جنگ‌های بی‌تعریف جنگ‌های بی‌مرز

ابهام، پیچیدگی و چندبعدی بودن؛ این‌ها مهم‌ترین ویژگی‌های مدرن‌ترین شیوه‌ی جنگی است. جنگی که در دنیا به آن Hybrid War و در ایران به آن جنگ ترکیبی می‌گویند.

مشرق- جنگ‌های هیبریدی، جنگ 33 روزه‌ی رژیم‌صهیونیستی و حزب‌الله لبنان در سال 2006 بود. جایی که سیدحسن نصرالله اعلام کرد:«مقاومت دیگر قواعد جنگ را رعایت نخواهد کرد و ما این حق را داریم تا در هر زمان، هر مکان و به هر شیوه‌ای، با دشمن روبه‌رو شویم.» عدم رعایت قواعد جنگ باعث شد الگوی جدیدی در میدان جنگ به نمایش گذاشته شود.

نظر داووس امنیتی

کنفرانس امنیتی مونیخ در سال 2015(1394) نقطه‌ی عطفی در پذیرش جنگ هیبریدی به‌عنوان یک مدل جنگی بود. این کنفرانس چنان اعتباری یافته است که به آن «داووس امنیتی» می‌گویند. در این کنفرانس گفته شد که جنگ‌های ترکیبی شامل مؤلفه‌های مختلف جنگی است. جنگ اقتصادی، حمله‌ی سایبری، جنگ با نیروهای منظم، جنگ‌های نامنظم (چریکی)، جنگ اطلاعاتی و تبلیغاتی، حمایت از ناآرامی‌های داخلی و دیپلماسی، هشت مؤلفه‌ی ارائه شده درباره‌ی جنگ ترکیبی بوده است.

سرایت به گستره‌ اقتصادی

هم‌اکنون در بسیاری از نقاط دنیا به‌جای جنگ مستقیم، جنگ‌های ترکیبی در حال جریان است. به‌عنوان مثال رهبر ایران، تحریم‌های اقتصادی غرب را یک جنگ تمام‌عیار علیه ایران دانسته بود. هرچند تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، عمری به‌اندازه‌ی انقلاب اسلامی ایران دارد اما حجم گسترده‌ی جنگ اقتصادی علیه ایران از سال 1390 (2011) آغاز شد. این تحریم‌ها هرچند باهدف محدود کردن فعالیت هسته‌ای ایران بود اما فقط به نهادهای هسته‌ای و افراد مرتبط با پروژه‌ی هسته‌ای اکتفا نکرد. آمریکا و متحدانش، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، بانک‌های دولتی، شرکت‌های کشتی‌سازی، شرکت‌های نفتی، وزارت نفت، شرکت‌های بیمه‌ای و حتی هواپیمایی ماهان را مورد حمله‌ی اقتصادی قرار دادند. جدی‌ترین اثر تحریم بر اقتصاد ایران، کاهش رشد اقتصادی، کاهش ارزش پول ملی ایران و سختی مبادلات ارزی بود.

تقابل در فضای مجازی

مؤلفه‌ی دیگری از جنگ‌های هیبریدی، جنگ سایبری است. ارسال بدافزار استاکس‌نت برای از کار انداختن و تخریب تأسیسات هسته‌ای ایران، مهم‌ترین حمله‌ی سایبری در دهه‌ی گذشته بوده است. هک کردن ایمیل‌های هیلاری کلینتون را نیز می‌توان بخشی از حملات سایبری دانست. در ایام انتخابات ریاست جمهوری 2016(1395) آمریکا، افشای ایمیل‌های محرمانه کلینتون، سنگین‌ترین لطمه را به سبد آرای وی وارد کرد. برخی کارشناسان فضای مجازی، هک ایمیل را جنگ پوتین علیه اوباما و کلینتون دانسته‌اند.

