمتی از آن به خود کاریکاتوریست‌ها برمی‌گردد. عده‌ای در این شهر هستند که ادعای پدرسالاری دارند و این خیلی بد است. عده‌ای از هنرمندانی که کار کرده‌اند و زحمت کشیده‌اند برای چه کنار می‌کشند اما در مواقعی که حمایت صورت می‌گیرد ادعای کاریکاتوریست بودن می‌کنند!؟
او ادامه داد: چرا ما نباید انجمن کاریکاتور در اهواز داشته باشیم؟ خروجی آن همه زحمتی که آن سال‌ها کشیده شد کجا است؟ آن کاریکاتوریست‌هایی که آن سال‌ها تربیت شده‌اند کجا هستند؟
کاریکاتور مطبوعاتی عمر دارد
آقایی، درباره آثاری که در مطبوعات چاپ می‌شوند، بیان کرد: آثار کاریکاتور مطبوعاتی عمر و تاریخ مصرف دارند و هر اثر فقط برای همان روز است. به طور مثال اگر کاریکاتوری برای 11 سپتامبر کشیده شده الان دیگر به درد نمی‌خورد. اما کارهای نمایشگاهی و جشنواره‌ای هنری‌تر و ماندگارتر هستند. روشن‌پور ادامه داد: در حال حاضر کاریکاتوری در استان خوزستان وجود ندارد و چند سالی است که از بین رفته و نمی‌توانیم آن را از زیر خاک دربیاوریم. چیزی در کاریکاتور خوزستان نیست و آن را نمی‌توان احیا کرد و از دست ما هم کاری ساخته نیست.
وی افزود: زمانی عده‌ای جوان بودیم که با عشق و علاقه کار می‌کردیم اما الان سن آن‌ها بالا رفته و مجبورند به هر شکلی پول دربیاورند ولی چون در هنر پولی نیست سمت آن نمی‌آیند.
موثرترین راه مبارزه هنر است
امین آقایی، در خصوص تاثیر هنر، گفت: امروزه دیگر جنگ با خمپاره نیست چراکه موثرترین راه مبارزه هنر است.
هادی عبیاوی ـ ایسنای خوزستان
