گزارشی از وضعیت اسفناک مناطق گردشگری خوزستان

وضعیت تاسف بار منطقه گردشگری شیمبار اندیکا

|عکس : مجتبی مرادی نوروزی |

 

گوردخمه های گتوند(روبروی سد تنظیمی)

| عکس : مجتبی مرادی نوروزی|

تمدن دستوا زیر چرخ ‌گاو آهن ها رفت

«دستوا» نامی آشنا برای باستان‌شناسان ایران است، شهری زیر زمینی که در کنار شهر شوشتر کنونی واقع است و بسیاری از بخش‌های آن به دلیل عدم فعالیت‌های باستان‌شناسی زیر خاک مانده و هنوز سر از خاک بیرون نیاورده است.

«دستوا» نامی آشنا برای باستان‌شناسان ایران است، شهری زیر زمینی که در کنار شهر شوشتر کنونی واقع است و بسیاری از بخش‌های آن به دلیل عدم فعالیت‌های باستان‌شناسی زیر خاک مانده و هنوز سر از خاک بیرون نیاورده است.این شهر که محل اصلی شوشتر در سال‌های بسیار دور نیز لقب گرفته است در شرایط کنونی در فراموشی مسئولان روزگار می‌گذراند.

*دستوا و نحوه پیدایش

شهر شوشتر به دلیل برخورداری از آب فراوان و بهره‌مندی از رودخانه خروشان کارون در سال‌های بسیار دور دو بار به دلیل طغیان رودخانه تجدید بنا شده است که یکبار آن پس از ویرانی کامل در محل دستوا واقع در جاده شوشتر - اهواز و نزدیک این شهرستان بوده است.

شهر باستانی دستوا مقر حکومت و سکونت ایلیمایی‌ها به‌شمار می‌رود و همزمان با دوره اشکانی شکل گرفته است. این شهر در سال 1347 در فهرست آثار ملی ایران ثبت و در سال 1356 برای نخستین بار توسط مهدی رهبر حفاری شد. این در حالی است که در 3 کیلومتری شهر دستوا تعداد زیادی آرامگاه‌ و سکه کشف شد که نشان از حکومت این قوم در نزدیکی شوشتر فعلی دارد.

با این حال فعالان و کارشناسان میراث ‌فرهنگی معتقدند با توجه به اهمیت شهر باستانی دستوا، تهیه نقشه باستان‌شناسی، پایگاه باستان‎شناسی، تشکیل کارگروه‏های مطالعاتی و مستند نگاری در خصوص آثار و محوطه‏ها و ایجاد موزه اختصاصی برای ایلیمایی‌‌ها کاملا ضروری است چرا که ساخت و سازهای فعلی روستای گلالک و حفاری‌های غیر مجازی که به‌ منظور یافتن سکه و گنج انجام می‌گیرد این محوطه باستانی را با آسیب‌های جدی مواجه کرده است.

* دستوا؛ تفاوت فقیر و غنی از زمین تا آسمان

براساس مستندات تاریخی، ثروتمندان دستوا، با تابوت‌هایی بسیار زیبا همراه با اشیای گران‌قیمت و فقرا در مکانی دورتر بسیار ساده و حقیرانه دفن می‌شدند. بررسی روی گورستان‌های این شهر ایلیمایی نشان می‌دهد که اختلاف طبقاتی در این شهر تا بدان‌جا پیش رفته که حتی گورستان‌های ثروتمندان نیز از فقرا جدا بوده است. در گورستان ثروتمندان به تابوت‌های بسیار زیبایی برخورد کرده‌ایم. اشیای گران‌قیمت نیز همراه با اجساد ثروتمندان در گورهای آنان دفن شده است.

فقرا در شهر دستوا در گورستان مجزا، بسیار ساده دفن می‌شدند. همراه آنان هیچ شیء ارزشمندی دفن نمی‌شد و تابوت و کفن صاحبان این گور‌ها بسیار ساده و محقر است. در واقع گور فقرا فقط گودالی است که در آن جسد به خاک سپرده شده است. شاید ایلیمایی‌ها گمان می‌کردند که اختلاف طبقاتی پس از مرگ نیز باید ساکنان این شهر را از یکدیگر جدا کرده است برای همین است که اختلاف گورهای ثروتمندان و فقرا در شهر دستوا بسیار فاحش است.

یک کارشناس باستان شناسی در این باره می‌گوید: اختلاف طبقاتی در شهر چند هزار ساله «دستوا»، حتی پس از مرگ نیز مردم این منطقه باستانی را از یکدیگر جدا می‌کرده است. اشراف و فقرا در گورستان شهر دستوا دور از یکدیگر به خاک سپرده می‌شدند و هر گورستانی ویژگی‌های کاملا متفاوتی از دیگری داشته است.

محمد رستمی می‌افزاید: «ایلیماییان»، مردم «دستوا»، شهری که در دوره «ایلیمایی‌ها» ساخته شد، حکومت‌های بسیار مقتدر محلی در دو هزار سال پیش بودند که هر کدام منطقه خود را همچون یک کشور مجزا دانسته و آن را اداره می‌کردند. این حکام محلی گاه با یکدیگر متحد می‌شدند و گاه علیه یکدیگر می‌جنگیدند. اما ایلیماییان صاحب فرهنگ و تمدن خاص خود بودند و آثار باستانی به جای مانده از این حکومت محلی نشان می‌دهد که آنان همزمان با دوره سلوکیان، سیستم شهری بسیار منسجمی داشتند.

