چرا روسیه به تهدیدات خود عمل نکرد؟

سه شنبه ۱۰ آوریل/ ۲۲ فروردین را می‌توان نقطه عطفی در تنش‌های میان روسیه و ایالات متحده دانست. جایی که الکساندر زاسپکین، سفیر روسیه در لبنان در اظهاراتی کم‌سابقه به آمریکا و هم‌پیمانانش هشدار داد: «در صورتی که حمله‌ای موشکی به سوریه انجام شود، ما نه تنها خود موشک‌ها که حتی مبدا شلیک موشک‌ها را هم مورد هدف قرار خواهیم داد.»

به گزارش یورونیوز، بعد از این اظهارات بود که دونالد ترامپ ۱۱ آوریل در توییتر با انتشار پستی تند، به روسیه آماده‌باش داد که منتظر «موشک‌های تر و تمیز، زیبا و هوشمند» آمریکا باشد. رئیس جمهور آمریکا هرچند در ادامه و در توییت‌های بعدی از تندی زبان خود کاست اما بعد از آن مشاجره همه منتظر بودند تا واکنش روسیه به حمله احتمالی آمریکا و متحدینش را ببینند.

اما پس از حملات ۱۴ آوریل، آمریکا، بریتانیا و فرانسه به سوریه، نه تنها مبدا ارسال موشک‌ها هدف قرار نگرفت که حتی خود موشک‌ها هم از سوی روسیه تعقیب نشد. اما چرا روسیه به تهدیدات خود عمل نکرد؟ آیا اساسا آن تهدید صرفا یک لفاظی از سوی سفیر روسیه در لبنان بود و راهبرد مسکو متفاوت از آن‌چیزی است که سفیرش در بیروت به زبان آورد؟ یا همراهی بریتانیا و فرانسه با آمریکا سبب شد مسکو از تهدیدات خود عقب بنشیند؟ یا اینکه تهدیدات روسیه باعث شد سطح حملات واشنگتن، پاریس و لندن تنزل یابد؟

شاید پاسخ تک کلمه‌ای برای این پرسش وجود نداشته باشد چرا که احتمالا مجموعه‌ای از عوامل در واکنش روسیه دخیل بوده است.

ابتدا سطح و عمق حملات به سوریه را بررسی کنیم. طبق گزارشات رسمی حدود ۱۰۰ تا ۱۲۰ موشک از سوی متحدین به روسیه شلیک شده است. یک مقام عالیرتبه ارتش روسیه در این خصوص می‌گوید: «از ۱۰۳ موشک ارسالی ۷۱ عدد از سوی سامانه دفاعی سوریه منهدم شده و به هدف نخورده است.» وزارت دفاع روسیه نیز گفته است سوریه از سیستم موشکی قدیمی زمین به‌ هوا اس-۱۲۵ و سامانه موشکی بوک که محصول شوروی سابق هستند استفاده کرده است.

همچنین طبق گزارشات، هیچیک از پایگاه‌های روسیه در سوریه مورد هدف قرار نگرفته است. وزارت دفاع روسیه در بیانیه‌ای گفته حملات آمریکا و متحدانش متوجه پایگاه‌های روسی نبوده است. در این بیانیه همچنین امده: «موشک‌های شلیک شده در نزدیکی مناطق تحت حفاظت روسیه در طرطوس و حمیمیم نبوده‌اند.»

طبق اعلام رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا تنها سه نقطه یعنی یک مرکز تحقیقاتی در دمشق که ظاهرا با فعالیت‌های بیولوژیک و شیمیایی مرتبط بوده، یک انبار تسلیحات شیمیایی در غرب حمص و همچنین یک انبار تجهیزات و تسلیحات شیمیایی در نزدیکی حمص مورد هدف قرار گرفته‌اند.

از سوی دیگر آن‌طور که ژنرال دانفورد رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا اعلام کرد، هیچ برنامه‌ای برای ادامه یا گسترش این عملیات وجود ندارد.

از سوی دیگر وزیر دفاع فرانسه هم اعلام کرده پیش از حمله، به روسیه در این خصوص اطلاع داده شده است. هرچند آمریکا این موضوع را تکذیب کرده است.

اما واکنش روسیه به مجموعه این تحولات تنها به محکوم کردن گذشت و واکنش عملی در این راستا از کرملین مشاهده نشد. هرچند ممکن است روس‌ها در روزهای اخیر کمک‌های اطلاعاتی و مستشاری در این رابطه به سوری‌ها داده باشند. کمااینکه یکی از مقامات عالی‌رتبه سوریه در این خصوص گفته‌است: «با اطلاع و مشاوره روسیه در روزهای اخیر، مراکز نظامی که از سوی آمریکا و متحدینش مورد حمله قرار گرفت را تخلیه کرده بودیم»

اما در مجموع به نظر می‌رسد هر دو طرف هزینه و خطر وقوع یک درگیری مستقیم را درک کردند. ترامپ در سخنرانی معروفش در ۳۰ مارس اظهار داشت: «به دلیل هزینه‌های فراوانی که حضور در سوریه برای آمریکا به همراه داشته، قصد دارد از این کشور خارج شود.» تنها چند روز بعد و در ۴ آوریل، رئیس جمهور آمریکا در یک سخنرانی دیگر به عربستان پیشنهاد داد، اگر خواهان حضور ایالات متحده در سوریه است باید هزینه این حضور را بپردازد. درعین حال اما ترامپ به دنبال یک درگیری جدی با روسیه نبود و هرچند در مقابل اظهارات سفیر روسیه در لبنان واکنش تندی نشان داد، اما به این نکته هم توجه داشت که در حملات موشکی‌اش در سوریه به نقاط حساس روسیه نزدیک نشود.

در عین حال هنوز نباید ماجرای واکنش‌های روسیه را تمام شده دانست. وزارت دفاع روسیه در بیانیه خود پس از پایان حملات ائتلاف به سوریه اظهار داشته: «موضوع تحویل سامانه ضد موشکی اس ۳۰۰ به سوریه را بررسی خواهیم کرد.»

ضمن اینکه اعلام نارضایتی برخی از کشورهای عربی به ویژه به صورت غیررسمی از عمق و سطح این حملات موشکی تردیدها در خصوص نیت آمریکا، بریتانیاو فرانسه را بیشتر کرده است. به ویژه وقتی که سخنرانی ۴ آوریل ترامپ و درخواست او از عربستان برای پرداخت هزینه حضور ایالات متحده در سوریه را به یاد آوریم.

مجموعه این تحولات نشان می‌دهد که آمریکا و متحدینش یا تهدید روسیه را جدی گرفته‌اند و یا نخواسته‌اند به تنش‌های بیشتر با پوتین دامن بزنند. میزان ضربه‌ای که آمریکا و متحدینش وارد کردند، به آن اندازه نبود که روسیه بخواهد واکنش شدید و مستقیمی نشان دهد. ضمن اینکه روسیه هم می‌داند دست زدن به واکنشی شدید در مقابل حملات هوایی نسبتا محدود واشنگتن، لندن و پاریس می‌تواند چه هزینه‌های وحشتناکی به همراه داشته باشد. ضمن اینکه دو طرف به خوبی دریافته‌اند با بازی تهدید طرف مقابل می‌توانند به خوبی از عواقب و سطح اقدام رقیب بکاهند.