حتما سریال خاطرهساز «پرستاران» را به یاد دارید؛ جنب و جوش تمامنشدنی گروهی از پرستاران یک بیمارستان در استرالیا، اشتیاق و خستگیها و اشکها و لبخندهایشان در کش و قوس بخشی شلوغ و پرماجرا با بیماران بدحال، بیماران عجیب و غریب، بیماران دوستداشتنی و گاه بیماران بداخلاق؛ و آنچه در تلاش شبانهروزی آنان موج میزد، گوشهای بود از مهربانی پرستاران.
به مناسبت فرا رسیدن سالروز ولادت حضرت زینب(س) و روز پرستار، خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) –منطقه خوزستان- پای صحبتها و درددلهای دو پرستار باسابقه اهوازی نشسته است. دکتر نسرین الهی، مدیرگروه پرستاری دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی جندیشاپور و امین مرادخانی، کارشناس ارشد پرستاری و پرستار بیمارستان گلستان اهواز.
بستر عمل به آموزههای پرستاری فراهم نیست
الهی در ابتدا به فاصله بین آموزش و بالین در سیستم پرستاری ایران اشاره کرد و گفت: ماهیت رشته پرستاری دارای دو بازوی اصلی آموزش و بالین است و یکی از مهمترین چالشهای ما در این حرفه، فراهم نبودن بستری در بالین است تا دانشجویان، آموزشی را که در دانشکدهها فرا میگیرند، بتوانند در بالین به کار ببرند.
وی ادامه داد: این چالش، شکافی بین آموزش و بالین ایجاد کرده که در کشورهای کمتر توسعهیافته، بارزتر و مشخصتر میشود. بخش عمده این شکاف، نبودن بستر کافی برای آموزش دانشجو در بالین است و نبود تجهیزات مناسب و کمبود نیروی متخصص برای آموزش دانشجویان در بالین از جمله مشکلاتی است که موجب ایجاد این شکاف شده است.
عضو هیات علمی دانشگاه علومپزشکی جندیشاپور اهواز گفت: در بخش آکادمیک مشکلاتمان از نظر علمی به مراتب کمتر است چون در دو دهه اخیر پرستاری به سرعت رشد کرد و تمام تلاش این است که حرفه پرستاری ارتقا پیدا کند. خوشبختانه در این دو دهه، فارغالتحصیلان بسیاری نیز در مقطع PhDداشتیم و بدین ترتیب تحولات عظیمی از نظر علمی در پرستاری رخ داده ولی نمود کار پرستاری بیشتر در بخش بالینی مشخص است.
الهی ادامه داد: وقتی مردم به بیمارستانها مراجعه میکنند، انتظار دارند خدماتی که دریافت میکنند بهترین خدمات و دارای مبنای علمی باشند ولی متاسفانه حجم کار بسیار بالاست و تعداد پرستاران در بخشها خیلی کم است و تجهیزات و امکانات مورد نیاز یک پرستار برای ارائه خدمات مطلوب کافی نیست. از سوی دیگر، مشکلات صنفی و رفاهی که پرستاران دارند تاثیرات منفی بر این افراد از نظر روحی و رضایت شغلی میگذارند.
مدیرگروه پرستاری دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی جندیشاپور اهواز گفت: رشته پرستاری یک رشته بینالمللی است و کتابهایی که در این دانشکدهها تدریس میکنیم بر اساس رفرنسهای بینالمللی است و اگر اکنون در کتابخانه این دانشکدهها قدم بگذارید میبینید که کتابهای 2014 در حال تدریس است، یعنی بار علمی خوشبختانه بسیار خوب است و اگر نقصی در آموزش باشد، بیشتر مربوط به کمبود نیروی متخصص برای آموزش است.
الهی اظهار کرد: چنانچه که نیروی متخصص برای آموزش کم باشد، مدرس ناچار است دروس مختلف را تدریس کند. لذا تخصصی که انتظار داریم هیات علمی ما داشته باشد، با این شرایط اندکی زیر سوال میرود.
