چهار نکته اساسی در رابطه با حملات تروریستی تهران: ایران، داعش، عربستان سعودی، آمریکا و خاورمیانه

حملات روز گذشته داعش به دو نقطه سمبلیک و نمادین در جمهوری اسلامی ایران، چند نکته حائز اهمیت و اساسی را در بر داشته است که اشاره به همه آنها میتواند بسیاری از دینامیک های سیاسی – امنیتی و در عین حال بسیاری از نکات مندرج در پویایی های توازن قدرت در منطقه را مشخص سازد. ضمن آنکه خود این حملات را باید دستاوردی هرچند اندک اما جالب برای این گروه تروریستی دانست.

کد خبر: ۷۰۱۶۰۴

تاریخ: ۱۸ خرداد ۱۳۹۶ - ۱۵:۲۸

حملات روز گذشته داعش به دو نقطه سمبلیک و نمادین در جمهوری اسلامی ایران، چند نکته حائز اهمیت و اساسی را در بر داشته است که اشاره به همه آنها میتواند بسیاری از دینامیک های سیاسی – امنیتی و در عین حال بسیاری از نکات مندرج در پویایی های توازن قدرت در منطقه را مشخص سازد. ضمن آنکه خود این حملات را باید دستاوردی هرچند اندک اما جالب برای این گروه تروریستی دانست.

به گزارش «تابناک» گروه تروریستی بنیادگرای داعش موفق شد در نهایت اولین حمله خود به ایران را برنامه ریزی و اجرا کند و هرچند میزان و شدت این حملات با توجه به آمادگی امنیتی نیروهای اطلاعاتی و نظامی ایران به حداقل ممکن رسید، اما داعش این عملیات را برای خودش دستاورد تلقی می کند.

این حملات تفاوت بسیار زیادی با سایر حملات این گروه در کشورهای مختلف و حتی اروپا دارد. دلایل این امر بسیار زیاد است. از نمادین بودن آن گرفته تا تغییرات احتمالی که میتواند در داخل ایران و در کل منطقه و حتی ساخت توازن قدرت در ورای منطقه ایجاد کند. در واقع داعش با حملات دیروز خود به تهران، مسیری جدید را ناخواسته پایه گذاشت که میتواند به شکل گیری نوع جدیدی از سپهر امنیتی-سیاسی اول در خاورمیانه و بعد از آن احتمالا در ساخت نظامی بین الملل بینجامد.

پرداختن به همه نکات مندرج در حملات دیروز داعش به ایران، آنهم به شکلی مفصل قطعا نیازمند چندین و چند مطلب طولانی و دقیق است. اما میتوان به شکلی مختصر به مهمترین اثرات این حملات اشاره ای راهنما داشت.

قبل از هرچیز ذکر این نکته ضروری است که این نکات همگی در این باب مطرح شده که ادعای انجام حملات تروریستی دیروز از سوی داعش، صحت داشته باشد.

 

آنچه داعش از حمله به تهران میخواست

گروه داعش اگر ریشه های تاریخی آن را در نظر آوریم، از سال 2007 به این سو همواره در پی آن بوده است که دست به تدارک حملات تروریستی در خاک ایران بزند. برای سالها این گروه به واسطه اشراف امنیتی و اطلاعاتی و آمادگی نظامی نیروهای سپاه، ارتش و نیروهای اطلاعاتی و انتظامی ایران، قادر به رسیدن به این هدف خود نبوده اند تا این که دیروز توانستند اولین حمله خود را در تهران، صورت دهند.

هرچند دامنه تلفات و خسارات وارده از سوی این حملات به واسطه سرعت عمل و هوشمندی نیروهای امنیتی و اطلاعاتی ما بسیار محدود شد – فراموش نکنیم که با توجه به حجم و میزان حمل مهمات تروریست ها تعداد شهدا و دامنه تلفات و خسارات تا چه حد میتوانست بیشتر باشد – و از این جهت حملات داعش را باید قطعا ناکام خطاب کرد، اما دستاورد داعش حتی اگر هیچ تلفاتی نیز در پی نداشت برای این گروه در اجرای عملیات در ایران یک دستاورد بود.

