معماری و پدافند غیرعامل

در طراحی پدافند غیرعامل لازم است به صورت متعادل و سنتز گرا به علوم میان رشته ای توجه شود در غیر اینصورت آثار ناقصی به وجود می آید که نگهداری از آن ها، هزینه بسیار زیادی خواهد داشت.

مفهوم پدافند غیرعامل

منظور از پدافند غیرعامل، حفظ جان و مال انسان در برابر حوادث، تهدیدات و استمرار فعالیت های اساسی و ضروری مردم، تضمین تداوم تامین نیازهای حیاتی مردم (از قبیل: آب، نان، غذا، پناهگاه، انرژی، ارتباطات، بهداشت و امنیت) و سهولت در اداره کشور در شرایط بروز تهدید و بحران ناشی از تجاوزات خارجی در مقابل حملات و اقدامات خصمانه و مخرب دشمن از طریق طرح ریزی و اجرای طرح های دفاع غیرعامل و کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی و مستحدثات و تاسیسات و تجهیزات حیاتی و حساس کشور می باشند.

وظایف مهندس معماری در پدافند غیرعامل

در طراحی و اجرای فضاهای داخلی ساختمان و نحوه ارتباط آن ها با یکدیگر و ارتباط ساختمان با اطراف، باید امکانات ویژه ای برای حفظ جان افراد در مقابل مخاطرات و بهبود عملکرد سیستم در شرایط تهدید و کاهش آسیب پذیری آن فراهم شود. تعیین طرح هندسی بنا ، موقعیت و ابعاد بازشوها ، نحوه دسترسی ها و پیش بینی فضای امن بصورت چند عملکردی برای هر ساختمان، به عهده مهندس معماری می باشد.

مهندس معماری باید با توجه به کاربری بنا و نیازهای آن، فضاها را به گونه ای طراحی نماید که علاوه بر کاربرد های شرایط عادی، بتواند در شرایط اضطراری، موجب حفظ جان مردم و کاهش آسیب پذیری  و مدیریت بهینه در شرایط بحران گردد.

نقش معماری در پدافند غیرعامل

دفاع و پایداری طرح دو خصوصیت شکل دهنده اساسی معماری در پدافند غیرعامل است. در این زمینه لازم است معمار ، دفاع(پدافند) را از نظر محتوایی درک کند. این کار امری است ذهنی و برای عینیت بخشیدن آن باید بعد فیزیکی (علوم مهندسی) را به روش میان رشته ای وارد کرد. در طراحی پدافند غیرعامل لازم است به صورت متعادل و سنتز گرا به علوم میان رشته ای توجه شود در غیر اینصورت آثار ناقصی به وجود می آید که نگهداری از آن ها، هزینه بسیار زیادی خواهد داشت. معمار، متخصصان رشته های گوناگون را هماهنگ و همگن می کند تا ساختن موزون و متعادل برای هدفی خاص و کاربردی شکل گیرد. از جمله آن ها می توان به رشته مهندسی(محاسب ، تاسیسات و...) و مهارتی(بنا، کارگر و ...)و علوم انسانی(جامعه شناس) اشاره کرد. معمار باید همانند رهبر ارکستر عمل کند که هم اصول نت ها و هارمونی را می داند و هم با ساز های گوناگون آشناست. معمار با تکیه به این اصول، طراحی موزون و هماهنگ را ارایه می دهد.

الزامات معماری در پدافند غیرعامل

- طراح معماری و شهرسازی باید اصولی را در نظر بگیرد تا بتواند ژن دفاع(پدافند) را در سوژه خود به کار برد. طرحواره این اصول به شرح زیر است:

- مکانیابی: استفاده مطلوب از طبیعت در جهت دفاع (دفاع غیرعامل طبیعی).

- پراکندگی: کم کردن خطر سرمایه گذاری(مرئی و نامرئی).

- استتار، اختفا و فریب: استفاده مناسب از طبیعت و مواد و مصالح ساختمانی ویژه و ایجاد فرم ساختمانی مناسب برای دفاع غیرعامل.

- اغتشاش در دید دشمن: استفاده شاخه ای از جنگ الکترونیک و حتی دیگر تمهیدات ساده(دودزایی) در حوزه دفاع غیرعامل.

- استحکامات: ایجاد سازه مقاوم نسبت به قدرت انفجار(ضد لرزه، موج و نیروی برشی).

- تاسیسات: ایجاد تاسیسات ویژه انعطاف پذیر در مقابل ضربه و حرارت.

- طراحی مبلمان شهری: چگونگی استفاده از عناصر شهری برای جلوگیری از آسیب ناشی از انفجار.

- طراحی معماری داخلی و قدرت مرمت پذیری

- طراحی شبکه های زیرساخت: طراحی شبکه ها به گونه ای که پس از انفجار باعث بسته شدن طولانی شبکه ها (پل ، تونل، کانال های تاسیساتی و ابزار انتقال نیرو) نشود.

- طراحی خروجی ها و ورودی اضطراری: طراحی به منظور حبس نشدن افراد در ساختمان پس از اصابت بمب و چند عملکردی فضاها .

- میزان حفاظت: برنامه ریزی برای محاسبه هزینه مناسب برای اعمال تمهیدات معمارانه فوق با هدف رسیدن به میزان حفاظت مورد نظر.

در پایان باید با این نکات اشاره شود که:

- پدافند غیر عامل به عنوان یکی از موثرترین و پایدارترین روش های دفاع در مقابل تهدیدات، همواره مدنظر اکثر کشورهای جهان قرار داشته است و حتی کشورهایی مانند آمریکا و شوروی سابق با وجود برخورداری از توان بالای نظامی به این موضوع بصورت ویژه ای توجه داشته اند.

- فلسفه وجودی هر سازمان در گرو اهدافی است که برای رسیدن به ان ایجاد گردیده است. همواره عواملی، تداوم فعالیت های سازمان و یا حتی حیات آن را به خطر می اندازند که بخشی از این مخاطرات ناشی از تهدیدات قابل طرح در حیطه ها و عرصه های پدافند غیرعامل می باشند این مخاطرات باید طی یک الگو و روش نظام مند شناسایی، ارزیابی و کنترل گردند.

- پدافند غیرعامل عنصری است پویا و متحرک، لذا می تواند در اولویت تلاش های علمی و پژوهشی قرار گیرد. پدافند غیرعامل می تواند در کلیه سطوح مدیریتی، مهندسی و فنی، آموزش داده شود و توسعه یابد.

منابع

- اسکندری، حمید . 1395، دانستنی های پدافند غیرعامل، انتشارات بوستان حمید.

- پدافند غیرعامل، 1391، مبحث بیست و یکم مقررات ملی ساختمان ایران، نشر توسعه ایران.

- اصغریان جدی، احمد. معماری برای دفاع، ویژه نامه تخصصی صیانت از زیرساخت، سازمان پدافند غیرعامل کشور.

-  ستاره، علی اکبر. 1387، چگونگی اثرگذاری مدیریت ریسک در پدافند غیرعامل، نشریه پدافند غیرعامل، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، پیش شماره زمستان.

نویسنده:

سید آرمین سروسر: عضو مرکز مطالعات سازمان پدافند غیرعامل کشور