نفت و گاز از مهمترین منابع انرژی کشور محسوب میشوند که این منابع و سرمایهها جایگاه ویژهای در اقتصاد دارند.از آنجایی که برای تولید این مواد نیاز به وجود تجهیزات و دانش فنی بود، شرکتی تحت عنوان شرکت ملی حفاری ایران در سال 58 به فرمان امامخمینی(ره) و با هدف قطع وابستگیها و تامین نیازهای صنعت نفت تاسیس شد و کار خود را با شش دستگاه حفاری آغاز کرد.
این شرکت از شمالیترین مناطق شامل سرخس و خانگیران، مناطق مرکزی، غربی و جنوب غربی تا جنوبیترین مناطق شامل خلیجفارس و پارسجنوبی و در مجموع در 12استان کشور فعالیت میکند و به گفته مدیرعامل این شرکت در حال حاضر 90 درصد عملیات حفاری در کشور توسط این شرکت انجام میشود. با توجه به اینکه صنعت حفاری نوعی جنگ با طبیعتی ناشناخته و غیرقابل پیشبینی بهنام زمین است، بسیاری علم حفاری را کلید فتح مخازن نفت و گاز میدانند و به همین دلیل است که دکلهای حفاری پسوند فتح به خود میگیرند.
مهار فوران چاهها از سختترین عملیاتها
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)منطقهخوزستان، در فرایند حفاری چاههای نفت و گاز وقوع حوادث و فوران چاههای نفت و گاز اجتنابناپذیر است.عملیات مهار چاههای نفت و گاز بسیار پیچیده، خطرآفرین و نیازمند تجربه، دانش فنی و فنارویهای نوین میباشد.
از زمان پیدایش نفت در ایران فورانهای گوناگونی به وقوع پیوست.تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی چاههای شماره 6اهواز، یک و 33رگسفید، 311مسجدسلیمان، 20 نفتسفید و 131 آغاجاری، 46 پازنان، 126 مارون و دیگر چاهها فوران کردند که عملیات مهار و اطفای حریق آنها با حضور و مدیریت کارشناسان خارجی انجام شد و کارشناسان ایرانی در این عملیاتها هیچ نقشی نداشتند.این تخصص همچنان در دست آنان باقی بود تا پیروزی انقلاب اسلامی، صنعت نفت به دست کارشناسان و متخصصان داخلی سپرده شد.
کارشناسان داخلی در شرایط جنگ تحمیلی فوران چاههای سه، چهار و پنج دهلران و چاههای نوروز را کنترل و مهار کردند. در سالهای اخیر نیز تعدادی از چاهها از جمله چاه 50 کریت اهواز، 23 و 29 کنگان، چاههای دریایی سکوی ابوذر، 104مارون و 24نفتشهر در سریعترین زمان مهار شد که نشاندهنده توان بالای متخصصان داخلی در بخش مهار چاهها میباشد.
اگر چه در حال حاضر در بخش مهار و کنترل فوران چاهها در کشور تجارب زیادی به دست آمده اما باید توجه کرد که صنعت نفت و گاز تنها در مقوله تولید خلاصه نمیشود و این صنعت همواره در معرض خطر و حوادث مختلفی قرار دارد.حوادث در چاههای نفت و گاز حتی با وجود مهار آن خسارات جبرانناپذیر انسانی، زیستمحیطی و مالی به همراه دارد که لازم است با افزایش ایمنی و دقت در بهرهبرداریها و در عملیات حفاری از تعداد این حوادث بکاهیم.
سهم سازندگان خوزستانی در حفاری ؟!
صنعت حفاری تنها مختص منطقه خوزستان نیست و به دلیل پراکندگی حوزههای نفتخیز، این صنعت نیز در تمام مناطق نفتی کشور فعال میباشد؛ اما خوزستان بخش عمدهای از فعالیتهای نفتی و حفاری را به خود اختصاص داده و بر کسی پوشیده نیست که هر ساله به دلیل وجود منابع نفت و گاز در این استان مردم، زیرساختهای جادهای و محیطزیست آسیب میبیند اما در نهایت گردش مالی و اشتغال نصیب استانهای دیگر میشود.
بنابراین با توجه به این مساله انتظار میرود بخشی از اقدامات تامین کالا و تجهیزات مورد نیاز حفاری در همین استان و توسط سازندگان خوزستانی تامین شود تا از این طریق شاهد گردش مالی این خریدها در استان و اشتغالزایی هرچه بیشتر سازندگان بومی باشیم.
