اخبار تخریب میراث فرهنگی خوزستان

هفته ای 70 تا 80 بنا در بافت تاریخی اهواز تخریب می شود 

 

مجتبی گهستونی

یکی از مهم ترین چالش هایی که در اهواز وجود دارد ولی هیچ نهاد و ارگانی به این "بحران خاموش" واکنشی نمی دهد تخریب بخش عمده ای از بناهای با ارزش معماری است که حتی ثبت ملی هم نشده اند.

بافت تاریخی اهواز که به عنوان تک بناهایی پراکنده تبدیل شده است در واقع از سوی هیج نهادی جدی گرفته نشده است.

روند رو به رشد تخریب پی در پی خانه ها در بافت تاریخی یزد به بافت تاریخی اهواز نیز رسید به نحوی که هر روز تعداد بیشتری از خانه ها در این شهر تخریب می شوند تا جایشان را آپارتمان های نوساز بگیرد.

بر اساس اطلاعات دریافتی از شهرداری منطقه یک اهواز هرهفته مجوز تخریب 70 تا 80 بنا در منطقه یک اهواز به عنوان مرکز شهر که بیشترین بافت تاریخی را در خود جای داده است صادر می شود. البته بخش دیگری از بافت تاریخی اهواز که به عامری معروف است در منطقه 7 شهرداری و در حاشیه رودخانه کارون قرار دارد.

بخش عمده ای از این بناهای این دو منطقه یک و هفت قابلیت ثبت را در فهرست آثار ملی دارند ولی تاکنون اداره کل میراث فرهنگی خوزستان اقدام خاصی برای ثبت و همچنین جلوگیری از تخریب آن بناها انجام نداده است.

از سال 1390 تاکنون با اختصاص اعتبارات نوسازی و بهسازی از سوی شهرداری به ساکنان بافت های فرسوده و همچنین لحاظ کردن مشوق هایی برای تخریب بناهایی که عمر مفید آنها گذشته و باید نوسازی شوند باعث شده تا خیل عظیم ساکنان مناطق قدیم اهواز به شهرداری مراجعه کرده و مجوزهای تخریب بنای خود را دریافت نمایند.

علاقمندان به میراث فرهنگی و تاریخ شهر اهواز با مراجعه روزانه به محلات و خیابان های منتهی به مرکز شهر اهواز با تخریب های مدام بناهای تاریخی شهر اهواز مواجه می شوند در حالی که سهم شهر اهواز از ثبت بناهای تاریخی تنها 40 اثر است که شامل 10 خانه، 12 بنای اداری و تجاری و آموزشی، 3 پل، 5 مسجد و بنای مذهبی و 10 اثر شامل بیمارستان، حمام ، محوطه  و... است.

تاکنون اعتراض های گسترده دوستداران میراث فرهنگی به هیچ وجه مورد توجه و واکنش استانداری خوزستان، فرمانداری اهواز، نمایندگان اهواز در مجلس شورای اسلامی، اداره کل میراث فرهنگی خوزستان قرار نگرفته است.

در آبان ماه سال 1387 نیز علی رضا قلی نژاد پیربازاری مدیر کل دفتر حفظ و احیاء بافت های تاریخی در نامه ای به شورای شهر و شهرداری اهواز در خصوص اهمیت بافت تاریخی اهواز ماده 166 قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و نقش سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری را یادآور شد.

حال انتظار می رود که با توجه به گسترش روزانه تخریب بناهای با ارزش اهواز و از آنجایی که صدور هرگونه پروانه ساختمانی و انجام عملیات عمرانی در عرصه و حریم بافت ها، بناها و محوزه های تاریخی بر اساس ضوابط حفاظتی اعلام شده از سوی سازمان میراث فرهنگی خواهد بود، شهرداری از هر گونه تخریب، تجاوز به حریم، مرمت، تعمیر و تغییر کاربری مغایر با ضوابط حفاظتی اعلام شده جلوگیری نماید.

استاندار خوزستان و مدیر کل میراث فرهنگی خوزستان اختلاف عمیق با یکدیگر دارند، فرماندار اهواز نیز با این بهانه که اهواز فاقد اداره میراث فرهنگی شهرستان است عملا نمی تواند ورود جدی به این حوزه داشته باشد، سایر مقامات مسئول هم مدعی هستند که رفتارهای یک سویه و عدم تعامل مدیر کل میراث فرهنگی رقبتی برای تعامل برای آنان نگذاشته است.

از سوی دیگر روند ثبت بناها در اهواز با کندی مواجه است و تخریب بناهایی که پیش از این ثبت بوده همچون بالکن مهدیان و کارخانه ریسندگی و بافندگی و یا بناهایی که از فهرست آثار ملی خارج شده اند مثل بالکن مهدیان و سرای عجم با سرعت انجام می شود. 

دوستداران میراث فرهنگی نگران هستند که با روند در پیش گرفته شده در شهر اهواز که با سرعت هرچه تمام تر شناسنامه تاریخی و فرهنگی خود را از دست می دهد دیگر بنای با ارزش تاریخی در این شهر وجود نداشته باشد و شهر اهواز خالی از هویت شود.

