تالاب "هورالعظیم" یکی از زیستگاه‌های بکر حیات وحش خوزستان است که تابستان امسال در شرایط سختی قرار گرفت.
به علت آتش‌سوزی بخش عراقی تالاب، هورالعظیم در ایران نیز بارها در معرض سرایت آتش قرار گرفت. به علت عدم اقدام عراق برای اطفای حریق، ایران در عملیات‌‌های هوایی متوالی اقدام به مهار حریق کرد ولی هر بار آتش دوباره زبانه کشید و بیش از 25 هزار هکتار از هور در آتش سوخت. در نهایت با رسیدن فصل بارندگیها، آتش خود به خود خاموش شد.
این تالاب که سال‌ها است به دلایل مختلف از جمله خشک کردن عمدی برای جاده‌سازی شرکت‌های نفتی و همچنین خشکسالی، با کمبود آب دست و پنجه نرم می‌کند، اکنون با بارش باران وضعیت بهتری یافته و مامنی برای پرندگان مهاجر شده است؛ هرچند هنوز بخش‌هایی از این تالاب خشک هستند.
به گزارش ایسنا - منطقه خوزستان، تالاب هورالعظیم با وسعت حدود 450 هزار هکتار، وسعتی مرزی و تالابی مشترک بین کشورهای ایران و عراق است که دو سوم مساحت آن در عراق قرار دارد. قسمت ایرانی تالاب هورالعظیم از رودخانه کرخه و انشعابات آن تغذیه می‌شود؛ همچنین پوشش این تالاب نی، جگن، لویی و نیلوفر آبی است.
تالاب هورالعظیم به عنوان یکی از زیستگاه‌های مهم زمستان‌گذرانی پرندگان مهاجر آبزی و کنارآبزی محسوب می‌شود و هر ساله پذیرای تعداد زیادی از این پرندگان اهل کشورهای شمالی است.
سیطره شرکت‌های نفتی بر هورالعظیم
هورالعظیم یک میدان نفتی بزرگ را در خود جای داده و همچنین در نوار مرزی کشور قرار دارد. در سالهای اخیر به علت احداث خاکریزها و جاده‌های متعدد نظامی و نفتی در منطقه و کاهش آب ورودی به تالاب، وسعت آن کاهش یافته است؛ همچنین به علت سدسازی، انتقال آب، سیطره شرکت‌های نفتی و استخراج نفت، پهنه‌های خشکی در تالاب ایجاد شده است.
وضعیت هورالعظیم در تابستان
در نیمه تیرماه امسال بود که شبانه دود غلیظ شهرهای خوزستان را فرا گرفت و و مردم در خانه‌هایشان بودند که بوی سوختن را احساس کردند. پس از بررسی‌ها مشخص شد بخش عراقی تالاب هورالعظیم دچار آتش‌سوزی شده است و به علت وزش باد به سمت کشور ما، دود شهرهای مرزی خوزستان و اهواز را فرا گرفته است.
تالاب در زمستان
با توجه به تداوم آتش‌سوزی تالاب هورالعظیم و در پی آن ایجاد مشکلات تنفسی برای مردم شهرهای مرزی، با هماهنگی وزارت کشور، وزارت امور خارجه و وزارت دفاع ایران در چندین مرحله و توسط دو فروند بالگرد و یک هواپیما جهت مهار آتش تلاش شد که آتش خاموش شد اما به علت گرمای هوا و خشکسالی در مدت کوتاهی مجددا این تالاب آتش گرفت؛ در این مدت چندین بار قسمت‌های ایرانی تالاب هورالعظیم نیز دچار حریق شد اما به علت وجود آب آتش به سرعت مهار شد. علیرغم همه تلاشها و رایزنی‌ها، آتش در بخش عراقی تالاب هورالعظیم تا اوایل پاییز شعله‌ور بود تا اینکه باران موجب مهار آتش شد و مردم شهرهای مرزی خوزستان نفس راحتی کشیدند.
در ابتدای فصل زمستان، برای بازدید از زیستگاه‌های پرندگان مهاجر، به تالاب هورالعظیم در محدوده هویزه سر زدیم.
هوا سرد و همه جا را مه فرا گرفته است و تا ۵۰ مترجلوتر را به سختی می‌شود دید. حدود ساعت ۱۰:۳۰ صبح آفتاب از بین ابرها بیرون می‌آید. در طول مسیر گاومیش‌ها و گوسفندان روستاییان دیده می‌شوند و تردد ماشین‌های سنگین نیز در محدوده تالاب به چشم می‌خورد. بارندگی، آبگیرهای کوچکی در طول مسیر ایجاد کرده و پرندگان در این برکه‌ها لانه کرده‌اند.
