اخبار میراث فرهنگی خوزستان

تاریخ زیر آب

مرحله سوم آب‌گیری سد گتوند درحالی آغاز می‌شود که باوجود همه اعتراض‌ها هنوز مشخص نیست در این مرحله چه آثار و محوطه‌ها و آثار باستانی منطقه در خطر نابودی‌اند.

گروه جامعه "رویکرد": مرحله سوم آب‌گیری سد گتوند درحالی آغاز می‌شود که باوجود همه اعتراض‌ها هنوز مشخص نیست در این مرحله چه آثار و محوطه‌ها و آثار باستانی منطقه در خطر نابودی‌اند. این‌روزها روستاییانی که قرار است مهاجرت کنند، مراسم وداع با روستای خود را می‌گیرند و روستاهایشان با همه نشانه‌های فرهنگی و تاریخی زیر آب می‌رود.
روستاییان را ندیده گرفتند، آثار باستانی را ندیده گرفتند، بیکاری و مهاجرت را ندیده گرفتند و پرخرج‌ترین سد خاکی جهان ساخته شد! میراث فرهنگی در همین زمینه گزارش داده است که سومین مرحله از آبگیری سد گتوند درحالی قرار است به‌زودی در دستور کار قرار گیرد که تاکنون هیچ گزارشی از نتایج بررسی‌های باستان‌شناسی از ۲۵ روستای غرق شده و آثار و محوطه‌هایی که قرار است به‌زیر آب روند، منتشر نشده و درحال‌حاضر گوردخمه، کتیبه اسلامی پرنوشته و بزرگترین ‌شیرسنگی‌های منطقه آب‌ماهیک در معرض خطر آبگیری قرار دارند.
در نتیجه آبگیری سد گتوند علیا که از سال ۹۱ آغاز شده تا کنون ۲۵ روستا طی دو مرحله آبگیری سد به زیر آب رفتند و آن‌طور که فعالان میراث‌فرهنگی استان خوزستان اعلام کرده‌اند ۱۰ روستای دیگر قرار است در سومین مرحله از آبگیری غرق شوند. روستاهایی که برگرفته از معماری بومی و آثار و محوطه‌های تاریخی ارزشمندی هستند. 
«مجتبی‌ گهستونی» فعال میراث‌فرهنگی و دبیر انجمن تاریانا خوزستان گفته که این موضوع به‌قدری تاثیرات منفی بر روستاییان این مناطق داشته که هفته گذشته در روستایی به نام پَرنوشته مراسمی تحت عنوان وداع با پَرنوشته از سوی اهالی روستا برگزار شد.
به‌گفته گهستونی، این سد در حالی ساخته شد که هیچ مطالعه مردم‌شناسی روی این مناطق و مردم روستاهای مختلف صورت نگرفته و بسیاری از قصه‌ها و آداب و رسوم مردم که در این مناطق با پیشینه قوی تاریخی متمرکز بود برای همیشه پراکنده و از بین برده شد. به‌طوری‌که در اثر غرق‌ شدن روستاها خانواده‌ها ثبات خانوادگی خود را که طی قرن‌ها زندگی به‌دست‌ آورده بودند از دست دادند و رشد بیکاری و آسیب‌های اجتماعی در نتیجه از بین رفتن کشاورزی و مهاجرت مردم به حاشیه‌ شهرها افزایش یافت. 
او اظهار امیدواری می‌کند که با توجه به روی کار آمدن دولت جدید و تغییر رویکردی که در پژوهشکده باستان‌شناسی و معاونت میراث‌فرهنگی کشور ایجاد شده، هرچه سریع‌تر نتیجه کاوش‌ها و بررسی‌ها نسبت به تکمیل پروژه‌های باستان‌شناسی در این منطقه اعلام و نجات‌بخشی‌ها آغاز شود.
این در حالی است که در نخستین مرحله آبگیری سد گتوند در خردادماه سال 91 وقتی روستاییان منطقه گتوند شرایط وزارت نیرو برای تخلیه و جابجایی در محدوده آبگیری سد گتوند را نپذیرفتند، این وزارت‌خانه برق این منطقه را به مدت ۷۰روز در گرمای ۴۵ درجه تابستان قطع کرد و در این مدت حتی برسانی به آن‌ها که توسط تانکر انجام می‌گرفت هم متوقف شد تا بالاخره روستاییان مهاجرت را پذیرفتند. 

