تاریخ جنگ تحمیلی

ماجرای عملیاتی که خواب را از چشم صدام ربود

پچیده‌ترین نبرد هوایی جهان چگونه به نام ایران ثبت شد

ماجرای عملیاتی که خواب را از چشم صدام ربود

 

نیروی هوایی ارتش با اجرای یکی از پیچیده‌ترین عملیاتها به نام کمان ۹۹ در نبرد هوایی تاریخ جهان، در اولین ساعت های آغاز جنگ تحمیلی معادلات دشمن رابه هم زد و چنان روحیه ای در ملت ایران به وجود آورد که مردم در سراسر کشور به دفاع از میهن برخاستند.

به گزارش "رویکرد"،  هفته دفاع مقدس یاد آور رشادت‌های دلاورمردانی است که با تمام وجود از اقتدار و خاک مقدس میهن دفاع کردند.

بدون شک "هشت سال دفاع مقدس" پرافتخارترین دوران در تاریخ ایران زمین خواهد ماند. وقتی تاریخ مبارزات دوران دفاع مقدس را ورق می‌زنیم با دیدن فداکاری‌های جوانان متعهد و مخلص حقیقتا آدمی احساس غرور می‌کند.

هر چه زمان بگذرد و هر چقدر درباره رشادت‌های جوانان با اخلاص در میدان نبرد و صبر و ایستادگی مردم ایران درآن دوران طلایی گفته شود و قلم‌فرسایی شود باز هم حق مطلب ادا نخواهد شد. اما رسالتی که بر دوش رسانه‌ها و اهالی قلم و عموم مردم است نشر ارزش‌ها و بازگویی آن رشادت‌ها است چرا که همه ما مدیون خون شهیدان هستیم و وظیفه داریم با افتخار در پاسداشت آن روزهای مقدس به هر نحو بکوشیم.

از این رو در این گزارش قصد داریم به نقش بی‌بدیل گل سر سبد نیروهای مسلح یعنی نیروی هوایی ارتش در آغازین روزهای جنگ تحمیلی بپردازیم.

با پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی که به باور اکثر صاحبنظران مهم‌ترین انقلاب قرن بیستم بود. سران کشورهای عربی از این رویداد تاریخی هراسان شدند. آغاز جنگ‌ تحمیلی‌ از سوی‌ عراق در حقیقت‌، مقابله‌ عملی‌ با انقلاب‌ اسلامی‌ و از پای درآوردن‌ نظام‌ نو پای‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران به‌حساب‌ می‌آمد. هر چند تجاوز گسترده‌ عراق ابتدا با موفقیت‌هایی‌ همراه‌ بود امّا دیری‌ نگذشت‌ که‌ شیرینی‌ تجاوز به‌ تلخی‌ زهرآگین ‌شکست‌ برای‌ حاکمان‌ بغداد بدل‌ شد.

تهاجم‌ عراق به‌ ایران‌ در واقع‌، تهاجم‌ به‌ یک‌ انقلاب‌ بود. به‌ عبارت‌ دیگر، ایران‌ بهای‌ انقلاب‌ خود را پرداخت‌؛ زیرا شرایط حاکم بر وضعیت دو کشور ایران و عراق در زمینه‌های مختلف اعم از سیاسی، نظامی و اقتصادی امکان‌ ممانعت‌ از وقوع‌ جنگ‌ را از میان‌ برده‌ بود.

تحرکات نیروهای عراقی قبل از آغاز جنگ
تا قبل از آغاز جنگ تحمیلی تحرکات رژیم بعثی در مرزهای کشورمان خبر از جنگ تمام عیار می‌داد. عراق با حمله به پاسگاه‌های مرزی و نقض مکرر حریم هوایی ایران بدنبال ماجراجویی بود و در مرزهای خود مشغول جاده‌سازی و سنگرسازی و تدارک حمله نظامی به ایران بود.

جنگنده‌های عراقی بارها حریم هوایی ایران را نقض کرده و دست به عملیات شناسایی هوایی در خاک ایران می‌زدند. همزمان شهرهای مرزی ایران از جمله "پیرانشهر"،"پاوه"، "سردشت"، "دهلران"، "قصر شیرین"، "نفت‌شهر" و "موسیان" را نیز مورد حملات پراکنده قرار گرفته بودند، به طوری که تا ۳۱ شهریور سال ۱۳۵۹ جمعاً ۴۶۴ مورد تجاوز زمینی، هوایی و دریایی به از نیروهای عراقی به ثبت رسیده است.

