اخبار روز خوزستان

به بهانه روز ملی «تالاب‌ها»

نفت هورالعظیم را به باد می‌دهد/هورالعظیم می‌خشکد؛ می‌میرد...

خبرگزاری فارس: با دنیایی از امید خود را آماده رفتن و دیدن «هورالعظیم» می‌کردم. شب قبل با جستجویی در اینترنت عکس‌های زیبایی از طبیعت هور را دیدم و اشتیاقم چند برابر شد. اما فراموش کردم به تاریخ عکس‌ها نگاهی بیندازم...

به گزارش خبرگزاری فارس از اهواز،‌ فکر می‌کردم هر چه از اهواز به سمت غرب برویم، بوی نم و رطوبت همه جا را فرا گرفته، خیال می‌کردم نی‌ها از دور خبر از رسیدن به مقصد خواهند داد؛ اما بعد از اینکه دو ساعت تمام از اهواز به سمت غرب کوبیدیم، به چند دژ مرزبانی رسیدیم. حالا فهمیدیم به «هورالعظیم» نزدیک می شویم؛ آخرین بازمانده «تالاب‌های بین‌النهرین».

از جاده «شط علی» به سمت قسمت آبگیر هور سرازیر شدیم، دو قایق کوچک ماهیگیری دیدیم که ول شده بودند کنار آب. «سید حنش فاضلی» که ظاهرش به 70 سالگی می‌زد، با سه عموزاده‌اش در کپری که از نی درست شده، در حاشیه هور اتراق کرده‌اند. یکی از عموزاده‌ها مشغول چانه زدن با دلالی است که آمده تا ماهی‌هایشان را بخرد و دو تای دیگر تا زانو در آب سرد تورهایشان را جابه‌جا می‌کنند. «سید» در حالی که روی اجاق کوچک گازی برای ناهارشان ماهی کباب می‌کرد می‌گوید: روزی 10 تا 20 کیلو ماهی صید می‌کنیم؛ حمری، شلاگه و بنی ریز. هر کیلو را از یک هزار و200 تا 4 هزار تومان به دلال‌ها می‌فروشیم.

جعبه توتونش را باز می‌کند و با حوصله شروع می‌کند  سیگار پیچاندن:

- شب‌ها اینجا می‌خوابیم. هفته‌ای یک بار می‌ریم «رُفیع» برای دیدن زن و بچه‌ها. شاید این طور ماهی بیشتری صید کنیم. از 10 سال پیش وضع آب و صید سال به سال بدتر می‌شود. قبلا بیشتر از 500 ماهیگیر در اینجا بودند، الان فقط چند نفر هستیم. آن پسر جوان را می‌بینی که همراه ماست، درس خوانده و فوق‌دیپلم است. از فشار بیکاری با ما برای صید می‌آید. از وقتی زمین‌های کشاورزیمان را که در نزدیکی مرز بوده، گرفته‌اند کاری جز ماهیگیری نداریم. اینجا هم تا یک جایی اجازه ماهیگیری می‌دهند و اگر به نزدیکی خط مرزی برویم بازداشتمان  می‌کنند.

* دیوار حایل

آمده‌ایم تا «طرح ساماندهی هورالعظیم» را ببینیم که توسط سازمان آب و برق به بهره‌برداری رسیده. طرحی که ساختنش 11 سال طول کشید. به ادعای مجریان، این طرح منطقه را از نظامی به انتظامی تبدیل و امنیت منطقه را تامین کرده است. برخلاف تصورمان این طرح برای تخریب‌ها و بی‌آبی تالاب چاره‌اندیشی نکرده، بلکه شامل 13 سازه و یک دایک مرزی 140 کیلومتری است، در دل تالاب. دریچه‌هایی برای اینکه اجازه ندهند آب به سوی خشکی‌های هور و دکل های نفتی سرازیر شود. مجری طرح ساماندهی هورالعظیم می‌گوید: شیب تالاب به سمت کشور عراق است. به همین دلیل آبی که از رودخانه کرخه می‌آید به سمت عراق می‌رود و تالاب ما همیشه خشک می‌ماند. این دایک آب کرخه را در قسمت ایرانی هورالعظیم نگه می‌دارد و فقط آب مازاد به قسمت عراقی تالاب که دو سوم مساحت هور است می‌رود.

به اعتقاد او، وضعیت آبی هورالعظیم از زمان اجرای طرح بهتر شده و صید ماهی رونق بیشتری گرفته است.