به گفته  یک فعال محیط زیست با همه این شرایط و با در نظر گرفتن این که در پروژه عظیمی مانند سد گتوند که رقمی نجومی برای انجام آن هزینه شده است، در نظر نگرفتن حق روستاییانی که برای هر خانوار با متوسط ۲۰ تا ۳۰ میلیون امکان ایجاد شغل و زندگی جدید مهیا می‌شد، سد گتوند نه تنها سدی غیر فنی است، بلکه غیر اخلاقی نیز هست.
از سوی دیگر در گورستان روستای گلزاری در منطقه آبماهیک در مخزن سد گتوند، دو شیر سنگی بزرگ دارد که با توجه به طول و ارتفاع این تندیس‌ها می‌توان آنها را بزرگترین شیرسنگی‌های ایران دانست. شیرسنگی‌های گورستان گلزاری در حدود ۲ متر و ده سانتی متر طول و در قسمت سر یک متر و چهل سانتی متر ارتفاع دارند. با این وجود این آثار تاریخی و ارزشمند در صورت عدم انتقال تا چند وقت دیگر در دریاچه سد گتوند برای همیشه غرق می‌شوند.
شیر سنگی‌ها در بیشتر نقاط استان‌های چهارمحال و بختیاری و خوزستان در سال‌های گذشته به دلیل کوچک بودن سرقت و تخریب شده و از بین رفته‌اند؛ با این همه شیرسنگی‌های بزرگ گورستان تاریخی روستای گلزاری به دلیل حجم بزرگ تا کنون از تخریب در امان مانده بودند البته از استان خوزستان خبر می‌رسد دستور انتقال این آثار تاریخی به موزه شهر مسجد سلیمان برای جلوگیری از نابودی آن‌ها صادر شده است. 
در منطقه گتوند محوطه‌ و آثاری چون چغاتپه مربوط به دوره ایلامی، بقاع متبرکه بشرحافی، محمدبن زید، قلعه رستم، گور دخمه‌های کوه طبل‌خانه، نهرشاهی، سرعلی و عمارت مجیدخان و بسیاری دیگر از سازه‌های آبی و قلعه‌های تاریخی وجود دارد. اما در سال‌های اخیر آنچه که باعث شده گتوند در رسانه‌ها مطرح و به‌گوش برسد احداث سد گتوند علیا است.
سد گتوند علیا یکی از بزرگ‌ترین سدهای ایران است که روی رودخانه کارون در جنوب غربی ایران احداث شده است. این سد، در فاصله ۳۸۰ کیلومتری از ریزشگاه رودخانه کارون، در فاصله ۲۵ کیلومتری شمال شهرستان شوشتر و در ۱۰ کیلومتری شمال شرقی شهر گتوند در استان خوزستان قرار دارد. آنطور که این فعال میراث‌فرهنگی خبر می‌دهد، وسعت دریاچه گتوند حدود ۹۰ کیلومتر است و باتوجه اینکه این سد در محدوده شهرهای بسیار مهم تاریخی مثل گتوند، لالی و مسجدسلیمان قرار گرفته مناطق تاریخی بسیار مهمی را مورد تهدید قرار می‌دهد. 
با اینکه هدف از احداث سد و نیروگاه گتوند، تامین بخشی از برق مورد نیاز ایران (۴٬۵۰۰ گیگاوات‌ساعت در سال)، کنترل سیلاب‌های فصلی کارون و نیز تنظیم آب کشاورزی پایین‌دست به‌شمار می‌رفت و حتی برخی از مسئولان نیز از دریاچه سد به عنوان یک جاذبه گردشگری برای منطقه نام بردند اما احداث سد گتوند علیا در نهایت سبب یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست محیطی و میراث‌فرهنگی را رقم زد.