اخبار فرهنگی اجتماعی خوزستان

دِینِ خود را به خوزستان تاریخی ادا کنید

مجتبی گهستونی

حوزه جغرافیایی استان خوزستان علاوه بر اینکه دارای گستره وسیعی است به لحاظ تاریخی نیز از ریشه عمیقی در تاریخ ایران زمین برخوردار می باشد که با نگاهی به تاریخچه آن می توان به این ادعا پی برد. نام خوزستان در کتیبه های مختلف کشف شده به انواع زبانهای یونانی ، ایلامی، بابلی و... به طرق مختلف همچون حوجستان واجار، خوز ، هووجه، سوزیانا، هل تم تی، اوج و ... آورده شده است. 

 این استان همواره در طول تاریخ مورد هجمه ها و تازیانه دشمنان بوده است و حتی برخی از نویسندگان با انتشار انواع جعلیات کوشیده اند نام و هویت اصلی مردمان ساکن این خطه را تغییر دهند اما با مراجعه به متون معتبر و کهن می توان پی برد که خوزستان که از سپیده دم تاریخ تاکنون، همواره بخشی از ایران زمین بوده است.خطه خوزستان به استناد منابع روایات و آثار تاریخی بی‌تردید یکی از کهن‌ترین و تاریخ سازترین مناطق ایران و در برگیرنده افتخارآمیزترین برگ‌های تاریخ این مرزوبوم بوده و این استان از زمان‌های بسیار دور یکی از ارکان و مراکز مهم اقتصادی جهان باستان به شمار می‌رفته که شوش یکی از سه مرکز بزرگ اقتصادی روزگاران قدیم بوده است.

 چون خوزستان از آغاز، گذرگاه و محل استقرار نژادها و قوم های مختلف بوده است به همین دلیل، عنوان گهواره و یا دروازه ورود تمدن را به آن نسبت داده اند. وجود آثار و محوطه های تاریخی به جای مانده از نحوه زندگی آنان و حتی شناخت مردم دوره باستان خوزستان از کوزه گری و نقاشی و همچنین مسگری و مجسمه سازی و کشف بخشی از هنر به جای مانده باعث شده تا این استان به بهشت باستان شناسان معروف شود.

در دوره های متعدد تاریخی خوزستالن برخوردار از تأسیسات اقتصادی فنی و مهندسی ارزنده و قابل توجه بوده که بخش هایی از این نشانه‌ ها به صورت بندها، سدها، پل‌ها و کاخ‌ها موجود است.

بازدید از عظمت و هیبت بزرگترین زیگورات خشتی و آجری جهان به نام چغازنبیل در خوزستان، مشاهده نقش برجسته ها و سنگ نگارههای اشکفت سلمان، کول فرح، خنگ اژدر و شهسوار در ایذه، مساجد کهن جامع شوشتر و دزفول که بازدیدکنندگان را به حیرت وا می دارد و شاید بتوان آن را دروازه‌ معماری ایران بر روی غرب و یکی از منشاءهای سبک گوتیک دانست بخشی از توانمندی های تاریخی خوزستان هستند.

به طوری که حفاری های انجام شده در تپه چغامیش که توسط موئسسه شرق شناسی شیکاگو در سالهای 1961 تا 1966 میلادی صورت گرفته است با کشف آثاری گزارش از شهری باستانی داده اند . این گروه و گروه های بعدی که عازم منطقه شدند با شگفتی تمام از فرهنگ و تمدنی نام بردند که به 8 هزار سال پیش باز می گردد و تاکنون ناشناخته بوده است.