* 10 برابر جنگل

بسیاری از اکولوژیست‌ها معتقدند که ارزش تالاب‌ها، اهمیت و فواید آن به درستی شناسایی نشده است. با این حال مطالعات ارزش اقتصادی تالاب‌ها نشانگر آن است که یک تالاب حدود10 برابر جنگل‌ها و200 برابر زمین‌های زراعی ارزش اقتصادی دارد، علاوه بر آن تعدیل آب و هوا، جلوگیری از سیل، حفاظت از تنوع گیاهی و جانوری، زیبایی و جاذبه‌های بصری ذاتی تالاب، جاذبه‌های توریستی، ایجاد فضایی برای زندگی پرندگان مهاجر و مکانی غنی برای بررسی‌های تحقیقاتی و علمی متخصصان و دانشمندان از مهم‌ترین مواهب وجود یک تالاب است. گو اینکه طبیعت، به ویژه بخش‌های ممتاز آن مانند تالاب‌ها، ارزش‌های تقویم ناشدنی فراوانی دارند.

*دنیای اساطیری

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر اما در مورد بر هم خوردن تعادل اکولوژیکی این تالاب بزرگ هشدار می‌دهد و می‌افزاید: این سد عظیم در مقابل پدیده گرد و غبار روز به روز کوچکتر می‌شود.

دکتر احمد سواری، که خود زاده و بزرگ شده هورالعظیم است، در مورد ویژگی‌های منحصر به فرد هور می‌گوید: هیچ جای کشور چنین تنوع زیستی مشاهده نمی‌شود. تنوع ماهی، بیش از 270 نوع پرنده، فوک (گونه ای پستاندار آبی)، لاک پشت فراتی، مارهای عظیم الجثه و ماهی عنزه از گونه‌های کمیاب این تالاب هستند. این میراث اگر از بین برود، دیگر چیزی از این ذخایر عظیم باقی نمی‌ماند.

وی اظهار می‌کند: با سدسازی‌های ترکیه و سوریه و خشکی هورالعظیم در عراق، شاید حق داشته باشیم دایک بسازیم و آب را در بخش ایرانی تالاب نگه داریم، اما از سوی دیگر با این دایک ارتباط دو قسمت تالاب قطع می‌شود. هیچ مطالعه اکولوژیکی برای احداث دایک و دریچه‌ها صورت نگرفته است. موجودات و ماهی‌های مهاجر تالاب، مرزهای جغرافیایی نمی‌شناسند و این دایک باعث مسدود شدن مسیر و از بین رفتن ذخایر و زیستگاه‌ها می‌شود.

*بدون مطالعه

این استاد دانشگاه و محقق، استخراج نفت و توسعه آن در هورالعظیم را بزرگترین نگرانی دوستداران محیط زیست می‌داند و می‌افزاید: جاده‌ها و تاسیسات بدون مطالعات زیست محیطی احداث می‌شود. اگر بخواهیم می‌توانیم محیط زیست پاک داشته باشیم به شرطی که هدف فقط استخراج نفت باشد.

سواری در مورد تخلیه زهاب‌های نیشکر به مخزن شماره 5 تالاب می‌گوید: اکوسیستم تالاب متناسب با آب شیرین است و تحمل زهاب‌های شور نیشکر را ندارد. این مسئله مشکلات و دگرگونی‌های عظیم در این اکوسیستم ایجاد خواهد کرد.

به گفته وی، تالاب‌های مرزی جایگاه ویژه و حساسی در جهان دارند و جوامع بین‌المللی نگران حیات هور هستند. با توجه به اهمیتی که این تالاب مرزی دارد نه ایران و نه عراق نمی‌توانند به تنهایی برای حفظ و ثبت بین‌المللی آن اقدام کنند.

*قطعه قطعه

جاده‌های جنگی، هورالعظیم را پنج قطعه کرده‌اند. مخزن یک و دو تنها مخزن‌های آبدار هستند، دریچه‌های مخزن 3 با مصوبه کار گروه تالاب‌ها آبان ماه باز شد و یک ماه بعد با مصوبه ستاد خشکسالی و فشارهای شرکت نفت دوباره خشک شد و مخزن 5 هم فقط از زهاب‌های شور نیشکر آب می‌گیرند.

