کابوس زمین‌لرزه در خوزستان

وضعیت آسیب‌پذیری خوزستان و خطر نسبی بالای زلزله، دغدغه همیشگی مردمی است که در نبود برنامه‌ریزی گرفتار کابوسی ترسناک از ویرانگری یک زلزله احتمالی شده‌اند.

به گزارش خبرگزاری فارس از خوزستان، سرزمین ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و قرارگرفتن بر روی کمربند جهانی زلزله در طول تاریخ همواره زمین لرزه‌های بزرگ و خسارت باری را شاهد بوده است.

خوزستان نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ منابع تاریخ همواره از وقوع زمین‌لرزه‌هایی شدید و ویرانگر در نقاط مختلف این استان حکایت دارند؛ زمین‌لرزه‌هایی که حتی به مدفون شدن انسان‌ها و متروکه شدن شهرها و روستاها منجر شده بود.

در طول هزاره جدید نیز زمین‌لرزه‌هایی در این استان رخ داد که موجب خسارت‌هایی برای جامعه انسانی شد؛ آمار زلزله‌های کشور نشان می‌دهد که از سال 1972 تا 1990، مجموعاً 12 رخداد زلزله قوی در استان خوزستان ثبت شده است.

*ویرانی روستاها و مدفون شدن مردم

در سال 840 میلادی در جریان زمین‌لرزه ویرانگر در اهواز، خانه‌ها و مسجد جامع این شهر ویران شد، تپه مشرف به اهواز شکاف برداشت و مردم مردم مجبور به ترک شهر شدند.

در سال 1052 میلادی نیز زمین‌لرزه ویرانگری ارجان و منطقه پیرامون اهواز را لرزاند و باعث فروریختن باروها و فروافتادن کنگره‌های دژها شد؛ زمین‌لرزه به حدی بود که در سراسر خوزستان حس شد و در جریان آن روستاهای بسیاری از ایذه و منطقه پیرامون بهبهان ویران شد.

همچنین براساس گزارش‌های منتشر شده در پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور، در سال 1085 میلادی زمین‌لرزه‌ای ارجان و مناطق پیرامون آنرا لرزاند و باعث مدفون شدن مردم و احشام در زیر آوار ویرانی‌ها و کشته شدن تعداد بسیار از اهالی آن شد.

اما شدیدترین این زمین‌لرزه‌ها با قدرت ۶ و ۳ دهم ریشتر در سال 1979 در شهرستان‌های ایذه و مسجدسلیمان به وقوع پیوست؛ در جریان این زلزله شدید، 76 نفر کشته و تعداد زیادی مجروح شدند.

*صدای زنگ خطر به گوش می‌رسد

در حال حاضر نیز با توسعه صنایع و شهرنشینی و افزایش ساخت و ساز، احداث سدهای آبی و وجود هزاران خانه‌ و مدرسه تخریبی و گلی خطر آسیب‌پذیری استان پس از وقوع احتمالی زلزله بیش از پیش خوزستانی‌ها را تهدید می‌کند.

به گفته مدیرکل مدیریت بحران استان، خوزستان به علت برخی کارهای غیرکارشناسی و دست‌بردهای انسان‌ها در محیط‌ زیست با بحران‌های زیادی مواجه شده است.

کیامرث حاجی‌زاده همچنین به نقش فعالیت‌های نفتی در احتمال وقوع زلزله اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: علاوه بر آلودگی ناشی از فعالیت‌های نفتی، زمانی که نفت از چاه‌ها استخراج می‌شود زلزله ایجاد می‌شود و فلرهای نفتی نیز در این زمینه تاثیرگذار هستند.

این گفته‌ها در حالی است که در ماه‌های اخیر زمین‌لرزه‌هایی حتی به وسعت 5 ریشتر در این استان ثبت شده است، در جریان زلزله 4 و شش دهم ریشتری در شوش، دیوار برخی خانه‌ها در بخش مرزی فتح‌المبین ترک برداشت و تعدادی را نیز مصدوم کرد.