نیزارهای سوخته هور، سبز شده‌اند
کم‌کم به شمال تالاب هورالعظیم می‌رسیم و نیزارهایی که در تابستان امسال دچار آتش‌سوزی شده بودند را می‌بینیم. پس از بارندگیها، نیزارها سبز و باطراوت شده‌اند. اگرچه به علت شیب تالاب هنوز بخش‌هایی از شرق هورالعظیم خشک است اما در قسمت‌های دیگر، آب چهار تا پنج متر عمق دارد. تالاب اکنون زیبا است و طبیعت بکر برای دوستداران طبیعت و گردشگران دیدنی است.
گونه‌های متنوع پرندگان مهاجر زیبایی تالاب هورالعظیم را دوچندان کرده است؛ این پرندگان از سیبری، اروپای شرقی و جنوب آفریقا در زمستان به ایران مهاجرت می‌کنند؛ ایران یک کریدور برای پرندگان مهاجر محسوب می‌شود.
کاهش آبگیری هورالعظیم در تابستان امسال به 58 درصد
موسی مدحجی، کارشناس محیط طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان، در حاشیه بازدید از تالاب هورالعظیم با بیان اینکه میزان آبگیری تالاب هورالعظیم، در تابستان امسال به 58 درصد رسید، اظهار می‌کند: در اوایل تیرماه سال جاری ورودی آب از رودخانه کرخه به تالاب هورالعظیم صفر شد و سرریز به دریچه‌ها که آب مخازن پایین را تامین می‌کنند، قطع و مخازن خشک شدند. علاوه بر این موارد، دمای بیش از 50 درجه‌ای موجب افزایش سرعت تبخیر آب شد و نقاط کم‌عمق و در حاشیه تالاب بیشتر در معرض تبخیر آب قرار گرفتند.
هنوز حق‌آبه کامل تالاب هورالعظیم داده نشده است
وی می‌افزاید: بارندگیهای دو ماه اخیر موجب شد که تالاب هورالعظیم آبگیری شود و به حد نرمال برسد. با توجه به اینکه هنوز حق‌آبه تالاب کامل داده نشده است، اگر بارندگیها ادامه یابد و آب پشت سد رهاسازی شود، شاید میزان آبگیری تالاب هورالعظیم از ماکزیمم سال گذشته که 73 درصد بود، بیشتر شود.
هورالعظیم بیشتر از 90 درصد آبگیری نمی‌شود
مدحجی ادامه می‌دهد: نمی‌توانیم تالاب هورالعظیم را صددرصد آبگیری کنیم زیرا برخی نقاط تالاب ارتفاع بالاتری دارند و تنها مرطوب می‌شوند؛ اگر تمام آب پشت سد رهاسازی شود ماکزیمم آبگیری تالاب هورالعظیم به 90 درصد خواهد رسید. بر اساس تصاویر ماهواره‌ای اکنون آبگیری هورالعظیم 67 درصد است.
جوجه‌آوری پرندگان مهاجر در هورالعظیم
کارشناس محیط طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان با اشاره به آغاز مهاجرت پرندگان مهاجر از نیمه مهرماه، میگوید: این پرندگان تا 15 اسفندماه در خوزستان می‌مانند. برخی از پرندگان تا فروردین‌ماه در خوزستان می‌مانند. سال گذشته برخی گونه‌های مهاجر در هورالعظیم ماندند و جوجه‌آوری داشتند.
هورالعظیم دارای بیشترین تنوع و تعداد پرندگان
وی با اشاره به تعداد و تنوع پرندگان مهاجر در تالاب هورالعظیم، می‌افزاید: بین 120 تا 140 گونه پرنده به تالاب هورالعظیم مهاجرت می‌کنند. همچنین سال گذشته 256 هزار قطعه پرنده در این تالاب سرشماری شد.
مدحجی میگوید: سال گذشته بیشترین تعداد و تنوع پرندگان، نسبت به دیگر تالاب‌ها در هورالعظیم مشاهده شد. همچنین سال گذشته، پس از چندین سال، گونه ارزشمند "عروس غاز" که در خطر انقراض است، در تالاب هورالعظیم رصد شد.
وی ادامه می‌دهد: همچنین "غاز پیشانی سفید کوچک" هم در این تالاب مشاهده شده که انتظار داریم این گونه‌ها در سال جاری نیز در تالاب هورالعظیم مشاهده شوند.
