گزارش از عواقب انتقال آب کارون

ادعاهایی سوال برانگیز و ابهام آمیز

انتقال آب کارون با هدف تامین آب شرب یا...؟!

 

 

 

 

کد مطلب : 29654

داریوش بهمئی *

---

گروه جامعه: در حالی که مسئولان سیاسی و منابع آب مملکت صحبت از انتقال آب به شهرهای مرکزی کشور فقط با هدف آب شرب می‌کنند و تاکید بر بازنگری طرح‌های انتقال کرده اند، نمایندگان و مسئولان استان اصفهان نسبت به این تصمیمات بازخوردی منفی داشته و به صراحت بر انتقال آب اصرار می‌ورزند. آشکارا از حقآبه کشاورزی و بحران آب آشامیدنی می‌گویند. از سال گذشته مدعی کمبود آب شرب به میزان 450 میلیون مترمکعب برای پنج میلیون نفر در چهار استان اصفهان، چهارمحال و بختیاری، یزد و مرکزی می‌باشند. مساله آب در حوضه زاینده‌رود را مساله ملی با پیامدهای کشوری می‌دانند و جالب اینجاست که طرح‌های انتقال آب به فلات مرکزی را ویژه آب شرب، صنعت و حفظ محیط زیست سه استان خشک یزد، کرمان و اصفهان عنوان کرده و فرصتی می‌دانند تا در آینده فلات مرکزی ایران و متعاقبا کویر نیمه مرکزی و شرق کشور را از نابودی برهاند.

اکنون نیز به دولت تدبیر و امید تاکید دارند طرح‌های به اصطلاح مصوب ملی که با منافع و امنیت ملی گره خورده است تعلیق و یا تعطیل نشود. رودخانه زاینده‌رود بزرگترین رودخانه فلات مرکزی ایران بوده و نقش مهمی در تامین آب شرب، صنعت و کشاورزی مرکز کشور دارد. آورد زاینده‌رود بین 2 میلیارد مترمکعب حداکثر و ۷۰۰ میلیون مترمکعب حداقل و متوسط آبدهی ۲۰ سال گذشته ۱۳۰۰ میلیون مترمکعب می‌باشد. جهت افزایش آبدهی این رودخانه طرح‌های انتقال آب مدنظر قرار گرفته که تونل‌های کوهرنگ یک، کوهرنگ دو، کوهرنگ سه، چشمه لنگان و خدنگستان حفر شده و تونل‌های بهشت آباد و کوگان مطالعاتی می‌باشد. آن گونه که مسئولان محترم اصفهان ادعا می‌کنند بحث بر سر تامین آب شرب حداقل در این برهه زمانی درست نیست.

ادعاهای آب شربی سوال برانگیز و ابهام آمیز می‌باشد هر چند به خوبی می‌دانندکه هیچ انسانی در دنیا برای تامین آب شرب هموطنان و حتی بیگانگان مخالفت نمی‌کند. ادعای بحران آب شرب در حالی است که تونل‌های کوهرنگ 1 و 2 به ترتیب 60 و 28 سال است که بیش از 500 میلیون مترمکعب آب با کیفیت را به زاینده رود انتقال می‌دهند.

سهم برداشت آب استان چهارمحال و بختیاری برای مصارف شرب و کشاورزی بین 100-90 میلیون مترمکعب یعنی کمتر از ۱۰ درصد منابع آب رودخانه زاینده‌رود است. براساس آمارهای رسمی وزارت نیرو دبی رودخانه زاینده‌رود در محل ورود به استان چهارمحال و بختیاری ۴۶ مترمکعب بر ثانیه و دبی خروجی رودخانه از این استان در ایستگاه پل زمانخان ۴۶.۴ مترمکعب بر ثانیه می‌باشد و این به این معنی است که منابع و مصارف آب در حد فاصل استان چهارمحال و بختیاری عمدتأ از طریق زایش‌های مسیر رودخانه تأمین می‌شود پس مشکلات زاینده‌رود را باید در مصارف استان اصفهان جستجو کرد.