 

تبلیغات به مثابه‌ی آتش تهیه

جنگ اطلاعاتی و تبلیغات نیز یکی از پرکاربردترین مؤلفه‌های جنگ‌های نوین هیبریدی است. بدون شک شبکه‌های اجتماعی اصلی‌ترین ابزار این جنگ است. مشخص‌ترین مثال برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی، انقلاب‌های عربی در سال 2013(1392) بود. بسیاری از کارشناسان، دومینوی سقوط حاکمان عربی را ناشی از توئیتر و فیسبوک دانسته‌اند. این کارشناسان همگرایی مردمی ناشی از استفاده از شبکه‌های اجتماعی را دلیل سقوط دومینووار حاکمان تونس و مصر می‌دانند. ترامپ نیز در جریان انتخابات ریاست جمهوری 2016 (1395) با استفاده‌ی بی‌اندازه از توئیتر، توانست اثرات مهمی بر انتخابات و جریان افکار عمومی بگذارد. حتی در طول مذاکرات هسته‌ای ایران با 1+5، پست اثرگذار وزیر امور خارجه ایران، جریان مذاکرات را عوض کرد. دکتر محمدجواد ظریف با پست معروف «نباید در وسط راه اسب خود را عوض کنیم»، توانست اثر جدی بر فضای رسانه‌ای مذاکرات هسته‌ای بگذارد.

تفاوت جنگ هیبریدی با جنگ‌های کلاسیک

همان‌گونه که مشخص است، جنگ ترکیبی یا هیبریدی به دنبال تغییر تعریف جنگ‌های مستقیم نیست بلکه ترکیبی از انواع جنگ‌ها را در کنار هم می‌بیند. در این تعریف جنگ‌های مستقیم جزئی از جنگ‌های هیبریدی است.

تفاوت در شدت و میزان تلفات

یکی از تفاوت‌های جنگ هیبریدی با جنگ‌های کلاسیک در میزان، نوع و شدت تلفات است. در جنگ‌های مستقیم تلفات جانی بسیار متداول است. اما در جنگ‌های ترکیبی، احتمال دارد که با حمله‌ی سایبری، یکی از نهادهای کشور هدف، مورد حمله قرار گیرد. در جنگ‌های اقتصادی امکان دارد فقر، تورم، بیکاری و رکود در جامعه‌ی هدف فراگیر شود. در جنگ‌های پروپاگاندا (تبلیغاتی) ممکن است فرهنگ یک کشور مورد حمله قرار گیرد. جنس تلفات در این‌گونه جنگ‌ها تفاوت کرده است. در جنگ‌های هیبریدی، میزان تلفات طرف متخاصم به‌شدت کاهش یافته است.

تقاضای ناتو

هزینه‌های بالای تلفات و جنگ‌های هیبریدی باعث شد که رئیس ناتو سال پیش به میان اعضای اتحادیه‌ی اروپا برود و از آنان بخواهد که بودجه‌ی نظامی خود را افزایش دهند. وی گفته بود: این قاره را در عصر جنگ‌های هیبریدی (ترکیبی)، تروریسم جهانی و حملات سایبری تهدید می‌کند. اشتولتنبرگ افزوده بود: اروپایی‌ها باید بودجه‌ی نظامی خود را افزایش دهند تا توانایی مقابله با تغییرات چشمگیری را داشته باشند که در عرصه‌ی امنیتی رخ می‌دهد.

تفاوت در هزینه‌ها

تفاوت اساسی دیگر میان جنگ‌های کلاسیک با جنگ‌های هیبریدی، هزینه‌ی جنگ است. جنگ‌های کلاسیک بسیار پرهزینه و پرتلفات برای هر دو طرف جنگ بود. در جنگ کلاسیک، هم نیروهای متخاصم و هم نیروهای مدافع، هزینه‌های سنگین مالی و جانی پرداخت می‌کردند. به‌عنوان‌مثال ترامپ رئیس‌جمهور جدید آمریکا گفته است ما در جنگ‌های خارج از آمریکا، شش هزار میلیارد دلار هزینه کرده‌ایم! در جنگ هشت‌ساله‌ی عراق علیه ایران نیز تلفات انسانی ایران حدود 250هزار نفر تخمین زده می‌شود. اما در جنگ‌های ترکیبی هزینه‌های دو طرف متقارن نیست. به‌عنوان‌ مثال در حمله‌ی سایبری، هزینه‌ی دو طرف تفاوت فاحشی با یکدیگر دارد. سازندگان بدافزار هزینه‌ی اندک چند هزار دلاری می‌پردازند اما طرف مورد حمله، چه‌بسا صدمات میلیون دلاری متقبل شود

«ماهنامه همشهری پایداری - دی95»