سایه مطبوع «صاباط» در کوچه‌های گرم خوزستان فراموش شد/عابر پیاده بی گذرگاه

«صاباط» یکی از سازه‌هایی است که در امتداد کوچه‌های بافت قدیمی برخی شهرهای خوزستان دیده می‌شود این سازه به‌علت نیمه پوشیده بودن در تابستان به پدید آمدن کوران هوا منجر می‌شده و هوای درون ساباط را از بیرون آن خنک‌تر می‌کند، همین نیمه پوشیده بودن در زمستان به گرم‌تر شدن هوای درون ساباط از بیرون آن می‌انجامد...

به گزارش خبرگزاری فارس خوزستان، وقتی در گرمای این روزهای خوزستان ناگهان مجبور به پیاده روی درمعابر میشوید و یا به دنبال اندک سایه کنار خیابان از این سمت خیابان به سمت دیگری پناه میبرید این سوال برایتان پیش میاید که چرا در معماری شهرسازی سازه مناسب برای معابر سوزان خوزستان تعبیه نشده است.

 سازه‌ای که در معماری سنتی بسیار دیده شده است و در طراحی اقلیمی مانند خوزستان با کاهش گرمای داخلی، محافظت از ساختمان در برابر تابش نور خورشید با ایجاد حداکثر سایه‌اندازی و استفاده از جریان هوا برای تهویه‌ی طبیعی فضایی متناسب به وجود میآورد.

«صاباط» یکی از این دست سازه‌ها است که در امتداد کوچه‌های بافت قدیمی برخی شهرهای خوزستان دیده می‌شود این سازه به‌علت نیمه پوشیده بودن در تابستان به پدید آمدن کوران هوا منجر می‌شده و هوای درون ساباط را از بیرون آن خنک‌تر می‌کند، همین نیمه پوشیده بودن در زمستان به گرم‌تر شدن هوای درون ساباط از بیرون آن می‌انجامد...
«صاباط» وسیله‌ای در تقابل با وزش بادهای موسمی نیز هست ساباط‌ها هم‌چنین مایه‌ یکپارچگی و استواری خانه‌های کنارشان هستند.

نگاهی به ساباط‌ها نشان می‌دهد که معماری در گذشته تا چه حد بر اساس توجه به نیاز و آسایش مردم انجام شده است، اما متأسفانه در معماری‌های جدید کمتر به این نکات ارزشمند توجه می‌شود و به نظر می‌رسد استفاده از این نوع معماری در شهرهای مناطق گرمسیر به مرور در حال فراموش شدن است.

در اثر حرکت جامعه به سمت صنعتی شدن، کالبد جامعه سنتی دچار مشکلات بسیاری شد که در اثر تغییرات به وجود آمده در الگوهای رفتاری جامعه، این کالبد کارایی گذشته خود را از دست داد و با توجه به رشد شتابان ورود تولیدات صنعتی، روند صنعتی شدن و عدم آمادگی علمی و اجتماعی و فرهنگی دست‌اندرکاران برای مقابله با این تحولات سریع، تحولات و ناهنجاری‌های جبران‌ناپذیری در کالبد شهرهای سنتی به وجود آمد که ادامه این روند با رشد شهرنشینی به سمت شهرها ابعاد گسترده‌تری به خود گرفت تا جایی که تخریب و نوسازی نشانه تجدد و گرایش به مدرنیته به عنوان یک ارزش محسوب می‌شود.
از سوی دیگر، دست‌اندرکاران معماری و شهرسازی غرق در مباحث آکادمیک و بی‌توجه به نیازهای روزافزون معماری و شهرسازی، ارتباط خود را با جامعه و مردم از دست داده‌اند.
عبدالرحمن دیناروند در این رابطه به خبرنگار فارس در شوش اظهار کرد: با سرعت پیشرفت و تحول شهرسازی مدرن در جوامع امروزی و اعطای اولویت به زندگی ماشینی حق تقدم انسان و عابر پیاده سلب شده است و به طور ناخواسته با سلب آسایش در گذرگاه ها و معابر مردم به استفاده از خودرو سوق داده شدند.