پیشبینی افزایش تعداد و تنوع پرندگان مهاجر در هورالعظیم
مدحجی با اشاره به مطلوب بودن بارندگی در پاییز امسال، عنوان می‌کند: در سال جاری خوزستان، بیش از 30 درصد بارندگی نرمال پاییز را دریافت کرده است و با توجه به بارندگی در زمستان پیشبینی می‌شود مهاجرت پرندگان به خوزستان و تالاب هورالعظیم بیشتر و متنوع‌تر باشد.
کارشناس محیط طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان ادامه می‌دهد: در حال حاضر علاوه بر تالاب، آبگیرهایی در مسیر وجود دارد که پرندگان در این آبگیرها مستقرند. این آبگیرها موجب پراکندگی پرندگان مهاجر شده‌اند. با توجه به این شرایط، احتمال ماندن تعداد بیشتری از پرندگان در هورالعظیم و جوجه‌آوری بیشتر است.
وی در خصوص زمان تخم‌گذاری و جوجه‌آوری پرندگان مهاجر، میگوید: این پرندگان از اوایل فروردین‌ماه آشیانه‌سازی و تخم‌گذاری را آغاز می‌کنند و در خردادماه جوجه از تخم خارج می‌شود و در تیرماه نیز آماده پرواز می‌شوند. همچنین سرشماری پرندگان از یک هفته دیگر(نیمه دی‌ماه) آغاز می‌شود و در روز جهانی تالاب‌ها در بهمن‌ماه به اوج خود می‌رسد.
مدحجی با اشاره به صدور مجوز شکار در سال جاری برای شکارچیان بیان می‌کند: در سالهای گذشته به علت بروز بیماری آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان مجوز شکار صادر نشد اما امسال این بیماری در خوزستان مشاهده نشده است و پروانه شکار برای مناطق آزاد با تعداد محدود در دو بخش برای پرندگان آبزی و خشک‌زی صادر شده است.
وضعیت گردشگری در هورالعظیم
کارشناس محیط طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان با اشاره به گردشگری در تالاب هورالعظیم، میگوید: تالاب‌های خوزستان در بحث گردشگری و توریسم آزاد هستند و هیچ منعی برای ورود بازدیدکنندگان از تالاب‌ها وجود ندارد اما باید سازمان میراث فرهنگی جهت رونق گردشگری اقداماتی انجام دهد.
وی با بیان اینکه در تالاب شادگان اقداماتی برای بحث گردشگری انجام شده است، می‌افزاید: اکوسیستم هورالعظیم بکر است اما به علت اینکه این تالاب، مرزی است شاید اجازه انجام اقدامات زیادی برای گردشگری داده نشود اما سازمان میراث فرهنگی می‌تواند برای رونق گردشگری در این تالاب برنامه‌ریزی کند.
مدحجی میگوید: از سال 93 تاکنون که تالاب هورالعظیم آبگیری شده است، چند نفر از کشورهای خارجی برای دیدن از تالاب و گونه‌های منحصر به فرد به هورالعظیم سفر کرده‌اند.
تخریب "محمیه‌ها" در هورالعظیم
به گزارش ایسنا، در ادامه حسن آقا شیرمحمدی فرمانده یگان حفاظت اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان اظهار می‌کند: با توجه به تجربه‌ای که سالهای گذشته در تالاب هورالعظیم کسب کردیم، امسال برنامه‌ریزی شده تا بتوانیم بخشی از کمبودها را جبران کنیم.
وی می‌افزاید: ابتدا قبل از آغاز مهاجرت گسترده پرندگان، تخریب محمیه‌ها (دامگاه‌های مخفی شکارچیان) را آغاز کردیم. همچنین با توجه به افزایش مهاجرت پرندگان و بارش‌های مطلوب پاییزی جمعیت پرندگان پراکنده و از دسترس شکارچیان خارج شد؛ از طرفی دیگر پراکندگی پرندگان موجب سخت‌تر شدن کار محیط‌بانان شد زیرا تعداد متخلفین بیشتر شد.
فرمانده یگان حفاظت اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان ادامه می‌دهد: با ایجاد گشت‌های خودرویی، تمرکزمان را بر منطقه حفاظت‌شده تالاب قرار داده‌ایم و با هر شکارچی مجاز و غیرمجاز برخورد می‌کنیم. شکارچیان مجاز که به علت عدم آگاهی به بخش حفاظت‌شده وارد می‌شوند، به سمت بخش‌های غیر حفاظت‌شده هدایت می‌شوند زیرا امسال پروانه شکار برای مناطق آزاد صادر شده است. از طرف دیگر با توجه به اینکه ان‌جی‌او ها مقداری دانه در اختیار ما قرار داده‌اند و مقداری دانه نیز از متخلفین ضبط شده است، دانه‌پاشی در منطقه حفاظت‌شده انجام شده تا این منطقه از نظر مواد غذایی غنی و پرندگان به آن سمت هدایت شوند.