مرادخانی نیز رفع شکاف بین آموزش و بالین در حوزه پرستاری را از طریق سیاستگزاریهای دولت امکانپذیر دانست و گفت: رفع این موضوع دارای یک پروسه درازمدت است که با مرور زمان در سطح جامعه پرستاری و پزشکی حل شود. به نظرم دولت باید بر ارتقای سطح انگیزشی سیستم پرستاری با توجه به حجم کاری آنها که تفاوت نجومی با پزشکان دارد، کار کند در غیر این صورت با یک بحران مواجه هستیم.
این پرستار بیمارستان گلستان اهواز ادامه داد: پرستاران در ایران از نظر علمی بار علمی بالایی دارند و در حوزه بالینی نیز بسیار زبده هستند. پرستاران ایرانی شاید در حوزه فعالیت خود کاری فراتر از آنچه که در سیستم پرستاری تعریف شده انجام میدهند و این میتواند وجه تمایز پرستاران ایرانی با دیگر کشورها باشد.
تفاوت از زمین تا آسمان در تعرفههای خدمات پزشکی و پرستاری
در ادامه، الهی درباره تعرفهگذاری خدمات پرستاری گفت: وزیر بهداشت اعلام کرد که میخواهیم به نسبت حجم کاری به پزشک و پرستار حقوق بدهیم، واقعیت این است که پرستار 24 ساعت بر بالین بیمار است و پرستار یک لحظه نمیتواند از بیمار خود غفلت کند و در تمامی ساعات شیفت خود موظف است که بر بالین بیمار باشد اما بقیه اعضای تیم را نگاه کنید. در تیم درمان پزشک چون تشخیص اصلی را میدهد، نفر اول محسوب میشود ولی مدت زمانی که بر بالین بیمار است حتی به 30 دقیقه هم نمیرسد.
مدیرگروه پرستاری دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی جندیشاپور اهواز ادامه داد: با توجه به تعداد زیاد بیمار و تعداد کم پرسنل، چقدر از سهم این تعرفهگذاریها و کارانهها به دست پرستاران ما میرسد؟ این نسبتی که وزیر بهداشت مطرح کردند شاید نسبت آن یک به 400 باشد و نه یک به 100. کارانه برخی از پزشکان گاهی اوقات به رقمی نجومی می رسد. این در حالی است که حداکثر کارانه یک پرستار لیسانس که در 8 ساعت یک شیفت حداقل با 40 بیمار کار میکند، گاهی در نهایت به 400 هزار تومان میرسد.
مرادخانی هم درباره جایگاه پرستاران در طرح تحول نظام سلامت، اظهار کرد: طرح تحول نظام سلامت با هدف خدمات رسانی بیشتر و مطلوبتر به بیمار در حال اجراست و رضایتمندی از اجرای آن بالا بوده است. در این طرح همواره فشار کار بر دوش پرستار بیشتر و سطح انتظار خانوادهها برای روند بهبود درمان بیمارشان، بالا رفته است. این در حالی است که نیروی پرستاری هنوز تغییری نکرده است و همچنان از استانداردهای جهانی عقب هستیم.
کارشناس ارشد پرستاری و پرستار بیمارستان گلستان اهواز ادامه داد: در طرح تحول نظام سلامت به اصطلاح کارانه پزشکان چندین برابر شده ولی در سیستم پرستاری شاهد افزایش چندانی در کارانه نیستیم. اکنون باید به ازای هر سه تخت یک پرستار داشته باشیم در حالی که یک شیفت 32 بیمار با یک پرستار به همراه یک کمک بهیار داریم. به همین دلیل انگیزه شغلی و رضایت شغلی در میان کارکنان پرستاری کاهش پیدا کرده است.
