یک گزارش فرهنگی از اقوام خوزستانی

طور «علوانیه» چیست و چرا متعلق به عرب‌های خوزستان است؟

یک پژوهش‌گر و محقق حوزه موسیقی بیان کرد: طور (سبک) "علوانیه" در موسیقی عربی و در میان تمام اطوار عربی تنها طوری است که در 2 مقام اجرا می شود. در حالی که همه اطوار در یک مقام اجرا می‌شوند. 

محمود مشهودی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) ـ منطقه خوزستان، گفت: نزدیک به 2 سال پیش و زمانی که روی مقام‌های موسیقی عربی کار می‌کردم بحث ثبت ملی موسیقی "علوانیه" به من پیشنهاد شد. من هم ارتباط زیادی با موسیقی علوانیه داشتم. هنگام تحقیق و صحبت با موسیقی‌دانان کشور عراق آنها مدعی شدند که موسیقی "علوانیه" متعلق به کشور عراق است و مال خوزستانی‌ها نیست و به یک برنامه رادیویی استناد کردند که در آن برنامه گفته شده که موسیقی علوانیه متعلق به عراق است. 

وی با اشاره به این که گفتن این که این موسیقی متعلق به خوزستان است ساده اما اثبات آن سخت است افزود: به دنبال منابعی رفتم تا این ادعای آن‌ها را نقض کنم. به یک نشریه سوری رسیدم که آقای یحیی جابری، رییس وقت موسیقی محلی عراق، چند سال پیش در مقاله‌ای در آن نشریه گفته بود که موسیقی علوانیه مربوط به کشور ایران و منطقه اهواز است. به این مقاله و چند آلبوم، مصاحبه و خواننده‌هایی از خودشان از کشورهای عراق، بحرین، کویت و سوریه که ادعا می‌کردند علوانیه متعلق به آنها است و بعد از آن به خوزستان رسیده استناد کردم. 

او ادامه داد:  این اسناد را به اداره کل میراث فرهنگی استان ارایه دادم که پس از تایید به سازمان میراث فرهنگی کشور فرستاده شد. چند روز پیش خبر رسید که 19 اثر به ثبت ملی رسیدند که یکی از آنها موسیقی علوانیه است و به زودی اسناد آن برای ثبت فراملیتی به همراه یک سبک موسیقی آذری از آذربایجان ارایه خواهد شد. 

این محقق و پژوهشگر حوزه موسیقی خاطرنشان کرد: موسیقی مردم عرب خوزستان به سه دسته موسیقی مقامی، موسیقی رییسی و موسیقی بدوی تقسیم می‌شود. موسیقی مقامی که به آن موسیقی طبقه‌بندی شده و کلاسیک هم گفته می‌شود سازهای مخصوص به خود مانند قانون، سنتور، کمانچه، کاسوره و تمپو دارد. اشعار آن سنگین و ریتم خاص و محترمی هم دارد. موسیقی رییسی موسیقی طبقه پایین‌تر است که به آن موسیقی روستایی هم گفته می‌شود. اشعار این نوع موسیقی عاشقانه و کلمات آن سبک‌تر است. مردم آن را دوست دارند و سازها در آن از رسمیت خاصی برخوردار نیستند. 

مشهودی بیان کرد: موسیقی بدوی موسیقی است که "علوانیه" از آن دسته است. این نوع موسیقی از موسیقی‌های ابتدایی ما است که مردم در صحرا و بادیه از آن استفاده می‌کردند و متعلق به کسانی است که به وسایل، ابزار و علم موسیقی آشنایی خاصی ندارند. در موسیقی بدوی آهنگ‌ها و سبک‌هایی وجود دارد که به آن‌ها "طور" گفته می‌شود که ما به آنها سبک یا حالت می‌گوییم. طورها اغلب در یک مقام اجرا می‌شوند و تا پنج درجه هم بیشتر کار نمی‌شوند. طورها گونه‌ای فرم خواندن اشعار "ابوذیه" هستند که هر قبیله و هر منطقه‌ای یک طور یا سبک خاص خودش را دارد و با نام اشخاص یا مقابل شناخته می‌شود. 

او ادامه داد: در اهواز پنج نوع طور داریم که معروف‌ترین آنها طور "علوانیه" است که به نام احیاگر آن "علوان الشویع" نامگذاری شده است. علوان احیاگر این طور موسیقی است. هیچ گاه کسی ابداع کننده یک طور نیست مگر این که زمینه‌هایی در طول تاریخ بوده و شخصی آن را احیا می‌کند. شاگرد علوان به نام "حسان اگزار" هم گفته که "طور علوانیه" در اصل از "طور عموری" گرفته شده که علوان آن را زیباتر و حزین‌تر خوانده است. 

این محقق و پژوهشگر گفت: طور علوانیه در موسیقی عربی و در میان تمام اطوار عربی تنها طوری است که در دو مقام اجرا می‌شود. ولی همه اطوار در یک مقام اجرا می شوند. این طور هم در مقام بیات و هم در مقام حجاز اجرا می‌شود. مقام حجاز با فواصل خاصی که مخصوص عرب‌های خوزستانی است خوانده می‌شود. 

مشهودی اظهار کرد: در آینده قصد داریم آلبومی را تهیه کنیم که در آن تمام نوازنده‌های ربابه را دسته‌بندی می‌کنیم. به مخصوص کسانی که در سبک علوانیه کار کرده‌اند. امیدوارم تا سال آینده بتوانیم نخستین آلبوم رسمی "علوانیه" را منتشر کنیم. 

به گزارش خبرنگار ایسنای خوزستان در کمیته تخصصی ثبت میراث فرهنگی ناملموس «سبک موسیقی علوانیه» از خوزستان واجد شرایط ثبت شناخته شده و در فهرست میراث ملی قرار گرفت.