استان یزد نیز طبق آمار رسمی مسئولان فقط 60 درصد از آب انتقالی برنامه ریزی شده (96 میلیون مترمکعب در سال) یعنی 57 میلیون مترمکعب را دریافت می‌کند که براساس اظهارات نماینده یزد، بیشتر این آب هم در اردکان به مصرف صنعت می‌رسد و همین مسئله منجر به مشکلات آب شرب در یزد گردیده و جالب اینکه تخریب تاسیسسات انتقال آب به یزد، به گفته نمایندگان اصفهان، نتیجه مصرف آب انتقالی به یزد در بخش کشاورزی بوده است. و اما در استان مرکزی نیز تنها برای آب شرب شهر دلیجان به میزان 30 لیتر بر ثانیه (کمتر از یک میلیون مترمکعب در سال) از زاینده‌رود پمپاژ و انتقال داده می‌شود. با این وضعیت، عمده مصارف شرب زاینده‌رود در استان اصفهان می‌باشد.

بر اساس آمار آبفای استان اصفهان کل مصارف شرب استان معادل 220 میلیون مترمکعب می‌باشد که البته تنها 50 شهر استان شامل مصارف شرب از زاینده‌رود می‌باشد. و اما موضوع مهم، سرانه بالای مصرف آب شرب در استان اصفهان است که بالای300 لیتر بر شبانه روز می‌باشد، در حالی که میانگین کشور ایران کمتر از۲۰۰ لیتر می‌باشد. با اصلاح الگوی سرانه مصرف شرب، تامین آب شرب بیش از ۲ میلیون نفر امکان پذیر می‌شود.

با توجه به ادعای تامین آب شرب جمعیت 5 میلیونی حوضه زاینده‌رود بر اساس هر نفر حداکثر 200 لیتر در شبانه روز نتیجه گرفته می‌شود که 365 میلیون متر مکعب نیاز سالیانه آب شرب این جمعیت می‌باشد در حالی که تقریبا دوبرابر این رقم از سرشاخه‌های کارون بزرگ در حال انتقال به حوضه زاینده‌رود می‌باشد.
(200لیتر نیاز روزانه *365 روز)/1000=73 مترمکعب برای هر نفر در سال
73 * 5,000,000 نفر= 365,000,000 مترمکعب نیاز سالیانه برای پنج میلیون نفر

الگوی کشت پرمصرف کشاورزی در دوره خشکسالی!
علیرغم موارد ذکرشده سوال اینست، پس مشکل خشکی زاینده‌رود در کجاست!؟ پاسخ را می‌توان با نگاهی به آمارها و گزارش‌های کشاورزی و منابع و مصارف زاینده‌رود در استان اصفهان پیدا کرد. به ادعای مسئولان استان اصفهان، این استان در تولید چند محصول به خصوص گندم آبی بالاترین میزان عملکرد در واحد سطح در کل کشور را دارا است. افزون بر گندم، که در همه شهرستان‌های استان کشت می‌شود، در حدود 300 هزار هکتار از اراضی استان اصفهان جهت کشاورزی و باغداری محصولات آبی از زاینده‌رود تغذیه می‌کنند. این در حالی است که به طور کلی شرایط آب و خاک در استان اصفهان، چندان مساعد برای کشاورزی نمی‌باشد.

پرورش ماهی نیز در مسیر کانال‌های آب‌رسانی زاینده‌رود صورت می‌گیرد و سازمان کشاورزی استان اصفهان با اجرای طرح‌های پرورش ماهی کپور در لنجانات و کرانه‌های زاینده‌رود تولید مواد پروتیینی را گسترش می‌دهد. همچنین استان اصفهان با حدود ده هزار واحد تولیدی صنعتی پس از استان تهران و از نظر تعداد واحدهای صنعتی بزرگ در سطح کشور در رتبه دوم قرار دارد.

در کنار مسئله مذکور باید از مسئولان مدیریت منابع آب و استان اصفهان پرسید، دلیل تهاجم کشاورزان حومه شرقی اصفهان در سال91 به تاسیسات انتقال آب به یزد چه بود؟ یقینا ادعای دعوای آب شرب در این موضوع طنزی بیش نیست، چرا درحالی که در سال90 مخزن سد زاینده‌رود70 درصد حجم خود را به علت خشکسالی از دست داده بود 500 میلیون مترمکعب رهاسازی از این مخزن کم شده برای شرب بوده است یا این رهاسازی برای کشت پاییزه بوده؟

چرا بر الگوی کشاورزان غرب اصفهان نظارت نمی‌شود و زراعت محصولات پرمصرفی مانند برنج، علوفه، ذرت و... منع نمی‌گردد تا کشاورزان شرق اصفهان برای باغات و زمین‌های خود دچار کم آبی نشوند و مجبور به حمله به تاسیسات انتقال آب به یزد نشوند!
اگر دغدغه آب شرب وجود دارد پس مسئول کمیته آب اتاق بازرگانی اصفهان در تیرماه امسال چرا دغدغه تامین آب کشاورزان شرق اصفهان را داشته و به بسته شدن جریان آب رودخانه زاینده‌رود هشدار می‌دهد. و چرا در شهر کم آبی مثل اصفهان 4500 هکتار از فضای سبز، آن هم چمن که مصرف آب بالایی دارد استفاده می‌شود.