جنگ آغاز می شود
صدام حسین در ۲۶ شهریور سال ۱۳۵۹ در مجلس ملی عراق قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر را به صورت یک جانبه لغو و آن را در جلوی دوربین تلویزیون پاره کرد و با آرزوی تسلط بر اروندرود و استان خوزستان آتش جنگ با ایران را برافروخت. عراق در این جنگ از تاکتیک رژیم صهیونیستی در جنگ شش روزه اعراب استفاده کرد و جنگ را با حمله هوایی در ۳۱ شهریور مصادف با ۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰ آغاز کرد.

در آغاز جنگ نیروی هوایی دشمن با این تصور که ارتش ایران با از دست دادن پوشش و پشتیبانی هوایی به سرعت از پا در خواهد آمد به ده مرکز عمده هوایی کشور حمله کرد.

ساعت ۱۴ بعد از ظهر ۳۱ شهریور نیروی هوایی عراق با هدف از بین بردن توان هوایی ایران و هموار کردن راه نفوذ زمینی به خاک ایران دست به حمله گسترده پایگاه‌های هوایی مهم ایران زد. به این منظور دو موج از جنگنده- بمب‌افکن‌های عراقی به هشت پایگاه اصلی نیروی هوایی، چهار فرودگاه و چهار پایگاه تاسیسات نظامی ارتش یورش بردند، اما به دلیل اجرای ضعیف عملیات، عدم آگاهی کلی نسبت به اهداف و همین طور استفاده از سلاح‌های نا‌مناسب در برابر آشیانه‌های مستحکم جنگنده‌های ایران، عملیات مطابق طرح پیش‌بینی شده اجرا نشد.

اولین واکنش نیروی هوایی ارتش تنها به فاصله ۲ ساعت
به دنبال این تهاجم ناجوانمردانه، سرهنگ خلبان شهید "جواد فکوری" فرمانده وقت نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی، با اعلام وضعیت اضطراری از کلیه فرماندهان برای جلسه ای در ستاد نیروی هوایی دعوت و درجلسه تأکید می‌کند که باید جواب قاطع و سریعی به این حملات داده شود. شهید فکوری تأکید می کند "ما باید به تکلیف خودمان عمل نماییم و از کشورمان دفاع کنیم ما برای این روزها آموزش دیده‌ایم و نتیجه آن دست خداوند است ".

با پایان جلسه، همه روی این نکته تأکید دارند که باید جوابی قاطع و سریع به دشمن داده شود. برهمین اساس به پایگاه‌های سوم شکاری همدان و ششم شکاری بوشهر مأموریت داده می‌شود تا در عملیات‌های جداگانه‌ای و با در نظر گرفتن اصل غافلگیری جوابی سریع به این حمله هوایی عراق بدهند.

تنها دو ساعت بعد نیروی هوایی ایران به حملات عراقی‌ها واکنش نشان داد در هنگام حمله به فرودگاه مهرآباد تهران، با اعلام تعقیب جنگندهای دشمن دو فروند فانتوم، این پایگاه اقدام به رهگیری میگ‌های عراقی می‌کنند.

همزمان با این عملیات، خلبانان و تکنیسین‌ها در پایگاه "سوم شکاری نوژه" و پایگاه "ششم شکاری بوشهر" پیشاپیش تدارک اولین حمله تلافی‌جویانه به خاک عراق را دیده بودند. در مدت زمان کمتر از دو ساعت عقاب‌های تیز چنگال ایرانی مهم‌ترین پایگاه‌های هوایی شامل "الرشید" در جنوب بغداد و شعیبه در نزدیکی بصره را مورد هدف قرار دادند.

دقایقی بعد دومین دسته پرواز چهارتایی متشکل از چهار فروند فانتوم از بوشهر به پرواز درآمد. فرماندهی دسته پروازی را سرهنگ "سپید موی آذر" به عهده داشت؛ شهید سروان "دژپسند" به عنوان بال لیدر همراه با سرلشگر خلبان شهید "علیرضا یاسینی" (کمک خلبان مسعود اقدام) در نقطه شماره ۳ و سروان "فعلی‌زاده" به عنوان جنگنده شماره چهار اوج گرفتند و با موفقییت پایگاه شعیبه را در بصره کوبیدند.