آقا شیرمحمدی میگوید: با توجه به اینکه در برخی مناطق، دامگاه‌ها در خارج از منطقه حفاظت‌شده ایجاد شده‌اند، با هدایت مستقیم شکارچیان به این مناطق کار محمیه‌داران را سخت کرده‌ایم زیرا محمیه‌دار برای صید پرنده نیاز به آرامش دارد و با پاشیدن دانه و تغذیه چند روزه پرندگان، اقدام به نصب تور و صید پرندگان می‌کند که برای جلوگیری از این کار علاوه بر تخریب محمیه‌ها با تیراندازی هوایی، پرندگان را به منطقه امن که خودمان دانه‌پاشی کرده‌ایم، هدایت می‌کنیم.
کاهش صید پرندگان
وی می‌افزاید: این اقدامات موجب کاهش صید پرندگان شده است و تاکنون پنج تا شش محمیه‌دار که در منطقه فعال بودند، از این منطقه رفته‌اند اما به علت پراکندگی زیاد آبگیرها در تالاب هورالعظیم، تعداد محمیه‌ها بیشتر شده است. هر چند نظارت محیط‌بانان بر مناطق پرجمعیت بیشتر شده اما نظارت بر آبگیرهای کوچک با توجه به فرصت انجام می‌شود.
مهاجرت زودهنگام پرندگان به تالاب
آقا شیرمحمدی عنوان می‌کند: امسال به علت خشکسالی‌های مکرر و خشکی آب هورالعظیم در سمت عراقی، مهاجرت پرندگان زودتر آغاز شد و در شهریور‌ماه هجوم برخی گونه‌های پرندگان به سمت هورالعظیم مشاهده شد در حالی که هر ساله در مهرماه یا آبان‌ماه مهاجرت پرندگان آغاز می‌شود.
کمبود تجهیزات محیط‌بانان خوزستان
فرمانده یگان حفاظت اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان با بیان اینکه امکانات یگان حفاظت محیط زیست امسال کمتر از سال گذشته شده است، گفت: اگر بگوییم به اندازه نیاز تجهیزات داریم، دروغ بزرگی است زیرا با توجه به شرایط ناشی از تحریم و کاهش درآمد دولت، حتی خودروهای مورد نیاز ما به روز نیستند.
وی می‌افزاید: هچنین تعداد خودروهای یگان حفاظت محیط زیست کافی نیست. در گذشته 20 خودرو داشتیم که 10 خودرواز این تعداد به طور کامل اسقاط شده‌اند و 10 خودروی دیگر نیز در مرحله اسقاط هستند. مقرر شده است که شش خودرو جایگزین این خودروها شوند اما تنها یک خودرو به دست ما رسیده است. بنابراین خودروهای ما هم از نظر کمی و هم کیفیت مشکل دارند اما از نظر نیروی انسانی یگان توانستیم تعدادی افزایش نیرو داشته باشیم و حدود ۲۰ تا ۲۵ نفر در شهرستان‌های بااهمیت به تعداد پرسنل یگان افزوده شد.
امروز و فردا در تالاب هورالعظیم
به گزارش ایسنا، اکنون وضعیت هورالعظیم تا حدودی مطلوب‌تر از ماه‌های گذشته است. می‌توان از این فرصت جهت حفظ این منطقه باارزش و ادامه زندگی و معیشت دامداران و صیادان در این تالاب تلاش کرد.
با توجه به فعالیت‌های نفتی و موقعیت امنیتی هور، اگر به محیط زیست این تالاب نگاه نشود، ممکن است تالاب هورالعظیم نیز به کانون گرد و غبار دیگری در خوزستان تبدیل شود، مانند زمین‌های کشاورزی اطراف اهواز که با فعالیت‌های غیرکارشناسی و سوءمدیریت، اکنون خاک‌زارهای وسیع و کانونهای بزرگ و فوق حاد گرد و غبار شده‌اند.
اگر هورالعظیم نباشد، نه تنها روزگار مردم هور بلکه زندگی همه خوزستانی‌ها تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.
گزارش از: دلال آلبوشهبازی، خبرنگار ایسنای خوزستان 
