یک تحلیل هنری

رام کردن شیر بی یال و دم و اشکم! فرهنگی و هنری  9:53:21 1394/02/13 942-7280-5 کد خبر

انگار وقت شده که بپذیریم موسیقی «رپ» حقیقتی اجتناب‌ناپذیر است و مخاطبان خود را در جامعه کنونی ما دارد. به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) ـ منطقه خوزستان ـ جمعیت هدف موسیقی «رپ» عمدتا نسل جوان و نوجوان است. سوای از مولفه‌ها و ویژگی‌های جذاب این نوع موسیقی، آن چه باعث اقبال از «رپ» می‌شود صرف تنوع طلبی و مجالی برای تخلیه انرژی نیست بلکه جوان امروزی حرف‌هایی برای گفتن دارد که غالبا از جنس گلایه و درد دل است و لاجرم به دنبال شیوه‌ای برای بیان آن‌ها است. با این همه، «رپ» هر چه که هست محصولی وارداتی و آن ور آبی است و خواه‌ناخواه چیزهایی با خود آورده و می‌آورد که باب دل ما نیست و به مذاق فرهنگ ما خوش نمی‌نشیند. پس نگذاریم دیگران با «رپ» حرف دل جوان ما را بزند یا تخم حرف‌هایی را در دلش بکارد که یک وقت‌هایی شرم و حیا اجازه نمی‌داد جوان ما بر زبان بیاورد. بی‌پرده بگویم؛ «رپ» عریان و سرکش است. مواظب باشیم. ... و اما «رپ» از کجا آمده؟ موسیقی رپ که در دهه ۱۹۶۰ توسط سیاهپوستان آمریکایی در برانکس (واقع در نیویورک) به وجود آمد نوعی سلاح مبارزه جوانان سیاه با تبعیض‌های نژادی رایج در آن زمان بود و به همین دلیل بود که به خاطر بیان مشکلات زندگی در گِتوها (جایی برای زندگی مردمی که جزو اقلیت یک شهر به حساب می‌آیند) به موسیقی گتو نیز شهرت دارد. گرچه همواره سیاهپوستان را صاحبان موسیقی رپ می‌دانند اما نمی‌توان از نقش آمریکایی‌های لاتینی تبار در زنده نگه داشتن این سبک چشم‌پوشی کرد زیرا رپ در دنیای امروز از چارچوبی که آن را منحصراً مربوط به سیاهپوستان می‌ساخت خارج شده و به یک شیوه اعتراض برای جوانان جهان تبدیل شده است در واقع هر جا که جوان‌ها هستند و هر کجا که نارضایتی وجود دارد رپ هم به عنوان یک شیوه اعتراض که در قالب موسیقی و در دل کلماتی که به سرعت و پشت سر هم پیاده می‌شوند نهفته ‌است در آن جا حضور دارد. در کل می‌توان گفت رپ موسیقی اعتراضی است که کمی چاشنی طنز به آن اضافه شده است. رپ فارسی هم داریم؟ بله داریم! رپ فارسی به شکلی از موسیقی رپ گفته می‌شود که به زبان فارسی (و عمدتاً در ایران) خوانده می‌شود. این سبک موسیقی اگرچه عمدتاً متاثر از سبک رپ غربی است اما تمام ویژگی‌های آن را ندارد و برخی خصوصیات آن در رپ غربی وجود ندارد. رپ فارسی در اوخر دهه ۱۳۷۰ خورشیدی در ایران شکل گرفته و خواننده‌های زیادی به طور رسمی و غیررسمی (اصطلاحاً زیر زمینی) در این سبک فعال هستند. اولین «رپر» ایرانی کیست؟ احتمال داده می‌شود که آهنگ «یک یاری دارم» از بدیع‌زاده اولین آهنگ رپ ایرانی باشد (با توجه به تنالیته و ساختار کلامی). همچنین در حالی که عده‌ای معتقدند اولین آلبوم رپ فارسی در ایران توسط شاهکار بینش‌پژوه با نام «اسکناس» با مجوز رسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر شد در خبرها آمده بوده که اولین آلبوم رپ مجوز گرفته است. این گزارش چه محلی از اعراب دارد؟ تلنگر تهیه این گزارش زمانی زده شد که خبر صدور مجوز برای آلبوم موسیقی رپ کاوه عابدین پس از 10 سال انتظار از دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بیرون آمد و این کم چیزی نیست. بیش‌تر اظهار نظرهایی که در این گزارش آمده‌اند بازخوانی گفت‌وگوهایی است که پیش‌تر سرویس فرهنگی و هنری ایسنای خوزستان درباره اهمیت و جایگاه موسیقی «رپ» تهیه کرده و انتشار داده بود. شیر بی یال و دم و اشکم! یغما گلرویی، شاعر و ترانه‌سرا، درباره موسیقی رپ و جایگاه آن در اجتماع گفت: موسیقی رپ هیچ وقت در ایران مجاز شمرده نشده است و موسیقی پاپ نیز وقتی مجاز شد به سمت بدی رفت. او افزود: به نظر من موسیقی رپ بعید است مجاز شود و اگر مجاز شود و مجال فعالیت پیدا کند شیر بی یال و دم و اشکم است. البته شاید نوعی رپ مجاز قلابی بیرون بیاید اما آن دیگر رپ نیست. نوحه‌خوان‌هایی که رپ می‌خوانند! همچنین کاظم پوره معتقد است خواننده‌های بی‌صدا رپ می‌خوانند. این آهنگساز گفت: صدا و سیما با پخش آهنگ‌ها و فیلم‌هایی با موسیقی رپ عامل اصلی گسترش این نوع موسیقی در کشور است. پوره اظهار داشت: موسیقی رپ برای اولین بار در آمریکا نواخته شد، ادامه پیدا کرد و پس از آن به جامعه ما، که در تقلید حرف اول را می‌زند، رسید. این موسیقی مربوط به جامعه ما نیست.  وی ادامه داد: من نوحه‌خوان‌هایی نیز دیده‌ام که رپ می‌خوانند. این‌ها باعث تخریب موسیقی می‌شوند. رپ نوعی از موسیقی است که ملودی ندارد و شبیه متل‌گویی کودکانه ما است.  این آهنگساز تصریح کرد: خواننده‌هایی که صدا ندارند رپ می‌خوانند. این افراد از موسیقی آگاهی ندارند چراکه اگر از موسیقی شناختی داشته‌اند جذب این نوع موسیقی نمی‌شدند. از آن ‌جا که صدا و سیمای خوبی نداریم تا موسیقی را به مردم بشناساند جوانان جذب هر چیزی می‌شوند.  وی بیان کرد: به دلیل نبود شناخت کافی از موسیقی، موسیقی‌های زیرزمینی رشد می‌کند و بیش‌تر آن‌ها از اهواز است. ما موسیقی درستی را به گوش مردم نرسانده‌ایم. معرفی موسیقی سنتی در صدا و سیما باعث گرایش بیش‌تر علاقه‌مندان به این نوع می‌شود.  پوره یادآور شد: رپ نوعی موسیقی است که از غرب گرفته شده و در آن‌ جا نیز از آن به عنوان پیام‌رسان استفاده می‌کنند. این موسیقی پیام را بهتر از موسیقی‌های دیگر می‌رساند چون جملات و کلمات بیش‌تری دارد. «رپ» نمی‌تواند قانونی و مجاز باشد حسن​ علی‌شیری هم درباره جایگاه اجتماعی موسیقی رپ و بازخورد آن در جامعه گفت: وقتی درباره موسیقی رپ حرف می​زنیم باید به خاستگاه رپ نگاه کنیم. خاستگاه موسیقی رپ در نوع اصیل خودش که توسط سیاه​پوستان به وجود آمده خاستگاهی اعتراضی داشته است؛ اگرچه حتی در کشورهایی مثل آمریکا نیز این نوع موسیقی تغییر وضعیت داده است.  این ترانه‌سرا توضیح داد: در کشور ما موسیقی رپ به شکل مجاز و قانونی نیست و ذاتاً هم رپ نمی​تواند قانونی و مجاز باشد چراکه هدف آن اعتراض و خروج از چارچوب​ها است. اگر بخواهیم موسیقی رپ را در چهارچوبی مثل مجوز محصور کنیم منطقی نیست و دیگر نمی​تواند رپ باشد.  علی‌شیری اضافه کرد: آن چیزی که به عنوان موسیقی رپ در کشور ما اتفاق می​افتد به استثنای چند نمونه خیلی با خاستگاه​های اصلی رپ تناسبی ندارد و بیشتر تقلید سطحی از شکل اجرای این نوع موسیقی است. من موسیقی رپ فارسی را موسیقی اعتراض نمی​دانم گرچه قشری از جوانانی که به سمت این گونه موسیقی می​روند در ذات خودشان اعتراض وجود دارد اما کلامی که ارایه می​کنند اندیشه مترقی پشت آن نیست.  او ادامه داد: کسی می​تواند در عرصه اجتماع حرف متفاوت بزند که اندیشه​ای داشته باشد و من اندیشه​ای را در رپ فارسی ندیده​ام. البته همیشه جرقه​هایی وجود داشته است و افرادی بوده​اند که در آثارشان اندیشه​ را مطرح کنند اما این موضوع هیچ وقت به روندی کلی در رپ فارسی تبدیل نشده است.  وی بیان کرد: با توجه به این که در این چند وقت اخیر صحبت​های راجع به موسیقی رپ مجاز به میان آمده است باید بگویم که من این موضوع را درک نمی​کنم چراکه موسیقی که بنای آن اعتراض و عبور از خط قرمزها است چه طور قرار است در چهارچوب مجوز قرار بگیرد؟ رپ عربی هم در ایران مخاطب دارد یک خواننده رپ معتقد است: پیش از آن‌ که موسیقی غربی بر ما تاثیر بگذارد ما آن را تغییر داده‌ و به شکل‌های متفاوت در‌می‌آوریم.  سجاد سخیراوی بیان کرد: سبب ورود موسیقی رپ در جامعه ما تهاجم فرهنگی غرب و نفوذ‌ فرهنگ غرب در کشور ما است. اما جامعه ما هنرهای خوب و جدید را به سرعت جذب می‌کند.  وی افزود: موسیقی رپ به این‌ دلیل‌ مورد پسند جوانان ما است که به راحتی می‌توانند نظرشان را از طریق آن بیان کنند. از سوی دیگر، می‌توان موسیقی رپ را تهاجم فرهنگی هم حساب کرد اما می‌توان از این تهاجم فرهنگی به بهترین شکل استفاده کرد.  این خواننده اظهار کرد: بقای موسیقی رپ در کشور ما بستگی به طرز استفاده از آن دارد. این موسیقی را اگر بخواهیم با فحش و الفاظ رکیک پیش ببریم، نبود آن بهتر است. اما اگر از طریق آن نظرات‌مان را بیان کنیم و درد دل جوانان را بگوییم می‌توان جوانان را به سمت این موسیقی کشاند.  سخیراوی ادامه داد: اگر بخواهیم بگوییم موسیقی رپ با فرهنگ ما مطابقت ندارد باید موسیقی‌های پاپ، راک و ... را نیز مخالف فرهنگ موسیقی سنتی‌مان بدانیم. درست است که موسیقی سنتی موسیقی ما است اما اگر فقط به آن بپردازیم از جهان موسیقی عقب خواهیم ماند.  او بیان کرد: بیشتر مخاطبان موسیقی رپ جوانان هستند؛ جوانانی که موسیقی پاپ، سنتی و کلاسیک را نمی‌پسندند و موسیقی پر جنب‌وجوش و با نشاط را ترجیح می‌دهند. در موسیقی رپ استعدادهای زیادی داریم که در حال فعالیت هستند. من معتقدم که جنبه مفید بودن موسیقی رپ بیش‌تر است.  وی گفت: جوانان زیادی هستند که با این موسیقی شناخته شده‌اند، نظر خود را بیان کرده‌اند و به سطوح جهانی رسیده‌اند و در جهان موسیقی مطرح شده‌اند.  سخیراوی افزود: موسیقی جای پیشرفت زیادی دارد و هر روز می‌توان یک چیز جدید را به موسیقی اضافه کرد و هر کسی می‌تواند از طریق موسیقی رپ پیشرفت کند.  وی اظهار کرد: به نظر من در روزهای نخست که موسیقی رپ وارد کشورمان شد جامعه ما به آن عادت نکرده بود. به همین دلیل رواج زیادی نداشت اما بعد از یکی ـ دو سال این موسیقی مدتی به اوج خود رسید اما الان در کشورمان موسیقی رپ را تغییر داده‌اند و به چند سبک تغییر یافته است. حتی آن را با موسیقی سنتی تلفیق کرده‌اند. این خواننده موسیقی رپ اعتقاد دارد: موسیقی رپ طی سه ـ چهار سال اخیر دچار تغییرات زیادی شده و دیگر آن موسیقی وارد شده از آمریکا و غرب نیست و رپ ایرانی رپی متفاوت است. این به ‌خاطر تلفیق آن با فرهنگ‌های خودمان است چون فرهنگ ما ایجاب می‌کند که بیش‌تر از آن ‌که تحت تاثیر فرهنگ‌هایی که از خارج وارد می‌شوند قرار بگیریم روی آن‌ها تاثیر بگذاریم. موسیقی نیز ‌چنین است و بیشتر از آن‌که روی ما تاثیر بگذارد ما آن را تغییر داده‌ایم و به شکل‌های متفاوت درآورده‌ایم.  سخیراوی اظهار کرد: من رپ عربی را به این دلیل شروع کردم که می‌دیدم خیلی‌ها رپ فارسی می‌خوانند. پس چرا رپ عربی در میان رپ ایرانی نباشد؟ همچنین شاهد این بودم که خیلی از جوان‌ها دوست دارند رپ عربی بخوانند و این توانایی را در خود دیدم که می‌توانم این کار را انجام دهم. او بیان کرد: رپ عربی می‌تواند جایگاه خوبی در میان رپ ایرانی داشته باشد. اگر به کشورمان توجه کنیم می‌بینیم که از قومیت‌های فراوانی تشکیل شده و همه آن‌ها هنر را دوست دارند. اقوام ما جمعیت زیادی دارند. ما هم وظیفه خود دانستیم که برای عرب‌های ایران این موسیقی را اجرا کنیم. حتما رپ عربی جای خودش را در موسیقی ایرانی پیدا خواهد کرد. جلیل جعفری (خبرنگار ایسنای خوزستان)