در ادامه، الهی نیز افزود: اکنون یکی از معیارهایی که برای رفاه افراد وجود دارد، بحث حقوق است و به گفته یکی از پزشکان فوق تخصص اهواز در حال حاضر یکی از ملاکهای احترام، حقوق آدمهاست. کسی که از نظر اجتماعی وضعیت مالی خوبی دارد ناخودآگاه مورد احترام است. در یک سیستم که پزشک و پرستار به موازات هم کار میکنند و تقویتکننده کار همدیگر هستند، اگر قرار باشد به نسبت حجم کاری حقوق و تعرفه گذاشته شود، چرا نمود آن را در کار خود نمیبینیم؟
وی اظهار کرد: یکی از گلهمندیهای پرستاران در این زمینه است که چرا وقتی بیشتر خدمات را پرستار انجام میدهد و نالهها و درد بیمار را پرستار گوش میدهد و تمام ضعفهایی که در سیستم وجود دارد را بیمار در کار پرستار میبیند، کارانه به این صورت برای پرستاران تعریف نمیشود؟
احترامی که باید، برای پرستار قائل نیستند
مدیرگروه پرستاری دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی جندیشاپور اهواز با اشاره به شرایط کاری پرستاران گفت: پرستار موظف نیست ملافه و سرم تهیه کند ولی موظف است خود سرم را به بیمار وصل کند و قطرات سرم را مطابق با نیاز بیمار تنظیم کند و همچنین عوارض را بررسی کند ولی عملا بیمار کسی غیر از پرستار نمیبیند به همین دلیل است که بیمار تمام فریادهای خود را بر سر پرستار میزند.
مرادخانی نیز درباره جایگاه پرستار در سیستم درمانی توضیح داد: پرستاری در یک کار گروهی و تیمی تعامل بین پزشک و پرستار، جایگاه اصلی را دارد. کار اصلی و فشار کار درمان بر دوش پرستار است و بخش اصلی تیم درمان را پرستار انجام میدهد.
وی اظهار کرد: یک پرستار هرگز وجدان کاری خود را کنار نمیگذارد و کمکاری نمیکند لذا ضروری است که در بحث مالی و حقوقی توجه ویژهای به پرستاران شود.
این کارشناس ارشد پرستاری درباره تفاوت پرستاران ایرانی با پرستاران دیگر کشورها گفت: به هر حال ما در جامعه اسلامی زندگی میکنیم و سیستم پرستاری ما نیز برگرفته از اخلاقیات است اما یکی از تفاوتها در بهرهمندی از تجهیزات پزشکی است و تجهیزات سیستم پرستاری کشورهایی چون استرالیا و کانادا با تجهیزاتی که ما با آنها کار میکنیم به هیچ عنوان قابل قیاس نیست.
وی افزود: گاهی می بینیم که با مشکلات بسیار اولیه در سیستم پرستاری مواجه هستیم و شاید از کوچکترین امکانات هم بهره مند نباشیم و تفاوت کاری از این لحاظ میان پرستاران ایرانی و دیگر پرستاران وجود داشته باشد.
الهی نیز در ادامه عنوان کرد: به رغم اینکه حجم کار پرستار بسیار بالاست اما از انجا که یک فرد تحصیلکرده است، دورههای تخصصی را برای ارتقای توان حرفهای خود نیز سپری میکند، ولی در عین حال احترامی که باید در سیستم به پرستار گذاشته شود، برای او قائل نیستند.
وی ادامه داد: گروههای مامایی شاخهای از رشته پرستاری هستند و فقط در ایران است که مامایی یک رشته مستقل است. اکنون به ازای یک زایمان طبیعی که یک ماما اداره میکند، کارانهای بالا برای این ماما در نظر میگیرند اما چرا برای خدمات پرستاری با آن حجم بالای کار این کارانهها در نظر گرفته نمیشود؟
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز در ادامه به بحث کارآفرینی در حوزه پرستاری اشاره کرد و گفت: در سالهای اخیر کارآفرینان مهمی را در رشته پرستاری داشتیم. به عبارتی چون شغل آنها پرستاری بوده توانستند دفاتر خدمات آموزشی و مراقبت در منزل را دایر کنند البته در اهواز نمود کمتری داشته است. علاوه بر این پرستاران حتی میتوانند مراکز آموزشی برای افرادی که میخواهند وارد فیلدهای خدمات درمانی در سطح کشور شوند، دایر کنند؛ آموزش مراقبت از بیماران، کودکان، عقبمانده و سایر آموزشها در این حوزه از جمله خدماتی است که میتوانند به افراد متقاضی ارایه دهند. راهاندازی انتشارات کتب پرستاری نیز از جمله اقداماتی است که همکاران ما در این حوزه انجام دادند و از نظر اجتماعی و علمی توانستند به خوبی توانمندیهای خود را نشان دهند.