با اینکه در فهرست آثار ملی اهواز عنوان خرابه های شهر قدیم هرمز اردشیر به شماره 43 ثبت شده است و تپه بی سیم آسیه آباد را به آن منصوب می کنند اما تاکنون هیچ اقدامی برای کاوش و نجات بخشی آن صورت نگرفته است. اگر استدلال بعضی از کارشناسان مبنی بر اینکه این بنا بخشی از شهر هرمز اردشیر می باشد صحیح باشد باید اذهان داشت که تعرض های گسترده ای از قدیم تا کنون در این محوطه صورت گرفته است به گونه ای که در حال حاضر ساخت و ساز تعاونی مسکن بخشی از کارکنان سازمان آب و برق خوزستان همچنان در جریان است.

بنای معین التجار و هتل قو که هر دو متعلق به دوره قاجار هستند هر دو در شرایط بلاتکیفی به سر می برند. مرمت بنای معین التجار بیش از دو سال است که به حال خود رها شده و هتل قو نیز با تخریب های جدی مواجه است و چندین دهه است که مرمت اساسی در آن صورت نگرفته و با توجه به اسکان افرادی در آن بیم آن می رود که خطر جانی برای آنان بوجود آید.

سرای عجم که همچنان پلاک نقره ای ثبت ملی خود را در سر درش دارد در صورتی که با رضایت یکی از شرکا مواجه شود برای همیشه تخریب خواهد شد. این بنا در دهه های گذشته ملک شهردار چند دهه قبل اهواز به نام حسن عجم محسوب می شد.

همچنین دیوار کارخانه رسیندگی و بافندگی نیز در خردادماه سال 92 نیز شبانه با تخریب مواجه شد که اعتراض شدید دوستداران میراث فرهنگی را به همراه داشت که درخواست این دوستداران حفظ برج خنک کننده کارخانه است که از ویژگی های معماری برخوردار می باشد.

سرای دادرس در بازار عبدالحمید نیز از دیگر بناهای باشکوه دوره قاجار اهواز و همچنین یکی از بناهای راه آهن که در جنوب پل نادری در سمت غربی رودخانه کارون واقع است با تخریب های شدیدی همراه هستند و همه پیگیری ها برای مرمت نتیجه ای در بر نداشته است.

منزل نفیسی، منزل و مغازه قزل باش، مغازه و منزل منشی زاده، منزل نفیسی، پل صالح آباد، مسجد آقاسید علی با مشکلات مشابه دیگر بناها مواجه هستند.

سقاخانه، ساختمان جهاد، یکی از هشت بنگله های راه آهن نیز توسط مالکین خود که دولتی هستند با تعرض ها و بی توجهی هایی مواجه هستند. 

در ماههای گذشته بناهای مهمی در خیابان های خسروی، نطامی، فردوسی، حافظ، سعدی، طالقانی، عامری و... تخریب شده است.

در اهواز صدها بنای با ارزش معماری و مکان مهم وجود دارد که لازم است پس از بررسی های لازم ثبت ملی آنها در دستور کار قرار بگیرد. در این خصوص طی بررسی هایی که خود و یکی از همکاران در انجمن تاریانا انجام دادیم مشخصات و کروکی کامل 200 بنا را در اهواز در نقشه ای مجزا تهیه کرده و به شهرداری اهواز تحویل دادیم تا حداقل مانع از تخریب این بناها که مالکیت خصوصی دارند شود و یا ضوابط دیگری را درباره آنها تعریف کند.

به گفته وی؛ در روزهای اخیر تخریب مدرسه ملی کارون در خیابان طالقانی اهواز انجام شد. همچنین خانه ای  دیگر در 30 متری اهواز نبش خیابان دبیرستان ملک تقوی تخریب شد که  جز نمونه های شاخص بودند.

اکنون پیشنهاد می شود که با توجه به اختیار عملی که در ماده 166 قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به شورای شهر اهواز داده شده است درصدی از درآمد شهرداری هر شهر را متناسب با نیاز بافت های تاریخی آن شهر در اختیار مدیریت ذیربط در شهرداری قرار دهد تا با نظارت واحدهای سازمان میراث فرهنگی کشور در جهت مرمت بناها، مجموعه ها و بافت های تاریخی همان محل به مصرف برسد.

از سوی دیگر با توجه به ویژگی های شهر اهواز به لحاظ فرهنگی و قومیتی و نقش آن در توسعه طی یک صد ساله اخیر انجام اقدامات و ایجاد زمینه های لازم برای تسری، تقویت و ارتقای هویت تاریخی – فرهنگی شهر، از طریق انجام و حمایت از اجرای پژوهش های موضوعی تاریخی – فرهنگی و تهیه و اجرای طرح های مرمت و ساماندهی و احیای ابنیه و بافت های تاریخی یک ضرورت اجتناب ناپذیر است.

اداره کل میراث فرهنگی خوزستان و شهرداری اهواز تاکنون نتوانسته در اهواز عملکرد قابل قبولی از خود نشان بدهد. این اداره کل حتی موفق نبوده از دو بنای ملکی خود خانه تاریخی ماپار در خیابان فردوسی و خانه ای متصرف شده در خیابان نبی ئی بهره کافی را در حوزه گردشگری و صنایع دستی ببرد.