اولین عملیات پایگاه هوایی بوشهر دقیقاً همان‌طور که برنامه‌ریزی شده بود انجام گرفت و تا چند هفته بعد خبری از جنگنده‌های‌ عراقی بر فراز آسمان ایران نبود. 

در اولین روز جنگ در جریان تعقیب جنگنده‌های عراقی جمعا ۵ فروند از هواپیماهای عراق ساقط شد که سه فروند آن توسط پدافند فرودگاه همدان، یک فروند توسط خلبانان فرودگاه تبریز و یک فروند هم در غرب تهران مورد هدف فانتوم‌های ایرانی قرار می‌گیرد.


آتش خشم ایران با اجرای عملیات کمان ۹۹
"پرسنل نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی" (معاونت‌های عملیات پایگاه‌ها) با دستور فرمانده محترم نیروی هوایی سرتیپ شهید "جواد فکوری" که شخصا در طرح این عملیات شرکت داشت، شبانه مشغول طراحی، طرح عملیاتی کمان ۹۹ می‌شوند و طرح عملیات در واپسین دقایق شامگاه ۳۱ شهریور ۵۹ آماده می‌شود.

برای اجرای این طرح، خلبانان در هر پایگاه به فرماندهی فراخوانده شدند و تا صبح بر روی برنامه پروازی، نوع ماموریت و مشخص نمودن اهدافی که باید هدف قرار بگیرد، کار کردند.

در همین حین کلیه خدمه فنی تا صبح بیدار بودند تا بمب‌های MK۸۲/۸۳/۸۴، بمب‌های خوشه‌ای، موشک‌های ماوریک، موشک‌های حرارتی و موشک‌های راداری را بر روی جنگنده‌ها باز کنند.

پس از اولین واکنش دلیرانه نیروی هوایی ارتش به جنگنده‌های عراقی، به فاصله کمتر از ۱۰ ساعت، نیروی هوایی ایران در یکی از بی‌نظیرترین عملیات‌های هوایی جهان در قالب عملیات کمان ۹۹، دویست فروند هواپیمای جنگنده بمب‌افکن را به پرواز در آورد و با عبور ۱۴۰ فروند آنها از مرز، تمامی پایگاه‌های هوایی عراق، به جز پایگاه الولید را مورد هدف قرار داد و خواب را به چشم صدامیان حرام کرد. با انجام عملیات کمان ۹۹ تنها با گذشت ۱۲ ساعت از آغاز جنگ نیروی هوایی عراق عملاً بخش عمده‌ای از توان هوایی خود را از دست داد.

مواضع دشمن پس از عملیات
تمامی اهداف از پیش تعیین شده در خاک عراق کوبیده شد و هیچ منطقه عملیاتی از قلم نیفتاد. در این عملیات، پایگاه‌های هوایی الرشید بغداد، کوت در استان العماره، موصل در استان نینوا، ناصریه در استان ذیقار، شعیبه در استان بصره، پایگاه هوایی کرکوک در استان کرکوک، پایگاه‌های هوایی حبانیه شامل دو پایگاه تموز و هضبه در غرب بغداد، پایگاه هوایی ام‌القصر، "فرودگاه بین‌المللی بغداد" و "فرودگاه المثنی"، توسط بمب‌افکن‌های ایرانی بمباران شد.

با انجام این عملیات، نیروی هوایی عراق بیش از ۵۵ درصد از توان خود را از دست داد و تا مدت‌ها پایگاه‌های هوایی آنان قادر به استفاده از تمام یا بخشی از توان خود نبودند. "پایگاه هوایی الرشید" به عنوان یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های هوایی عراق، تا ۶۹ روز نتوانست عملیاتی شود.

چرا این عملیات کمان ۹۹ نام گرفت؟
قرار شد نام عملیات "کمان ۹۹ "باشد که نمادی از فرستادن آتش خشم ملت ایران به سوی متجاوز بود به این معنی که تیری در چله کمان گذاشته می‌شود و تا دور دست‌ترین نقاط عراق رها می‌شود، تا یادآور حماسه آرش کمانگیر در دفاع از مرزهای ایران باشد. عدد ۹۹ نیز از شمار صفحات طرح عملیاتی کمان گرفته شده بود.