صبح دوشنبه 29 آبان سال جاری نیز زمین لرزه ای با شدت 4،1 ریشتر، منطقه سالند در بخش سردشت دزفول در خوزستان را لرزاند و اهالی منطقه را به وحشت انداخت.

*خطر نسبی بالای زلزله در اهواز

در کنار عوامل انسانی همچون استخراج نفت، وضعیت زلزله خیزی استان خوزستان از لحاظ علم زمین‌شناسی نیز چندان آرام به نظر نمی‌رسد.

استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در این ارتباط می گوید: بر اساس نقشه پهنه بندی خطر نسبی زلزله در ایران، اهواز با ۱.۴ میلیون جمعیت، از جمله کلان‌شهرهایی است که در رده خطر نسبی بالای زلزله قرار دارد.

مهدی زارع ادامه می‌دهد: این آمار نشان می‌دهد که ریسک زلزله در ایران به ویژه در مورد شهرهای مهم و اصلی ایران همچون اهواز، بالاست؛ به این معنی که علاوه بر بالا بودن سطح خطر، با توجه به میزان در معرض بودن جمعیت زیاد و آسیب پذیری بالا در شهر های ایران، ریسک زلزله متاسفانه در شهر های بزرگ ایران بالاست.

با وجود کانون‌های گسل زاگرس در محدوده استان خوزستان، هر چند مدت یک‌بار در برخی نقاط این استان زمین‌لرزه‌هایی با قدرت چهار ریشتر رخ می‌دهد.

* ناآرامی بستر سکونت انسان در خوزستان شرایطی واقعی است

«سید علی آقا نباتی»، استاد دانشگاه در حوزه زمین‌شناسی در کتاب خود با عنوان «زمین شناسی ایران» در این ارتباط می‌نویسد: عموم زلزله‌های زاگرس چین خورده بزرگایی کمتر از 7 ریشتر دارند و به ندرت بزرگی آنها از این حد بالاتر می‌رود.

وی ادامه می‌دهد: زمین لرزه‌های زاگرس کم عمق‌اند، هرچند که عمق برخی زلزله‌ها تا حدود 60 کیلومتر است ولی بیشتر آنها در ژرفای حدود 30 کیلومتر متمرکزند؛ بیشتر زلزله‌های زاگرس در زیر رسوبات چین‌خورده رخ می‌دهد و زمین لرزه‌های مربوط به زیر پوسته قاره‌ای ‌تقریباً وجود ندارد».

همچنین از نظر کارشناسان « میزان ناآرامی در همه‌ جای استان یکسان نیست اما تکرر وقوع زلزله در سطح خوزستان و وجود گسله‌های فعال متعدد در استان نشان می‌دهد که ناآرامی بستر سکونت انسان در خوزستان شرایطی واقعی است و زندگی در این شرایط نیازمند تمهیدات خاصی است».

براین اساس، کارشناسان معتقدندکه مقاوم‌سازی ساختمان‌ها، آگاه‌سازی مردم و آمادگی نیروهای امدادی از تمهیدات موثر در کاهش ضرر و زیان زلزله است.

* سقف‌های کهنه و لزوم نوسازی بافت فرسوده

وجود 6 هزار هکتار بافت فرسوده در بستر ناآرام خوزستان، باعث شده است تا اگر زلزله‌‌ای قوی این استان را تکان دهد، به دنبال آن فاجعه‌ای انسانی نیز، خوزستان را در بربگیرد.

به گفته معاون وزیر راه و شهرسازی، بافت‌های فرسوده این استان در برابر بلایای طبیعی، بحران‌آفرین هستند؛ از نظر «محمدسعید ایزدی»، شناسایی این بافت‌های فرسوده، تدوین برنامه بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده در نقاط هدف و اعطای تسهیلات ارزان‌قیمت با توجه به اینکه افراد کم‌درآمد در این نقاط زندگی می‌کنند از جمله تمهیداتی است که می‌توان در زمینه نوسازی این بافت فرسوده انجام داد.

