خبرگزاری مهر، گروه استانها- رؤیا رجبی: سابقه تولید صنایع‌دستی در دزفول را باید از زمانی بدانیم که مهارت‌های فردی با استفاده از اندیشه و خلاقیت، دستان پرتوان و سواد اولیه، انسان را به ساخت وسایل موردنیازش وادار کرد.
بر حسب نوشته‌های پروفسور گیرشمن، در ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد در کوه‌های شمال خوزستان مردمانی زندگی می‌کردند که با فن سفالگری و بافندگی آشنایی داشته‌اند.
با توجه به این که کوه‌هایی که در موقعیت جغرافیایی شهرستان دزفول قرار دارند جزو کوه‌های مذکور هستند به رایج بودن این گونه مهارت‌ها که امروز به آنها صنایع دستی گفته می‌شود پی خواهیم برد. این مصنوعات روزگاری مصرفی بودند و سپس برای معاملات پایاپای استفاده شدند و در نهایت به عنوان شغل و حرفه درآمدند.
راسته‌های متعدد در بازار قدیم، نام برخی محله‌ها، مساجد و القاب خانوادگی شهروندانی که از پیشه‌های صنایع دستی اقتباس گردیده، نشان از غنا و توانمندی‌های صنایع دستی این شهرستان است. با اندکی تامل در پیشینه این مشاغل در دزفول به قریب ۶۰ حرفه پی خواهیم برد که جمعیتی حدود یک ششم شاغلان و کاسب‌کاران روزگار خود را در این شهر شامل بوده است.
صاحبان این حرفه‌ها تولیدکنندگان کلیه مصنوعات مورد نیاز مردم این خطه اعم از پوشاک، لوازم خانه، وسایل زندگی، تجهیزات و ابزار پیشه‌وران بوده‌اند.
به طور کلی آنچه در منزل، مسجد و محل کسب مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفت توسط صنعتگران صنایع دستی دزفول ساخته می‌شد. هیچ کالایی برای مصرف مردم به این منطقه وارد نمی‌شد بلکه دزفول تامین‌کننده کالاهای مورد نیاز شهرهای اطراف و استان‌های همجوار بوده است. حتی کالاهایی به هندوستان و اروپا و مقنعه و سفال به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس صادر می شد.
باید خاطرنشان کرد انواع حرفه‌های صنایع دستی از گذشته تا به امروز در این شهرستان بافته‌های اداری، بافندگی سنتی، نمدمالی، سفالگری، فلزی و آلیاژی، زیورآلات سنتی، سنگ‌تراشی، کاشی، شیشه‌گری، خراطی، ریزه‌کاری چوب، محصولات حصیری، فرآورده‌های چرم و پوست، بافتنی، قلم‌زنی، معرق‌کاری، چاپ‌های سنتی و سایر فرآورده‌های دستی است.
گستردگی حرفه های صنایع دستی در دزفول
گستردگی حرفه‌ها در این شهرستان چنان بوده که از ۲۴ گروه طبقه‌بندی در کل کشور، دزفول در ۱۸ گروه قریب ۶۰ نوع حرفه داشته است. نام محله‌ها، مساجد، مکان‌ها و القاب مشهور تاییدی است که این ادعا را به سندی زنده مبدل می‌سازد. تعدد رشته‌ها و کثرت صنعتگران موجب شد تا دزفول به عنوان قطب صنایع دستی استان خوزستان محسوب شود.
دزفول با پیشینه ای چند هزار ساله و آثار باستانی از دوره های مختلف تاریخ در گذشته دارای بیش از ۵۰۰ کارگاه تولید ۱۰۰ نوع صنایع دستی بوده است.
علاوه بر آن مصنوعات از چنان کیفیتی برخوردار بودند که فروش آنها از محدوده جغرافیایی شهرستان و استان گذشته و به دیگر استانها گسیل داده شده و حتی برخی اقلام نیز صادر شده‌اند.