 

ایران و آنچه از پس حملات تهران می آید

یکی از مهمترین اثرات حملات دیروز داعش به تهران مستقیما متوجه حوزه عمومی سیاست و امنیت در ایران است. بدون شک در کنار اهداف فوق داعش چند هدف دیگر را نیز در سر داشته است که باید به خوبی به آن ها نگاه کرده و آنها را تجزیه و تحلیل کنیم. اولین هدف داعش از اثر گذاری بر سیاست داخلی ایران و تقویت شکاف های قومی و مذهبی است.

نباید فراموش کرد که یکی از مهمترین سد نفوذ های اساسی در برابر داعش در داخلی ایران، عدم توان این گروه برای جلب و جذب نیرو از داخل ایران بوده است. برای سالها ایرانیان اعم از شیعه و سنی، مسلمان و مسیحی و یهودی و سایر مذاهب و اقوام، نفرت درونی از این گروه و ایدئولوژی و تفکر وی داشته اند و پیوندهای اساسی این گروه با کشورهایی در منطقه که مستقیما دشمنی خود با ایران را نشان داده اند، منجر به تقویت حس میهن دوستی در برابر این گروه تروریستی بوده است. این اولین دلیل ناکامی های بزرگ داعش برای هدف قرار دادن ایران بوده است.

اکنون اما و بدون شک داعش در انتظار آن است که حملات روز گذشته در تهران منجر به ایجاد شکافی اساسی میان گروه های قومی و مذهبی ایرانی  شود. همچنین بیراه نیست اگر بگوییم هدف داعش از حملات به ایران بعد از حماسه دموکراسی در کشور در انتخابات، اثر گذاری بر فضای سیاسی ای است که بعد از انتخابات تا حدی واگرایی در آن دیده شده.

این موضوعی است که به شدت باید مورد توجه افکار عمومی، تحلیلگران، رسانه ها و تصمیم سازان در داخل کشور و در بالاترین حد ممکن باشد. اثرات حملات داعش در این بعد هرچند در ظاهر چندان بروز و ظهور ندارد اما در عمق میتواند مخرب تر از اثرات عینی و روانی خود حملات تروریستی باشد.

 

آنچه حملات تهران در مورد وضعیت منطقه میگوید

زمان یا تایمینگ حملات داعش به تهران بسیار حائز اهمیت است. در حالی که این گروه تروریستی در موصل آخرین نفس های خود را میکشد و در سوریه نیز چیزی به پایان آن باقی نمانده است، حمله به ایران که در این دو جبهه اصلی ترین دشمن داعش تلقی میشود، موضوع چندان عجیبی نخواهد بود. حملات روز چهارشنبه در تهران ارتباط بسیار زیادی با فروپاشی خلافت خوخوانده ابوبکر البغدادی در منطقه دارد.

زمانی که داعش در حال فروپاشی ساختار منسجم و مبتنی بر جغرافیای خود است، اما هرگز ساختار شبکه ای خود را – که بخش ماهوی هر نوع گروه تروریستی اینگونه است – از میان نرفته و این شبکه ها و گره های ارتباطی آن ناچار به شکل پراکنده حملات خود را در نقاط مختلف سازماندهی میکنند. حملات اخیر در لندن و منچستر، کابل، بغداد و فیلیپین و نگاهی به جغرافیای این حملات همه چیز را در مورد وضعیت داعش در عراق و سوریه و منطقه شام بیان میکند.

اما مهمترین نکته در بعد منطقه ای آن است که اثرات حمله تهران به هیچ وجه به تهران و ایران ختم نمیشود. بعد از این حملات انگشت اتهامات مستقیما به سوی عربستان سعودی نشانه رفته است و نشانه های این اتهام نیز اندک نیست. کمترین و حداقل موضوع این اتهامات همراهی ایدئولوژیک داعش و عربستان است.

این مساله دو نتیجه بلافصل در پی دارد: اول از همه احتمال نقش آفرینی جدی تر ایران در منطقه و در مبارزه با گروه تروریستی داعش را افزایش میدهد. اکنون ایران لوازم لازم برای شدت دهی به حملات به مواضع این گروه در سوریه و به ویژه در عراق را در دست دارد و مهمتر از همه آنکه پشتیبانی افکار عمومی در داخل نیز برای این نقش آفرینی اکنون در بالاترین حد خود قرار گرفته است.