مرادخانی نیز درباره مباحث رفاهی ویژه پرستاران گفت: بحث امکانات رفاهی ویژه پرستاران در سیستم وزارت بهداشت اصلا دیده نشده است و حداقل در 10 سالی که مشغول به کار هستم اثری از این امکانات رفاهی در اهواز ندیدم.
پرستار بیمارستان گلستان اهواز گفت: اگر سیستم پرستاری را با سازمانهای دیگر مقایسه کنید به خوبی این موضوع روشن میشود. امکانات رفاهی با توجه به حجم کار پرستاران در بیمارستانها و سختی کار این افراد، بسیار ضعیف است.
بالین، منطبق با امکانات روز دنیا نیست
الهی اظهار کرد: در کنار همه این موارد مشکل اصلی ما در بالین است. کار اصلی پرستاری در بالین نمود پیدا میکند و تقریبا 80 تا 90 درصد فارغالتحصیلان این رشته جذب بالین میشوند. این در حالی است که حوزه بالین ما منطبق با امکانات روز دنیا تجهیز نشده است. هنوز در بالین برای جابهجایی یک بیمار همکاران کمکبهیار ما ناچار هستند مثلا یک بیمار 80، 90 کیلویی را خود جابهجا کنند ولی اکنون تجهیزات بسیار عالی مکانیکی وجود دارد که بیمار را جابهجا میکنند ولی زمانی که این تجهیزات وجود نداشته باشد، همکار ما پس از دو سال دچار دیسک کمر میشود.
وی افزود: وقتی تختها و پایه سرم استاندارد نیست و همچنین سایر تجهیزات، یک پرستار ناچار است به طور مداوم نیروهای فیزیکی را به خود تحمیل کند و بدین ترتیب جسم این فرد دچار تخریب میشود. در حالی که اگر تجهیزات خوبی در اختیار پرستاران باشد، خدمات بهتری را ارایه خواهد داد و با صرف کمترین زمان بهترین خدمات ارایه می شود.
مدیرگروه پرستاری دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز گفت: نبود امکانات و تجهیزات و نیروی متخصص برای آموزش پرستاران در بالین که موجب ایجاد شکاف میان آموزش و بالین شده است، برای رفع این شکاف باید روی چند حیطه کار کنیم؛ یکی از حیطهها این است که در حقیقت همکارانی که در بالین هستند، در عین اینکه غرق کار میشوند، از مسایل علمی دور میشوند لذا لازم است این افراد را به طور مستمر از نظر اطلاعاتی به روز کرد که لازمه این، مشارکت بین دانشکدهها و مراکز درمانی است.
اما و اگرهای معاونت پرستاری
الهی افزود: تدبیری که خوشبختانه در این سالها برای این موضوع اندیشیده شده، راهاندازی معاونت پرستاری در وزارت بهداشت است، البته اگر تنها یک عنوان به نام معاونت پرستاری در وزارت باشد کفایت نمیکند چرا که قرار بر این بود که معاونت پرستاری همچون معاونتهای دیگر که در سطح وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی وجود دارند، در سطح دانشگاهها نیز راهاندازی شود. عملا میبینیم ردیف شغلی معاونت پرستاری تنها در وزارت تاسیس شد و این بدان معناست که فاصله بین آموزش و بالین، با این تدبیر برداشته نشد.
وی ادامه داد: همانطور که گفته شد منابع علمی دانشکدههای پرستاری کاملا مطابق روز است و در حوزه آموزش جدیدترین کتب ارایه میشود چون کتابها از طریق نمایشگاههای بینالمللی به راحتی به دست ما میرسد و همچنین دسترسی به اینترنت وجود دارد، لذا از نظر علمی آموزشی مشکلی نداریم. اما بحث اینجاست که از نظر عملیاتی و استراتژیکی، پرستاران چگونه باید این آموزههای خود را در عمل پیادهسازی کنند.