سازمان عمران و بهسازی وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان بهسازی و نوسازی شهرداری‌ها و اداره کل میراث فرهنگی، از جمله سازمان‌های متولی ساماندهی بافت فرسوده به شمار می‌روند؛ شیوه مداخله در این بافت‌ها نیز با توجه به شرایط مختلف، شامل بهسازی، بازسازی و نوسازی است.

این در حالی است که رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خوزستان، چهار شهرستان آبادان، اهواز، ماهشهر و مسجد سلیمان را دارای بیشترین حجم بافت فرسوده عنوان می‌کند و می‌گوید: خوزستان در استفاده از ظرفیت ملی احیای بافت‌های فرسوده شهرها دارای عقب‌افتادگی جدی است.

*لزوم کاهش زمان طلایی کمک به مصدومان

آموزش‌های اسکان اضطراری، امداد و نجات و آواربرداری و تشکیل تیم‌های حمایت روانی از جمله آموزش‌های امدادرسانی برای بعد از وقوع زلزله است که براساس آنها می‌توان زمان طلایی کمک به مصدومان زلزله را به حداقل کاهش داد.

مدیر کل مدیریت بحران در این ارتباط با تاکید بر ضرور آگاه‌سازی مردم، می‌گوید: در این شرایط اگر نتوانیم بحران‌های خوزستان را کنترل کنیم قطعا مشکلاتی به بار خواهد آمد.

کیامرث حاجی‌زاده در ادامه می‌افزاید: هشتم آذر مانور سراسری زلزله و ایمنی مدارس خوزستان برگزار می‌شود، برگزاری اینگونه مانورها در مناطق محروم موجب می‌شود مسئولان از نزدیک در جریان مشکلات مردم قرار بگیرند.

*کمبود تجهیزات برای امدادرسانی

در این میان نائب رئیس مجمع نمایندگان مردم خوزستان در مجلس شورای اسلامی بر این باور است که شرایط تجهیزات امدادی به لحاظ کمیت و کیفیت در خوزستان قابل قبول نیست.

سید راضی نوری به خبرنگار فارس می‌گوید: حادثه خبر نمی‌دهد و هر لحظه ممکن است هر نقطه از استان با وقوع زلزله مواجه شویم و مدیریت این مسئله بستگی به ما دارد که چگونه می‌توانیم در بستر ناآرام مدیریت کنیم که آسیب کمتری ببینیم؛ به عبارتی دیگر ستاد بحران باید برای مقابله با بحران پبش بینی‌ها‌ی لازم را با توجه به امکانات موجود انجام دهد.

وی  با بیان اینکه خوزستان باید در اولویت ارتقاء تجهیزات و امکانات امدادرسانی گذاشته شود، یادآور می‌شود: برای مدیریت و مقابله با اینگونه بحران‌ها و حوادث، در استان خوزستان با چالش کمبود تجهیزات و امکانات رو به رو هستیم، این مسئله در وقوع سیل سال 95، و پدیده ریزگردها و حتی آتشسوزی‌های محلی به خوبی قابل لمس بوده است.

نوری با تاکید بر ضرورت پیش بینی، پیشگیری و آماده سازی برای مواجهه با چنین حوادثی، تصریح می‌کند: در این ارتباط صنایع استان که با اقداماتی همچون استخراج نفت، سدسازی و ... تنها به تغییر تعادل محیط زیست منجر می‌شوند باید به افزایش تجهیزات امدادی و مدیریت بحران استان بیش از پیش کمک کنند.

بر اساس این گزارش، قرار گرفتن در کانون گسل‌های زاگرس، وجود هزاران هکتار بافت فرسوده، احداث سدهای آبی و خطر شکسته شدن آن در زلزله‌هایی با قدرت تخریبی بالا، کمبود تجهیزات امدادی، پراکندگی روستاها و نبود زیرساخت‌های اورژانسی و پیشینه ستاد بحران استان در مقابله با حوادثی همچون سیل و ریزگرد باعث شده تا مردم خوزستان زنگ خطر را بیش از پیش احساس کنند.

-------------------------------

نویسنده: عارف شریفی صرخه