ازاینها که بگذریم ،باتوجه به فرارسیدن ایام نوروز و ورود گردشگران و مسافران متعدد نوروزی به دزفول در این گزارش سعی شده تا برخی از سوغات و صنایع دستی این شهرستان به اختصار معرفی شوند.
پخت شیرینی های محلی و محبوب
در دزفول شیرینی های محلی متنوعی تهیه می شود که اغلب به عنوان سوغات ره توشه مسافران به این شهر می شود که دراین بین نان کنجدی ، حلوا قبیت (حلوایی سفیدرنگ و شیرین که ازشیره شکرتهیه می شود) حلواگردو، حلوا شکری (به آن پشمک هم می گویند) لوزی کنجد (شکرکنجد) و قرص نعنا را می توان نام برد.
کلوچه های سنتی ، نمود فرهنگ محلی
به طورکلی شهر دزفول یکی از شهرهای قدیمی و اصیل ایرانیست و فرهنگ غنی و متنوعی دارد. کلوچه های سنتی دزفول یکی از نمودهای فرهنگ محلی این شهر محسوب می شود که در جای جای مراسمات و فرهنگ این شهر حضور دارد. به خاطر طعم خوشمزه و سنتی بودن آنها، استقبال خوبی از طرف مردم شهر و میهمانان و گردشگران ازاین کلوچه هاشده و تولید این کلوچه در سطح شهر گسترش چشمگیری یافته به گونه ای که مغازه های پخت و عرضه کلوچه درتمام خیابان های اصلی دزفول به وفور مشاهده می شود.
کلوچه های دزفول به دو دسته خرمایی و شکری تقسیم بندی شده و به اشکال مختلف پخته می شوند. در پخت این کلوچه ها از آرد، روغن ، خرما ، زیره سبز ، خمیر مایه،شکر، شیر استفاده می شود.
کلوچه های محلی دزفول یکی از سوغاتی های خوب این شهر به شمار می روند و گردشگرانی که به دزفول سفر می کنند از مرکزشهر و به خصوص بازار قدیم و خیابان های اصلی مرکز شهر این کلوچه ها را می توانندتهیه کنند.
قلم نی دزفول و صادرات به کشورهای خارجی
لوزی شکری و نان شیر ، ارده (کنجد آسیاب شده) و سیلان (شیره خرما) نیزازدیگرسوغات های دزفول هستند که در مراکز خرید به ویژه بازار قدیم این شهرستان به راحتی و وفور قابل مشاهده و خرید هستند. ازمیان مرکباتی که در دزفول که به قطب کشاورزی خوزستان معروف است، تولید می شوند نیز پرتقال این شهر بسیارمرغوب و محبوب است و در کشورطرفداران زیادی دارد و از طعم آن به راحتی قابل تشخیص است.
قلم نی دزفول نیزمرغوب ترین قلم نی دنیاست و سابقه تولیدش دراین شهر به چندقرن می رسد که به نقاط مختلف کشور و برخی از کشورهای منطقه نیزصادر می شود.
کپو، مصنوعات حصیری، خراطی، احرامی، ورشو، نمد، زیورآلات نقره و طلا از جمله صنایع دستی هستند که به دلیل اصالت، قیمت مناسب، جذابیت و کیفیت مطلوب همواره از اولویت های خرید به عنوان سوغات توسط گردشگران و مهمانان وارد شده به دزفول محسوب می شود.
دزفول مهد صنعتگران رشته های مختلف
دزفول مهد صنعتگران رشته های مختلف است و همانگونه که در بالاگفته شد از دیرباز هنرهایی همچون خراطی، گلیم بافی، عبابافی، احرامی، سجاده بافی، گیوه دوزی، چادربافی، حریردوزی، کپوبافی، حصیربافی و همچنین نیل زنی، آهنگری، مسگری، رویگری، نمدمالی، ورشوسازی، سفالگری، ساخت زیورآلات و غیره همواره دراین شهرستان رواج داشته است.