مدیرگروه پرستاری دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز اظهار کرد: برای عملیاتی کردن همه این آموزههای علمی باید امکانات و تجهیزات وجود داشته باشد. اگر بنده در تدریس خود به طور مثال برای یک تزریق IV به A، B و C وسیله نیاز است ولی وقتی در بالین این امکانات وجود نداشته باشد، پرستار چگونه میخواهد به طور استاندار کار کند؟ وقتی تجهیزات کامل نباشد سعی میشود بسیاری موارد سرهمبندی شود.
باز هم کمبود امکانات اولیه
الهی ادامه داد: وقتی گفته میشود برای هر بیمار باید یک ست پانسمان به کار برده شود ولی عملا در بخش میبینیم برای 30 بیمار فقط 2 ست پانسمان وجود دارد، چه باید بکنیم. آیا میتوانیم زخم بیمار را پانسمان نکنیم؟ لذا ناچاریم از امکانات ناچیزی که وجود دارد، استفاده کنیم و نتیجه این میشود که پرستاران در این شرایط با مسایلی روبهرو هستند که از نظر شغلی زجرآور است.
مرادخانی نیز علت کمبود تجهیزات در سیستم پرستاری را در تقسیم بودجه دانست و اظهار کرد: مشکل اینجاست که بودجهای که از سوی وزارت بهداشت و سپس دانشگاهها به بیمارستانها اختصاص داده میشود به درستی به بخشها تخصیص نمییابد و بعضی مواقع که بیمارستانها با مشکلات بدهی مواجه میشوند این بودجه را برای پرداخت بدهی خود، هزینه میکنند لذا این بودجه به درستی تقسیم نمیشود که این به مدیریت امور در بیمارستانها برمیگردد.
همچنین الهی درباره مشکلات ناشی از حجم بالای کار پرستاران گفت: یکی از نیازهای اساسی انسان، خواب است و زمانی که انسان از خواب محروم شود قدرت قضاوت و تصمیمگیری وی کم میشود؛ آیا پرستار انسان نیست؟ پرستارانی داریم که در دو شیفت کار میکنند، پرستاران هم در تجهیزات و هم در وقت کمبود دارند.
مرادخانی نیز در این باره عنوان کرد: یک پرستار حداقل در ماه باید بتواند از مرخصی خود استفاده کند اما گاهی به دلیل کمبود نیرو پرستاری سه تا چهار ماه ممکن است نتواند از مرخصی خود استفاده کند. همچنین با توجه به تسهیلاتی که به کارکنان سازمانهای دیگر اعطاء میشود، باید گفت که برای پرستاران هیچ تسهیلاتی وجود ندارد.
الهی در ادامه به ارتباط پزشک و پرستار در تیم درمان اشاره کرد و گفت: نقش پزشک و پرستار و سایر اعضای تیم تعریف شده و هر کدام مطابق نقش خود، عمل میکند اما متاسفانه اینجا بیشتر پزشکسالاری برقرار است.
وی تصریح کرد: اگر پزشک در حال اشتباه باشد و پرستار آن را به وی یادآوری کند، مشکلات شغلی برای پرستار ایجاد میشود که این یک ضعف است.
پرستاران ایران استقلال کافی ندارند
الهی گفت: متاسفانه در ایران پرستاران به رغم دانشی که دارند، استقلال کافی در عمل ندارند. در دنیا پرستار گراننده اصلی بخش است و بخش را اداره میکند که این در گذشته در سیستم پرستاری ما هم بوده است ولی اکنون این موضوع در سیستم ما دیده نمیشود.
مدیرگروه پرستاری دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز اظهار کرد: اکنون پزشکان هم بیمارستانهای خصوصی و هم بیمارستانهای دولتی را اداره میکنند و گاه پزشکانی را داریم که تا ساعت 2 و 3 شب نیز عمل جراحی انجام میدهند که بیشک این پزشک نمیتواند ساعت 8 صبح در بیمارستان دولتی حضور پیدا کند و حتی کلاسهای درس گروههای پزشکی که دوره ایکسترنی و اینترنی آنها در بیمارستان تشکیل میشود، زمان مشخصی ندارد.