توسعه صنایع در دوره بحران آب شرب!
کشاورزی تنها دغدغه مسئولان اصفهانی نبوده و صنایع نیز مانند سال‌های گذشته مدنظر این هموطنان می‌باشد صنایعی مانند ذوب آهن را که برای جنوب کشور برنامه ریزی شده بود با استفاده از نفوذ سیاسی به اصفهان منتقل و ایجاد کردند آیا به فکر مصارف آب آن بودند؟ صنایع پتروشیمی(به ویژه پالایشگاه و سیستم خنک کننده‌های با مصرف آب زیاد)، فولاد، سیمان و... در منطقه خشک و کویری اصفهان چه توجیهی از نظر منافع ملی و آمایش سرزمین دارد؟! سهم آب صنعت در اصفهان۱۸۸میلیون مترمکعب می‌باشدو جالب اینکه براساس گزارش منابع و مصارف زاینده‌رود در سال88که آب منطقه ای اصفهان برنامه ریزی شده مقدار آب مصرفی صنعت در افق۱۴۱۰ به۴۷۱میلیون مترمکعب در سال افزایش یافته که سهم صنایع فلز و آهن و شیمیائی و نفت۲۵۸میلیون مترمکعب می‌باشد.

چرا مسئولان اصفهان به دنبال توسعه صنایع آب بری مثل فولاد و پتروشیمی در اصفهان می‌باشند.
متاسفانه صرف بودجه‌های کلان در زمینه تونل‌های انتقال آب از سرشاخه‌های کارون بر سرمایه گذاری در اقدامات مدیریت مصرف آب در استان‌های فلات مرکزی به خصوص اصفهان سایه انداخته است. سر منشأ اصلی بحران‌های کم آبی حوضه زاینده‌رود ریشه در نحوه برنامه ریزی و مدیریت منابع آب در گذشته و حال دارد. توسعه نامتوازن چند دهه گذشته در حوضه زاینده‌رود، منجر به وضعیت کنونی مناطق مرکزی شده و مسئولان و نمایندگان استان اصفهان باید این واقعیت را بپذیرند که با وجود سرانه بالای مصرف آب، توسعه صنایع پرمصرف، گسترش شهرنشینی و راندمان و بهره ورزی پائین مصرف آب و ادامه پیامدهای تغییر اقلیم، دیگر نمی‌توانند حیات زاینده‌رود و احقاق حقوق حق آبه بران را انتظار داشته باشند.

در عین حال این مسئولان محترم به جای اندیشه آوردن آب از دوردست‌ها با هزینه‌های گزاف با برنامه ریزی مبتنی با سازگاری با کم آبی و اجرای صحیح برنامه‌ها مانع از بدتر شدن اوضاع و بحران آب شرب شوند. برنامه هایی مانند توقف فازهای توسعه شهرک‌های مسکونی و اتخاذ سیاست‌های کاهش مهاجرت به این استان، عدم توسعه صنایع آب بر و تمرکز بر توسعه گردشگری، تغییر الگوی کشت با اتخاذ سیاست‌های تشویقی و بازدارنده و توسعه کشت‌های گلخانه ای، تغییر نگرش به طرح‌های انتقال آب و تمرکز بر استفاده از بودجه‌های هنگفت تونل‌های انتقال آب در راستای انجام اقدامات مدیریت منابع و مصارف و بهبود الگوی مصرف آب در بخش‌های کشاورزی و شرب.

مسئولان و نمایندگان محترم اصفهان و استان‌های مرکز کشور نیز به جای اعمال فشار سیاسی به منظور افزایش ثروت و اشتغال و مصارف غیر شرب در نواحی مذکور از روش خارج کردن جریان طبیعی آب رودهای کارون و دز، قبول کنند که کارون و دز در مسیر طبیعی خود هزاران فرصت شغلی برای مردم حاشیه خود ایجاد و محصولاتی با کیفیت با هزینه‌ای کمتر از طرح‌های انتقال برای کل ایران به ویژه فلات مرکزی کشور تولید می‌کنند.

* دبیر انجمن صنفی مهندسان صنعت آب