وی این تحول در نظام شهرسازی را ذائقه فست فودی در معماری توصیف کرد و در ادامه گفت: تحول و مدرنیته شدن در همه زمینه ها تاثیر گذار بوده است سازه های شهر نشینی و ذائقه معماری در شهر سازی امروزی نیز در جهت گرایش به ساخت سازه های سریع و آسان در حال تغییر است.

عضو هیات رئیسه نظام مهندسی شوش بر بروز رسانی سازه های سنتی با کاربرد متناسب با اقلیم در شهر سازی امروزی تاکید کرد و افزود: ما اصراری نداریم همون سازه‌ها به همان شکل تکرار شود ولی با در نظر گرفتن مصالح امروز می‌توان این سازه‌ها را بروز رسانی شوند ولی نه طراحان ،نه برنامه ریزان و نه مجریان به این مباحث توجهی ندارند.

وی با تاکید بر رعایت ضوابط و نظارت شهرداری‌ها ادامه داد: شهرداری مسئول اجرای مصوبات شورای عالی معماری و شهرسازی در هر شهری است و مصوبات را به سازمان نظام مهندسی ابلاغ می‌کند طراحان نیز باید ملزم به رعایت این ضوابط شوند و از سوی شهرداری بر اجرای نقشه‌ها نظارت کافی وجود داشته باشد ولی در شهرداری‌ها جز به درصد تراکم هیچ ضابطه دیگری در نقشه‌های  نظام مهندسی کنترل نمی‌شود.

این کارشناس معماری به طراحی سلیقه‌ای و به میزان دانش مهندسین اشاره کرد و گفت: مهندسین وقتی وارد کار اجرایی عرصه تقاضا مواجه می‌شوند  در نهایت بجای طراحی مسکن که باید  موجب آرامش و آسایش فرد را فراهم آورد به دلایل مختلف از جمله خواست مالک به طراحی یک سرپناه بسنده می‌کنند.
دیناروند افزود: نظام ساخت و ساز سنتی با نظام معماری امروز قابل مقایسه نیست زیرا الگوهای رفتاری تغییر کرده و تقاضا بر اساس نیازهای امروزی شکل می‌گیرد.

وی از عوامل مهم عدم توجه کارفرما به کاهش حفظ انرژی در ساختمان را دسترسی آسان به انرژی دانست و افزود: کاربران به دلیل دسترسی آسان و انرژی ارزان قیمت، خود را ملزم به حفظ انرژی از طریق راهکارهای معماری نمی‌داند.

عضو نظام مهندسی شوش با اشاره به جلوگیری از اتلاف انرژی در طراحی  ساختمانها افزود: دمای هوا در دیوارها به اندازه دو برابر فضای آزاد است با ساخت جداره‌های سایه‌انداز در ساختمان دمای دیوارها تا درجه حرارت فضای آزاد تعدیل می‌شود و در کاهش حرارت ساختمان موثر است.

وی در ارتباط با مزیت سازه‌های سنتی در کاهش حرارت معابر تشریح کرد: در بافت‌های سنتی عرض معابر و درجه محصوریت کوچه‌ها به حدی است که در طول روز از شروق تا غروب آفتاب به فاصله کوتاهی آفتاب در کوچه می‌تابد و سازه «صاباط» نیز که در چهار راها و محل‌های تغییر مسیر ساخته می‌شد همه در جهت اولویت بخشیدن به حرکت عابران پیاده در گذرگاه‌ها و متناسب با اقلیم گرم ساخته می‌شد.

عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول خاطر نشان کرد: به عنوان پیشنهاد اولویت بخشیدن به عابر پیاده در طراحی شهر سازی می‌تواند وضعیت معابر را از آنچه که هست تغییر دهد و به شکل مطلوب برساند تعریض خیابانها  و استفاده کنار خیابان به عنوان پارکینگ بدون توجه به پیاده روها، همسان و راهوار نبودن سطح پیاده رو‌ها و سد معبرها مشکلاتی است که معمولا عابران پیاده با آن مواجه‌اند.
با کاهش سیطره خودروها بر معابر، محدود کردن خیابانها جهت تردد خودروها و نه استفاده برای پارک خودرو می‌توان با مسقف کردن و یا کاشت فضای سبز و کاشت درخت فضای پیاده روها را تلطیف و جهت عبور عابران پیاده مناسب کرد.