کمبود پرستار یعنی چه؟
مرادخانی درباره جذب نیروی پرستار گفت: بعد از چند سال، امسال به جذب نیروی پرستار در بیمارستان ما اقدام شد که در بیمارستان گلستان 60 نفر جذب و بین حدود 26 بخش توزیع شد ولی با این حال باز هم کمبود نیرو وجود دارد. معتقدم که هر چه تعداد نیروی پرستاری بالاتر باشد، کیفیت خدمات رسانی به بیماران بیشتر میشود.
الهی نیز درباره کمبود نیروی پرستاری گفت: وقتی بحث کسر نیروی انسانی مطرح میشود لازم است مشخص شود که به چه نسبت بیمار باید چه تعداد نیروی پرستار وجود داشته باشد. به طور استاندارد در بالینی در بخشهای ویژه نسبت بیمار به پرستار، یک به یک و در بخشهای عمومی، بین 5 به یک یا 6 به یک در نظر گرفته میشود اما گاهی اوقات در شبها نسبت پرستار به بیمار، یک به 30 تغییر میکند و مشکل اینجاست که به نسبت تعداد بیمارانی که وجود دارند، تعداد نیرویی که آموزش میبینند، کفایت نمیکند.
وی اظهار کرد: با توجه به حجم کاری که پرستاران دارند واقعا کملطفی نسبت به پرستاران وجود دارد. معتقدم اگر رفاه پرستاران بیشتر شود، بسیاری جذب آن میشوند. پرستاری از آن دسته مشاغلی است که در دنیای پیشرفته بیشترین سطح حقوقی را دارد. استفاده از سرویسهای عمومی، اماکن تفریحی و استفاده از امکانات درمانی برای پرستاران در کشورهای پیشرفته با تخفیف همراه است. سوال اینجاست که آیا برای پرستاران ما در ایران این موارد هم وجود دارد؟ به نظر شما چرا همه دوست دارند در شرکتهای نفتی و ملی حفاری جذب شوند؟ چون رفاه بالایی وجود دارد.
مدیرگروه پرستاری دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز گفت: وزیر بهداشت حرف خوبی زد "لطفاً به نسبت حجم کار خدمات را تعرفهگذاری کنید." فکر نمیکنم پرستاران از حرف وزیر خود عدول کنند و چیزی بیشتر از این بخواهند که جایگاه واقعی پرستار دیده شود. اکنون پرستاران تنها در مقطع لیسانس مشغول به کار نیستند بلکه همکاران ما در مقطع کارشناسی ارشد و حتی به عنوان PhD های پرستاری نیز در بیمارستانها مشغول به کار هستند.
مرادخانی نیز اظهار کرد: بالغ بر 500 تا 600 خدمت در حوزه پرستاری وجود دارد و اگر جزء به جزؤ این خدمات در تعرفهگذاری در نظر گرفته شود، شاید سطح رضایت را در سیستم پرستاری ارتقا دهد.
مرادخانی گفت: ضروری است جایگاه پرستاری به خوبی شناخته شود و به حقوق پرستاران نیز احترام گذاشته شود.
الهی نیز در پایان بار دیگر بر توجه به جایگاه واقعی پرستاران تأکید کرد و افزود: تعرفه ها باید به نسبت جایگاهی که پرستاران دارند و خدماتی که ارایه میدهند، مشخص شوند. پزشک و پرستار به موازات هم کار میکنند و اگر هر کدام نباشد سیستم درمانی مختل میشود، بنابراین باید پزشک و پرستار را با هم ببیند نه جدای از هم.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز اظهار کرد: یکی از مهمترین آسیبها در هر سازمانی که میتواند موجب از بین رفتن سازمان شود، فرسودگی شغلی پرسنل آن است. وقتی از ستونهای اصلی یک سازمان که همان نیروی انسانی است، خوب حمایت نکنید، در نتیجه سازمان رو به تخریب میرود و یکی از مهمترین ستونهای نظام سلامت در تمام دنیا، پرستاران هستند. لذا سیستمی که اکنون وجود دارد تنها موجب فرسودگی میشود که نیاز به بازتوانی این نیرو است.