دزفول مهد کپوبافی
یکی از رشته های بومی و خاص دزفول محصولی به نام «کپو» است که با پیچش ساقه های مرکزی و جوان نخل به دور ساقه های کرتک شکل می گیرد و با نقش اندازی کامواهای الوان زیبایی آن چندین برابر می شود.
مرکز بافت کپو در دزفول دهستان شهیون است. این کپوها معمولاً به شکل سبدهای در دار و بدون در و به صورت سینی در اندازه های مختلف به طور رنگی و ساده بافته می شود.کپو در گویش محلی دزفولی، به ظرف حصیری کروی سر دار که از برگ خرما و کرتک بافته می‌شود، اطلاق می شود.
از نظر کیفیت و اصالت کپو های تولید دزفول رتبه اول را در کشور داراست و تولیدات آن به شهرهای مختلف کشور فرستاده می شود.همچنین در بازار قدیم دزفول می توان تولیدات کپو در طرح های مختلف را مشاهده و تهیه کرد ضمن اینکه قطعا با سفر به روستاهای بخش شهیون دزفول می توان از نزدیک بانوان روستایی که مشغول به این هنرهستند رامشاهده کرد.
گیوه بافی، صنعتی هزار ساله
گیوه‌بافی یا گیوه‌دوزی نیز از قدیمی ترین صنایع دستی ایران است و طبق سندهای تاریخی بدست آمده پیشینه این صنعت به حدود هزار سال پیش باز می‌گردد. پای افزار گیوه، با توجه به آب و هوای معتدل ایران خنک، سبک و قابل شستشو طراحی شده‌است و به دلیل داشتن تمامی این ویژگی‌ها در میان روستاییان و کشاورزان، از گذشته تا امروز مورد استفاده قرار گرفته‌است.گیوه دوزی در شهرهای بهبهان ودزفول رواج دارد و بیش تر کاربرد محلی دارد.گیوه ها را بانوان به هنگام فراغت در خانه می بافند و سپس به کارگاه های گیوه دوزی عرضه می کنند.در دزفول گونه ای گیوه به نام چتری تهیه می شود که رویه آن از پارچه دست باف به نام چتری و تخت آن از چرم است.
دزفول قطب صنعت و هنر خراطی
مرکز هنر و صنعت خراطی، شهرستان دزفول بوده که تولید آن در بازار قدیم دزفول کاملاً رایج است. محصولات زیبایی از قبیل مبلمان، جالباسی، قلیان، گهواره، سبدهای نگهداری مجلات و روزنامه ، میل زورخانه، جاکفشی، جالباسی و ظروف مختلف و ظریف هنری از چوب ، به ویژه چوبی به نام «جغ» از عمده تولیدات این هنر- صنعت است.
خراطی در شهرستان دزفول از قدمت زیادی برخوردار است. به دلیل کیفیت و اصالت آثار خراطی دزفول، یکی از صنعتگران این حرفه به نام استاد عبدالرحیم فروتن که در بازار قدیم دزفول مشغول فعالیت است مهر اصالت از سازمان جهانی یونسکو دریافت کرده و همواره در جشنواره ها و نمایشگاه های معتبر حضوریافته است ضمن اینکه حرفه خراطی دزفول به ثبت جهانی رسیده است.
با حضور دربازار کهن و تاریخی دزفول و حضور در راسته های مختلف این بازار می توان از نزدیک صنعتگران کهن سالی را مشاهده کرد که حرفه و هنر نیاکان خود را از دیرباز تاکنون حفظ کرده اند، هر چند در این بین گذشت زمان و عدم تداوم راه توسط نسل جدید این صنعتگران موجب فراموشی برخی از رشته های صنایع دستی اصیل دزفول شده اما همین افراد معدود باقیمانده نیز خود یادآور تاریخ پرافتخار و هنرمند دزفول و تاییدکننده مهد هنر و صنعت بودن دزفول هستند.