ملت فدای ارتش ارتش فدای ملت
نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران به رغم مشکلات بی‌شمار، توان و قابلیت رزمی خود را با این حمله به منصه ظهور رسانده و به طرز باشکوهی به نمایش می‌گذارد. مردم باشور و شعف به پایگاه‌های هوایی هجوم برده و با قربانی کردن، مقدم خلبانان شایسته و شجاع را گرامی می‌دارند و شعار می‌دهند "ملت فدای ارتش، ارتش فدای ملت". بدین ترتیب نیروی هوایی، از این پس با عزمی جزم، در سه جبهه به مقابله با نیروی هوایی، دریایی و زمینی عراق پرداخت.

صدام که به خاطر پدافند قوی عراق و به زعم خود ضعف نیروی هوایی ایران، هرگز انتظار چنین حمله گسترده‌ای را از سوی ایران نداشت، مدعی می‌شود که هواپیماهای ایران از سوریه به پرواز در‌آمده‌اند.

در پی این عملیات هم‌پیمانان عربی و اروپایی صدام و بخصوص آمریکا به اشتباه بودن محاسبات خود در برآورد توان آمادگی و دفاعی ایران پی بردند اما آنچه که اهمیت این عملیات را بیشتر کرد تضعیف روحی دشمن بود بود بطوری که اتاق فرماندهی جنگ صدام در اولین روزهای جنگ متوجه شد بازنده قطعی جنگ عراق خواهد بود.

از طرف دیگر رشادت‌های تیز پروازان نیروی هوایی ارتش چنان غیرت ایرانی را بجوش آورد که همه مردم ایران یکپارچه برای دفاع از کیان خویش برخاستند و اسلحه بدست گرفت.

ایران در زمانی کوتاه به یک پادگان نظامی تبدیل شد و دژ مستحکمی در برابر دشمن تشکیل داد. بدین ترتیب صدام که خواب خوش تسلط بر خوزستان و خلیج فارس و ژاندارمی منطقه را می‌دید با سیلی دلاورمردان ایرانی به یکباره از خواب پرید و خود را غرق در باتلاق اشتباهات و حماقت‌های محاسباتی دید و تا سال‌های بعد رشادت‌هایجوانان ایرانی در میدان نبرد زندگی را بر صدامیان به جهنم تبدیل کرد.

در عمل‌، انرژی‌ عظیم‌ انقلاب‌ اسلامی‌ به رهبری خمینی کبیر ماشین‌ جنگی‌ دشمن‌ را که ‌از سوی‌ شرق و غرب‌ پشتیبانی‌ می‌شد از حرکت‌ باز داشت‌ و هرقدر که‌ زرادخانه‌های‌ ارتش‌ عراق انباشته‌ از تجهیزات‌ شرقی‌ و غربی‌ می‌شد، تحرکات‌ نظامی‌ نیروهای‌ مسلح ایران منسجم‌تر و سازمان‌ یافته‌تر می‌گشت‌ تا جایی‌ که‌ بعدها عملیات‌ بزرگی‌ چون‌ بیت‌المقدس‌، والفجر۸ وکربلای‌ ۵ را طراحی‌ و هدایت‌ کردند.

بدون شک نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران ۳۳ سال پیش که توانست با همه مشکلات و کاستی ها تدارک چنین عملیات برق آسایی را ببیند و چنان حماسه‌ای را بیافریند امروز با داشتن آن تجربه‌ها قدرتی چندین برابری دارد و به ماجراجویی‌های احتمالی دشمنان این خاک و بوم پاسخی کوبنده خواهد داد. 

این دوران خدایی از تاریخ این ملت پاک نخواهد شد. اگر کسی قادر بود آفتاب را از گنبد کبود حذف کند، آنگاه خواهد توانست دوران شهامت، شجاعت و رشادت دفاع مقدس را از تاریخ این مرز و بوم حذف نماید. اگر در هر جای از این کره خاکی، آزاده‌ای نفس می‌کشد، بدون شک جوانمردی‌ها و شهادت طلبی‌های مردان و زنان غیور ایرانی را در سینه زنده نگه خواهد داشت.

هفته دفاع مقدس یادآور تجربه‌های گرانقدر و پرارزشی در تاریخ کشورمان است. یادآور رشادت‌های دلاور مردانی است که همه مدیون آن‌ها هستیم و ما امروز با غرور از آن روزها یاد می‌کنیم و در بهار آزادی و امنیت یاد شهدای هشت سال جنگ تحمیلی و تیز پروازان نیرو هوایی ارتش که پروازشان جاوادنه شد تا همچون حقیقتی بر گونه اساطیر بماند را گرامی می‌داریم.