اگرچه معتقدیم کیفیت، تخصص و تجربه عامل اساسی واگذاری پروژهها در صنایع مختلف باید باشد اما امسال وزارت نفت ساخت 14دستگاه دکل حفاری را به شرکتهای ساخت تجهیزات داخلی واگذار کرده که بنابر اظهارات اخیر سازندگان نفت و گاز خوزستان، با وجود تلاشها و پیگیریهای فراوان، ساخت حتی یکی از این دکلها هم به آنها واگذار نشده و سازندگان خوزستانی مرکزگرایی و تصمیمگیریهای صورت گرفته در مرکز را عامل این نوع واگذاریها میدانند.
اما حیدر بهمنی، مدیرعامل شرکت ملی حفاری نظر متفاوتی دارد و در آخرین نشست خبری خود گفت:در بحث واگذاری پروژههایی همچون ساخت دکل، اعتبارات، توان فنی و سرمایهگذاری مطرح است و اینکه دکلها به چه سازندگانی واگذار شود، دست ما نیست و ما فقط میزان نیاز خود به دکل را اعلام میکنیم؛ ساخت 10دستگاه دکل به حداقل 200میلیون دلار اعتبار نیاز دارد و وزارت نفت در این رابطه تصمیمگیری میکند؛ در حالیکه اگر این پول را در اختیار داشتم میتوانستم ساخت سه تا چهار دکل را به تولیدکنندگان خوزستانی واگذار کنم زیرا سازندگان خوزستانی دارای پتانسیل کار، برای واگذاری پروژهها در اولویت شرکت قرار دارند.
وی مدعی شد در شهرک صنعتی نفت و گاز اهواز، کمتر سازندهای است که برای شرکت ملی حفاری کار نکرده و نباید در توجه حفاری به سازندگان خوزستانی شک کرد.
بهمنی افزود:در حال حاضر حدود 90درصد از قطعات مورد نیاز صنعت حفاری در خوزستان ساخته میشود و سالانه بین 70تا 80میلیارد تومان هزینه میکنیم که حدود 40میلیارد تومان آن صرف خرید و تامین قطعات میشود و عمده آن در خوزستان است.
این مقام مسول در ادامه از واگذاری ساخت یک دستگاه دکل برای اولینبار به شرکتی در خوزستان و پیگیری جهاددانشگاهی خوزستان و شرکت ملی حفاری در واگذاری ساخت دکلهای دیگر به سازندگان خوزستانی خبرداد.
مدیریت سیالات از ملزومات حفاری
از آنجایی که پسماندهای برجا مانده از عملیات حفاری از زیر زمین به سطح زمینباز میگردند و این مواد، عناصر شیمیایی و خطرناک زیر زمین را به همراه دارند، لازم است به منظور جلوگیری از آلودگیهای احتمالی در محیطزیست به ویژه آبهای سطحی و محیط انسانی، سیستم کنترل و مدیریت پسماند در تمام مجموعههای حفاری راهاندازی شود.
بر اساس سیاستهای شرکت ملی نفت ایران و با توجه به اینکه حفاری همواره از نظر سازمان محیط زیست یکیاز آلایندههای محیطی محسوب میشد، بخش مدیریت سیالات حفاری تشکیل و به این ترتیب اولین مجموعه مدیریت سیستم کنترل پسماند نیز در سال 87در دکل حفاری شماره 54فتح در میدان نفتی آزادگان برای کاهش ضایعات حفاری و جلوگیری از آلودگی محیطزیست بهکار گرفته شد.تاکنون هفت مجموعه حفاری به این سیستم مجهز شدهاند و تجهیز 5دستگاه دیگر نیز در دست اقدام است اما هنوز تمام دکلهای حفاری به آن مجهز نیستند.
در حال حاضر سیالهای حفاری در مجموعههای مجهز به سیستم کنترل پسماند، جمعآوری میشود.این سیالات در فاز مایع پس از جداسازی و بازیافت، دوباره قابل استفاده میباشد و در فاز جامد نیز پس از انجام فرآیندهای لازم روی آن، به شکل تثبیت شدهای به محل دفن ضایعات انتقال مییابند.
خودکفایی راه مقابله با تحریم
در مجموع 110دکل در صنعت حفاری وجود دارد که 72دستگاه آنها متعلق به شرکت ملی حفاری است و مابقی مربوط به دیگر شرکتها میباشد و برنامه حفاری این است که ناوگان خود را تا پایان امسال به 75 دستگاه افزایش دهد.
بخش زیادی از میادین مشترک نفت و گاز در دریا واقع هستند اما در این بخش با کمبود دکل مواجه هستیم و انتظار میرود جهت استفاده و بهرهبرداری هر چه بیشتر از میادین مشترک سرمایهگذاریهای مناسبی در بخش حفاری دریایی صورت بگیرد.
دکل از ملزومات صنعت حفاری است که تاکنون تعداد انگشتشماری از این دستگاهها بومیسازی شدهاند. تحقق بومیسازی دکل حفاری قطعا میتواند مانع خروج ارز، کاهش هزینه و خودکفایی، ارتقا و سرعتبخشی به عملیات حفاری چاهها شود.