سید عادل مولا معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان می‌گوید: حق‌آبه هورالعظیم در سال‌های اخیر هیچگاه تامین نشده. خشکسالی هم مزید بر علت بوده است. در این دوران سهمیه‌ای معادل 5 مترمکعب بر ثانیه به هور اختصاص یافت اما به دلیل مدیریت نشدن برداشت‌های اراضی بالادست، این آب هیچگاه به تالاب نرسید.

سال 87 بود که وزیران عضو کمیسیون اقتصاد در مقابل دیدگان سازمان حفاظت محیط زیست بیش از 7 هزار هکتار از اراضی تالاب را برای 30 سال به شرکت نفت واگذار کردند تا عملیات اکتشاف و بهره‌برداری انجام دهد. از آن زمان هر روز خبر جدیدی از تخریب‌ هورالعظیم به گوش می‌رسد.

مولا می‌گوید: پیمانکاران شرکت نفت 70 درصد تالاب را تخریب کرده‌اند. برای اینکه به تاسیسات نفتی آسیب نرسد، مخازن 3، 4 و 5 تالاب برای فعالیت‌های میدان نفتی آزادگان خشک نگه داشته شده و اجازه نمی‌دهند حداقل آب هم به این اراضی برسد.

وی تصریح می‌کند: با وجودی که مجوز فعالیت شرکت نفت در این  تالاب به صورت مشروط و بر اساس ضوابط زیست محیطی صادر شده اما شرکت نفت به هیچکدام از این تعهدات عمل نکرده ‌که این مسئله در حال پیگیری از طریق مراجع قانونی است.

تخریب مناطق تالابی و قطعه قطعه کردن تالاب، عدم ارائه برنامه‌های احیایی، جلوگیری از ورود آب به مخازن و ممانعت از تبادل آبی، استقرار واحدهای غیرمجاز اغلب در قسمت شمال تالاب، عدم مدیریت پسماندها و فاضلاب‌ها در محیط تالابی، آتش زدن حوضچه‌های نفتی در تالاب از ابتدای حضور تا کنون و تخلیه پسماندهای نفتی در محدوه تالابی از جمله تخلفات میدان نفتی آزادگان در هورالعظیم است که این مقام مسئول به آنها اشاره می‌کند.

*اخراج ناظران

به گفته وی، شرکت نفت نه تنها به تعهدات زیست محیطی خود در این تالاب عمل نکرده بلکه ناظران محیط زیست را نیز اخراج کرده است.

تخریب‌‌های وسیع، سبب شده نتوانیم برای ثبت این تالاب در کنوانسیون بین‌المللی‌ رامسر (کنوانسیون بین‌المللی برای حفاظت از تالاب‌ها) اقدام کنیم، این در حالیست که کشور عراق برای ثبت دو سوم این تالاب که در خاک این کشور است، فعالیت‌های خود را آغاز کرده و نمایندگان سازمان‌های بین‌المللی در شرف بازدید از آن هستند. 

*ام سعد

در پیچ و خم‌های جاده اکتشاف – همان که میدان نفتی آزادگان برای ساختنش بخش شمالی هور را خشکانده- در فاصله کمی از دکل‌های نفتی و کانکس‌های شیک چینی‌ها و شرکت نفتی‌ها، کپرهای حصیری و گله‌ای گاومیش نمایان می‌شود.

«ام سعد» با شوهر و پسر و خانواده برادر شوهرش 9 ماه از سال را به تنهایی در این کپرها بیتوته می‌کنند؛ فقط به خاطر گاومیش‌ها.  و آن سه ماه دیگر که گرمای هوا به اوج می‌رسد، به رُفیع می‌روند. تعدادی از بچه‌ها را با خودشان نیاورده‌اند تا به مدرسه بروند و آنهایی هم که آمده‌اند از خیر تحصیل گذشته‌اند. لازم نیست بگویند تا بفهمیم که از امکانات اولیه زندگی هم بی‌بهره‌اند. نه برق، نه آب و نه هیچ چیز دیگر. با اینهمه هنوز مهمان نوازند.

«ام سعد» گروه خبرنگاران را به نان گرمی که برای ناهار پخته است مهمان می‌کند و در پاسخ به اینکه آب از کجا می‌آورید، می‌گوید: تانکرهایی که برای شرکت نفتی‌ها آب می‌آورند به ما هم چند بشکه‌ای می‌دهند. خدا خیرشان بدهد... ظاهرا به همین قانع است.

--------------------------------

گزارش از نادره وائلی‌زاده