وی خاطر نشان می‌کند: کاوش در شهر باستانی «دستوا» در شوشتر سال گذشته به سرپرستی مهدی رهبر، انجام شد. در آخرین فصل کاوش در این منطقه اطلاعات بسیار مفیدی از زندگی مردم شهر دستوا به دست آمد.

*شهر فراموش شدگان

یک دوستدار میراث فرهنگی در این باره می‌گوید: شهر دستوا در شرایط کنونی به طور کامل فراموش شده است حتی مسئولی از این شهر و تمدن بسیار مقتدر در شوشتر سراغی نمی‌گیرد.

مجتبی گهستونی با اشاره به اینکه باستان شناسان به خوزستان دعوت نمی‌شوند، می‌افزاید: چند سالی است که باستان شناسان برای اکتشاف به خوزستان سفر نکرده‌اند و این اصلی‌ترین مشکل محوطه‌های تاریخی در استان خوزستان به شمار می‌رود.

این دوستدار میراث فرهنگی با اشاره به اینکه تمدن دستوا به نوعی به شوشتر ختم می‌شود، تأکید می‌کند: شهرستان شوشتر به عنوان پایتخت این تمدن شناسایی شده است ولی تا کنون اکتشاف جدی در این باره انجام نشده و این مسئله شرایط را برای فرصت‌طلبان فراهم کرده است.

گهستونی با اشاره به اینکه تمدن ایلیمایی‌ها توجه بسیار زیادی به اقتصاد داشته است، می‌گوید: شهرستان شوشتر در قدیم مرکز تجاری در منطقه به شمار می‌رفته است و به این دلیل در زمان ایلیمایی‌ها سکه نیز ضرب شده است و نقوش پادشاهان نیز بر روی سکه‌ها ضرب شده است و باید در این باره بررسی بیشتری از طرف محققان انجام شود.

* معامله با تاریخ

گهستونی می‌گوید: درباره این تمدن هیچ اقدام تحقیقاتی انجام نشده است و مهدی رهبر نیز برای نجات بازمانده این تمدن در دوران جنگ تحمیلی به شوشتر سفر کرد. از این رو باید در شرایط کنونی پایگاه باستان‌شناسی ویژه این تمدن در استان خوزستان تأسیس شود تا مشکلات این شهر بررسی و برای رفع آن تلاش شود.

سخنگوی انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا تاکید می‌کند: تمدن دستوا ناشناخته است و در شرایط کنونی در زیر برخی از روستاهای شهرستان شوشتر و به ویژه در روستای گلالک و یا نورمحمدی واقع شده است و روزانه در روستا حفاری‌های غیرمجاز در این محدوده انجام می‌شود و مشکلات زیادی برای بازمانده‌های این تمدن به وجود می‌آید.

وی می‌افزاید: در سال‌های گذشته در این منطقه کانالی به عنوان داریون حفر شده است که در آن زمان خسارت زیادی به تمدن دستوا وارد شد ولی حتی در این زمینه از میراث فرهنگی استعلام و نظرخواهی نشد.

گهستونی تاکید می‌کند: وجود زمین‌های کشاورزی در کنار این تمدن در شرایط کنونی باعث شده است تا تردد ماشین‌های کشاورزی از روزی این تپه‌های باستانی روز به روز افزایش یابد و به این دلیل باید برای مقابله با این مشکل چاره‌اندیشی شود.

وی تأکید می‌کند: در شرایط کنونی در قراردادهای باستان‌شناسی خوزستان به نوعی رفتار می‌شود که تنها تاریخ خوزستان به معامله گذاشته می‌شود.

سخنگوی انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خاطر نشان می‌کند: باید اطلس ایلیمایی‌ها در خوزستان طراحی شود و شرایط برای حضور باستان‌شناسان در این زمینه فراهم شود.

*دستوا به ما ربطی ندارد

از سوی دیگر مدیر پایگاه جهانی سازه‌های آبی تاریخی شوشتر می‌گوید: دستوا از آثار ثبت شده تاریخی در حوزه آب نیست و به پایگاه جهانی سازه‌های آبی تاریخی شوشتر ربطی ندارد.

امین محمود‌زاده با اشاره به اینکه نمی‌توانیم در این باره اعتبار پژوهشی در نظر بگیریم، تأکید می‌کند: اعتبارات پژوهشی پایگاه جهانی سازه‌های آبی تاریخی شوشتر بسیار محدود است و به دلیل اینکه این تمدن ربطی به 13 اثر ثبت شده شوشتر در ردیف آثار یونسکو ندارد نمی‌توانیم برای این کار اعتبار در نظر بگیریم.

وی خاطر نشان می‌کند: شرایط خانه‌های تاریخی شوشتر نیز به همین منوال است روزانه بسیاری از این خانه‌ها در حال ویرانی است ولی پایگاه جهانی سازه‌های آبی تاریخی شوشتر امکان مداخله ندارد و این مسئله در حیطه اختیارات اداره میراث فرهنگی شوشتر است.

تلاش‌ها برای کسب نظر از طرف مسئولان میراث فرهنگی شهرستان شوشتر ناکام ماند.

وجود این شهر در بیابان برهوت در اطراف شهرستان شوشتر و نبود هیچ گونه محدوده مشخصی برای این شهر تاریخی و حتی نگهبانی برای دور ماندن از دست حفاران غیرمجاز از جمله مشکلات این تمدن غنی و باسابقه است.

دستوا، این شهر و تمدن تاریخی دوران اشکانیان که کشاورزی بخش زیادی از آن را تخریب کرده است باید مورد توجه بیشتری قرار گیرد.

|مجتبی نارنج پور|