در بخش تامین و بومیسازی قطعات در صنعت حفاری پیشرفتهای خوبی صورت گرفته و تاکنون 18هزار و 500قطعه در داخل بومیسازی شده است اما هنوز در بخش ساخت دکل ایرانی و افزایش تعداد آنها به شرایط ایدهالی نرسیدهایم. بومیسازی قطعات و تجهیزات میتواند کمک بزرگی به این صنعت کند و برای این کار باید از توان تمام سازندگان کشور استفاده کرد.
در شرایط فعلی تحریمها و فشارهای ناشی از آن بهویژه در بخش صنعت، موجب میشود که قطعات و امکاناتغیربومی مورد نیاز به قیمت گرانتر و به سختی وارد شود؛ پس در این شرایط میطلبد با جدیت بیشتری به سمت بومیسازی و خودکفایی بهویژه در بخش صنایع ملی و استرانژیک گام برداشت.
ماندن دفتر مرکزی حفاری در خوزستان ؟!
مدیریت شرکت ملی حفاری با توجه به سهم حدود 80درصدی خوزستان در تولید نفت، وجود حجم زیاد تجهیزات و ساختمانهای صنعت حفاری در این استان، صدمه به زیرساختهای منطقه و خسارات محیطزیست از وجود منابع نفت و گاز، بقای دفتر مرکزی در اهواز را به نفع کشور میداند و میگوید:اگرچه شرکت حفاری، شرکتی ملی است و الزام و اجباری نیست که دفتر مرکزی آن در خوزستان باشد اما باید تلاش کنیم که این شرکت در خوزستان باقی بماند و این مساله حق خوزستان است و امکان اینکه این شرکت از خوزستان برود، وجود ندارد و بحث آن منتفی است.
دکلهای ایرانی بهتر از چینی
دکل حفاری شماره 83فتح اولین دکل ساخت داخل است که در حال حاضر روی چاه شماره 480شهر اهواز مستقر است. این دکل در سال 83 وارد مدار شده و در سال 84اولین چاه با موفقیت توسط اولین دکل ساخت داخل تکمیل و حفاری شد.به تدریج پس از این دستگاه، دکلهای حفاری ساخت ایران به شمارههای 86، 87، 35 و 36 در مدار قرار گرفتند و هماکنون تعداد دکلهای ایرانی فعال و مستقر روی چاهها 5 دستگاه است.
غلامرضا بهرامینیکخو، رییس دکل شماره 83فتح در گفتوگو با خبرنگار ایسنا گفت:"حفاری و کار در کنار چاهها، حساسیتهای خاصی دارد.وقتی ما مسولیتی را روی دکل برعهده میگیریم باید با قبول تمام مشکلات و حساسیتها، آن را به نحواحسن انجام دهیم و کوچکترین غفلتی در کار نداشته باشیم، زیرا کوچکترین غفلت حادثههای خطرناکی را به دنبال دارد و رعایت نکات ایمنی مهمترین اصل کار است".
"کسانی که اینجا کار میکنند اغلب به دلیل هم مکانی با دود، سر و صدای حفاری و ارتباط با تجهیزات سنگین در درازمدت دچار ضعفهای جسمانی میشوند.با این وجود شغل ما جز مشاغل سخت و زیانآور نیست. در 24 ساعت شبانهروز به صورت آماده باش هستیم و باید با دقت وضعیت چاه و دکل را کنترل کرد".
"وقتی ما در چاه به مخزن بهرهبرداری نفتی میرسیم به معنای پایانکار حفاری است.پس از تکمیل حفاری، شیرهای چاه بسته و چاه تحویل شرکت نفت داده میشود و در این مرحله شرکت نفت لولههای بهرهبرداری خود را به چاه وصل میکند.در صورت پایین بودن بازدهی چاههای حفاری شده، این چاهها مجدد توسط دکلهای ویژه، تعمیر میشوند".
"چاه موجودی زنده است و به همین دلیل حوادث مختلفی ممکن است در طول کار رخ دهد.باید مواظب باشیم که چاه فوران نکند که ما با استفاده از گِل حفاری مانع این حادثه میشویم.یک لحظه غفلت در کنترل چاه، فوران و سوختگی دکل و تجهیزات و حوادث دیگر را به دنبال دارد.در هر چاهی هدف نهایی رسیدن به مخزن بهرهبرداری است که برای تحقق آن بسیاری از خطرات و حوادث را باید پذیرفت اما باید حوادث احتمالی را به کنترل خود درآورد. پیشگیری از فوران از مهمترین دغدغهها در زمان حفاری است.