نکته دوم و مهمتر آن است که شاید دیگر باید موضوع تنش زدایی بین ایران و عربستان را حداقل برای کوتاه مدت به دست فراموشی سپرد. اگر کمترین روزنه هایی در این میان برای تنش زدایی و همراهی در منافع مشترک وجود داشت، حملات روز چهارشنبه به تهران فعلا این روزنه ها را بسته است. بدون شک از این پس رویارویی های مستقیم و غیر مستقیم ایران و عربستان سعودی در منطقه بیش از گذشته افزایش میابد که خود اثرات متعددی بر توازن قوای منطقه ای – به ویژه با احتمال دخالت های مستقیم و غیر مستقیم روسیه و ایالات متحده – خواهد گذاشت. این مساله بسیار جدی و حائز اهمیت است که باید در چندین مطلب مختلف به شکل مفصل به آن پرداخت.

 

معانی این حملات برای روابط ایران و آمریکای ترامپ

به هر اندازه که عربستان سعودی در حملات روز گذشته متهم باشد، به همان میزان انگشت اتهام به سوی ایالات متحده نیز هست. حداقل در میان افکار عمومی بخش مهمی از ایرانیان مساله به این صورت است. این مساله به ویژه بعد از توییت عجیب دونالد ترامپ که ایران را قربانی حمایت خود از تروریسم خوانده بود، بسیار جدی تر شده. دونالد ترامپ با این توییت خود نشان داد که یا عملا فاقد هرگونه درک و فهم لازم از ماهیت ماجرا است و یا اساسا نمیخواهد مساله را آن گونه که در واقع امر صورت گرفته ببیند.

در هر دو صورت تکلیف ایران با تراپ در این مساله مشخص است. نکته مهمتر این است که روز گذشته و ساعاتی بعد از حملات تروریستی به تهران، سنای آمریکا موضوع طرح تحریم های ایران را در دستور کار خود قرار و مساله بررسی آن را تصویب کرد. این به معنی آن است که عملا در چنین شرایطی ایالات متحده در پی تحریم قربانیان تروریسم در ایران است.

هنوز یاد و خاطره اسناد موثق حمایت جرج دابلیو بوش از ایجاد بی ثباتی در ایران با حمایت از گروه های معاند و مخالف و تقویت گروهک تروریستی منافقین در دهه 2000 از یاد و خاطره ایرانیان به شکل پاک نشده است که دونالد ترامپ و سنای جمهوری خواه آمریکا بار دیگر آن خاطرات را جلو چشمان ایرانیان آورده اند.

دونالد ترامپ نشان داده و میدهد که با هرگونه اقدامی که ایران در داخل و منطقه صورت دهد صرف نظر از ماهیت آن – و این که ایا در اشتراک با منافع استراتزیک آمریکا هست یا خیر – مخالفت میکند و عملا در کنار دشمنان ایران در منطقه ایستاده است. بر خلاف اتفاقی که در 11 سپتامر رخ داد، و کمک ایران به آمریکا برای مقابله با طالبان در آن سال، به هیچ وجه نمیتوان انتظار آن را داشت که اکنون آمریکا در کنار ایران برای مبارزه با داعش قرار بگیرد. با توجه به موضوع پیش گفته در مورد احتمال بالای شدت گیری انتقام جویی ایران از داعش در منطقه، رویارویی با آمریکا و نیروهای آمریکایی از نتایج محتمل دیگر حملات تروریستی تهران است.

با همه اینها باید گفت که حملات تروریستی تهران دامنه و وسعت اثر گذاری بیش از آنچه در ظاهر دیده میشود دارد. دامنه این اثر حملات به ایران محدود نمانده و میتواند خاورمیانه و توازن قدرت در این منطقه و همچنین ورای منطقه را تعریف یا باز تعریف کند. سیر تحولات آتی مسیر پیش روی را بیش از پیش مشخص خواهد ساخت.