یکی از برنامه هایی که برای جلوگیری از تخریب و تسطیح تپه های باستان شناسی خوزستان باید انجام شود همانگونه که در گذشته ها انجام می گرفت حضور هیت های باستانشناسی زبده برای شناسایی و مشخص کردن آثار در خوزستان است. این اقدام علاوه بر منسجم کردن و بالا بردن توان کارشناسی افراد باعث می شود تا محوطه های تاریخی از گزند تخریب و تعرض های پی در پی در امان باشند. به گونه ای که در یک پروسه زمانی 50 ساله از میان بیش از 400 تپه ای که مرحوم عزت الله نگهبان از وجود آنها در حوزه تاریخی شوش خبر داده بود دهها تپه بر اثر عملیات پی در پی کشاورزی کاملا تسطیح و تخریب شدند. این موضوع درباره سایر شهرهای استان خوزستان نیز صدق می کند. 

صدها نمونه تپه باستانی دیگر در شهرستان های شوش، اهواز، شوشتر، مسجدسلیمان، اندیکا، ایذه، رامهرمز، رامشیر، هندیجان و... وجود دارد که با بررسیهای هرچند جزیی به اهمیت تاریخی شان از گذشته تاکنون پی برده شده که هم اکنون به حال خود رها شده اند. هر از چند گاهی تعدادی از این تپه ها شماره ثبت می گیرند و یا حتی تعیین حریم هم می شوند اما از گزند تخریب ها و تعرضات دور نمانده اند. 

در این میان به دلیل نبود گنجایش کافی و نبود موزه ای مناسب برای نگهداری و حتی به نمایش گذاشتن آثار تاریخی، اغلب اشباء تاریخی کشف شده در استان به تهران منتقل می شودند و دیگر رنگ موزه های خوزستان را نمی بینند که نمونه منحصر اشیایی که پس از کشف از خوزستان رفتند و دیگر بازنگشتند می توان به گنجینه جوبجی اشاره کرد که این مهم به قول استاندار خوزستان در شان استانی مثل خوزستان با این قدمت بالای تاریخی نیست.

استان خوزستان با برخورداری از شهرهای مهم تاریخی که بعضی از شهرهایش مثل شوش با نام تاریخی شوش ، اهواز با نام تاریخی هرمز اردشیر، رامشیر با نام تاریخی رام اردشیر، رامهرمز بان نام تاریخی رام هرمزد، دزفول با نام تاریخی دژپل، بهبهان با نام تاریخی ارجان، ماهشهر با نام تاریخی مهروبان، هندیجان با نام تاریخی آسک،مسجدسلیمان با نام تاریخی پارسوماش، آبادان با نام تاریخی آپاتان و... می باشد دارای بافتی تاریخی هستند که هم اکنون بعضی از بافت ها در شرایط ناگواری به سر می برند. اگرچه برای نگهداری از بافت 250 هکتاری دزفول تلاش هایی هرچند جزیی شده است اما در شهرهایی مثل اهواز، هندیجان، شوشتر، رامهرمز و بهبهان تخریب ها رو به گسترش است که متولیان میراث فرهنگی و شهرداری باید در این باره چاره اندیشی کنند.

با توجه به اینکه بافت های تاریخی فرصتی برای شناخت ارزش‌های معماری ایران محسوب می شوند برگزاری کارگاههای فهم معماری فرصتی است تا بازتاب مشاهدات از بافت های با ارزش تاریخی منعکس شود و با برانگیخته شدن احساسات دیگران را وا داشت که به معماری فکر کنند و ارزش‌های معماری را به دقت ببینند و آن ارزش‌ها را به نحوی معرفی نمایند.حال که برای نخستین بار در خوزستان کارگاه فهم معماری پنجره ای رو به شوشتر برگزار می شود متولیان امر در سطح این شهر نباید فرصت های بعدی بوجود آمده را پس زنند و فرصت ها را برای به نتیجه رسیدن هدر دهند.

به واقع آنچه که گفته شد گوشه ای از برگ زرین سرزمین همیشه پر افتخار و مظلوم خوزستان است. توجه دولتمردان به بخش های مختلف فرهنگی، تاریخی، اجتماعی و اقتصادی این دیار از واجبات است.