"در بخش حفاری اکتشافی نیز ما با زمین و مناطق ناشناخته و به تبع حوادث نامعلوم روبهرو هستیم اما گاهی اوقات در حفاری توسعهای با وجود تجربه حفاری و آشنایی با وضعیت منطقه، ممکن است شاهد حادثه یا اتفاق غیرمنتظرهای باشیم.
"کار حفاری به دلیل شرایط خاص آن نیاز به هوشیاری بالا دارد و وجود افراد ناآگاه و سهلانگار در کار برای مجموعه پذیرفتنی نیست، زیرا باعث بروز حادثه در کار میشود.همچنین ما در کار با تجهیزات سختافزاری شامل آهن، کابل، پیچ و مهره و خطوط فشار قوی برق در ارتباط هستیم که در نحوه استفاده از آنها دقت بسیاری نیاز است.
"مخازن یا نفتی و یا گازی هستند.ما در منطقه اهواز بیشتر برای رسیدن به مخازن نفت حفاری میکنیم.در این منطقه بیشتر حفاری از نوع عمودی است.حفاری افقی پیچیدهترین نوع حفاری است و چاههایی که به طریق افقی حفر شدهاند بهرهدهی بیشتری دارند.هزینه این نوع حفاری بالا است و از آن در مواقع و جاهای خاصی استفاده میشود؛ مثلا حفاری افقی در حفاری چاههای مجاور مناطق مسکونی یا برای خاموش کردن چاههای حادثهدیده و جهت بهرهبرداری بیشتر از مخازن، کاربرد دارد".
"دکل 83ساخت داخل است و از آن راضی هستیم.بهتازگی نیز تعداد زیادی دکل چینی خریداری شده که دکلهای ایرانی به مراتب بهتر از این دکلهای وارداتی است.پیشرفتهای صنعت حفاری از پیروزی انقلاب به بعد خوب بوده اما باید در این صنعت برای تامین و ساخت تجهیزات به مقوله پژوهش اهمیت بیشتری داده شود".
"منطقه اهواز از 2لایه آسماری و بنگستان تشکیل شده که بنگستان عمق بیشتری نسبت به آسماری دارد. این چاه در مخزن بنگستان واقع شده و باید تا عمق 4300متری حفاری شود اما عمق حفاری در مخزن آسماری به حدود 2700 میرسد.هرچه عمق حفاری بیشتر باشد کار سختتر میشود. در بهترین حالت و نبود مشکل عملیات حفاری با عمق بالا 120 روز و در عمق پایینتر 80 روز به طول میانجامد."
با این وجود مسولان وزارت نفت معتقدند که مدت زمان عملیات حفاری در ایران بالاست و باید این مدت زمان را کاهش داد، زیرا این کار موجب صرفهجویی در بسیاری از هزینهها، سرعت در اجرای پروژهها و در نهایت افزایش برداشت از مخازن نفتی خواهد شد.
حفاری و برنامههای آینده
قرار است شرکت ملی حفاری به صورت یک شرکت هلدینگ توسعه یابد که برای تحقق این مساله نیاز به فعالیت و رشد هرچه بیشتر شرکتهای خصوصی در صنعت حفاری است.
در قالب برنامه چشمانداز 20ساله پیشبینی شده که شرکت حفاری به یک هلدینگ و شرکت مادر تخصصی تبدیل شود و به این ترتیب شرکتهای کوچکتر زیرمجموعه این شرکت با نظارت شرکت ملی حفاری فعالیت کنند؛ البته کتابچه برنامه 20ساله حفاری تدوین و آماده و در دهمین نمایشگاه حفاری رونمایی شد.
مخازن نفتی ایران پیچیدگی خاصی دارند؛ به عنوان مثال فشار مخازن خامی اهواز و مارون نزدیک به 15هزار پوند بر اینچ مربع است و این میزان فشار در کمتر نقطهای از جهان وجود دارد.به همین دلیل هر شرکتی که در ایران بتواند حفاری کند، در سایر نقاط دنیا هم بهراحتی میتواند حفاری کند.از این رو ضرورت دارد پس از تامین نیازهای داخل، فعالیت حفاری در بیرون از مرزها بهویژه در میادین مشترک و کشورهای حاشیه خلیجفارس توسعه یابد.
شرایط تحریم و به تبع محدودیتهای تجاری ناشی از آن، حیات و رشد صنایع و واحدهای تولیدی را به مخاطره میاندازد؛ از اینرو خودکفایی تنها راه برای ادامه حیات و ماندگاری در صنعت و تولید و بالارفتن توان رقابتی است و در این میان لازم است بخشهای مرتبط با امور تولیدی و اقتصادی بیش از پیش زمینه را برای سرمایهگذاری، رشد و حضور بهتر در بازارهای جهانی فراهم کنند.
گزارش از مونا چراغی؛ خبرنگار ایسنا، منطقهخوزستان