معرفی اماکن تاریخی و میراث فرهنگی خوزستان

گردشگری؛ آسیاب‌های تاریخی آبی دزفول

کد مطلب : 10003

 

 

گروه جامعه: پیشینه تاریخی آسیاب‌های آبی دزفول در ارتباط با پل قدیم (دزفول) بوده که به دوره ساسانیان بازمی‌گردد اما عمده آثار موجود از آسیاب‌ها که در سه بخش از رودخانه موجود است به دوره تاریخی صفویه و قاجاریه بازمی‌گردد.

 آسیاب‌های آبی دزفول یکی از آثار ارزشمند تاریخی شهرستان دزفول به شمار می‌روند و به شماره ۳۹۸۴ در ردیف آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌اند. این آسیاب‌ها دارای مالکیت خصوصی بودند که به آسیابان به اصطلاح محلی لُوینه می‌گفتند. تعداد آسیاب‌ها در دوره‌ صفویه حدود ۵۰ تا ۶۰ عدد بود که بخشی از آنها در اثر سیلاب‌های فصلی تخریب شدند. آسیاب‌های آبی دزفول در بخش‌های مختلف رودخانه دز قرار دارند. بخشی از آنها به فاصله حدود ۸۰۰ متر از سد تنظیمی (دزفول) و در جنوب تفریحگاه ساحلی دز، بخشی در زیر پل جدید (دوم) دزفول و بخشی دیگر نیز در کنار پل قدیم این شهرستان ساخته شده‌اند.

این سازه‌ها از مصالحی چون قلوه سنگ رودخانه آبی، آجر و با ملات ساروج ساخته شده‌اند. شکل معماری آسیاب‌ها برگرفته از سبک معماری بومی شهرستان دزفول بوده و به صورت یک مجموعه به هم پیوسته ساخته شده و به هم مربط هستند.پایه این آسیاب‌ها از ملات گچ، خاکستر و آجرها در سه ردیف ساخته شده‌اند و در قسمت‌هایی از سنگ ساخته می‌شود و دیوارها نیز از آجر و سنگ قلوه رودخانه و ملات ساروج که نوعی آهک‌‌بندی بوده پوشیده شده است.

نحوه کنار هم قرارگیری آسیاب‌ها به شکلی است که در گذشته حالت سد مانند داشته‌اند تا آب را به جای مورد نظر هدایت کنند. این سیستم، سیستم پیشرفته ساسانی بوده است که قسمت اول رودخانه را قطع می‌کند. این سازه‌ها پل بند یا دَمبِرِج نام دارند. ارتفاع درون اتاقک این آسیاب‌ها تا کف رودخانه حدود چهار متر است و حالت تقارن دارند. آسیاب‌ها با نمای کشتی مانند ساخته شده‌اند. این نوع معماری برای تنظیم فشار آب و یا تشدید آن بوده است.

رومن گیرشمن در کتاب "هنر انسان" این سیستم را قدیمی‌ترین سیستم‌ آبیاری جهان در دوره باستان معرفی کرده و قدمت آن را در حدود ۱۴۰۰ تا ۱۵۰۰ سال عنوان می‌کند که پژوهش‌های جدید این قدمت را تایید می‌کنند. هم‌چنین در وسط رودخانه بر یکی از دهانه‌ها آثار طاق عظیمی است که شبیه ایوان‌های ساسانی بوده و با توجه به علاقه شاهان ساسانی می‌توان آن را باقیمانده جایگاه سردار و یا محتشمی در گذشته در نظر گرفت.این سازه‌ها پل‌بند عظیمی هستند که بعدها با تغییراتی در قسمت‌های آن به آسیاب تبدیل شد. با توجه به طول زمان تغییراتی توسط سیلاب‌ها و عوامل انسانی رخ داده در آنها آخرین تغییرات را می‌توان در زمان صفویه با تکامل سیر تولید آجر و تغییر در ابعاد آن به اندازه ۱۸.۵ در ۱۸.۵ در ۳.۵ سانتی متر برشمرد.

درون آسیاب‌ها سنگ ۲ تکه قسمت پایین ثابت بوده و بر اثر نیروی آب رودخانه چرخ بالایی به چرخش درآورده می‌شده است. در هر آسیاب پنج نفر کارگر وجود داشته که مسؤولیت‌های مختلفی شامل مسوول گندم آوردن با قاطر، مسوول آوردن گندم‌ها تا سنگ آسیاب، مسوول سنگ آسیاب و مسوول جمع‌آوری آرد داشته‌اند. هم‌چنین یک نفر در شب‌ها مسوول آسیاب بوده است.

در گذشته در فصولی که میزان حجم آب رودخانه کم می‌شد برای بالا آمدن سطح آب و نیز انحراف آب به سمت آسیاب‌ها از سبدهای حصیری که درون آنها را از سنگ پر می‌کردند و روی هم قرار می‌گرفته استفاده می‌شده است که در مجموع تشکیل یک بند انحرافی را می‌دادند و در اصطلاح محلی به آن "چوسله" گفته می‌شد.با توجه به ارزش‌های تاریخی، معماری و فرهنگی این آسیاب‌ها به تازگی تلاش‌هایی توسط سازمان نوسازی بهسازی شهرداری دزفول برای حفظ، مرمت و بازسازی این آسیاب‌ها صورت گرفته که عمده این تلاش‌ها زیر پل دوم دزفول که به آسیاب‌های شیخ و عماد معروف است، انجام شده است. هم‌چنین در زمینه استفاده بهتر از طریق محوطه‌سازی و ایجاد سفره‌خانه سنتی در کنار این سازه‌ها و بازسازی و راه‌اندازی چرخ یکی از آسیاب‌ها این مجموعه لقب موزه آب به خود گرفته که استقبال خوبی از آن صورت گرفته است.  

 

 

کلیسای سورت‌گاراپت در همسایگی مسجد بهبهانی‌ها  

گلدسته‌های مسجد بهبهانی‌ها در فاصله‌ای اندک با صلیب‌هایی که بر فراز کلیسای این شهر وجود دارد منظره‌ای زیبا از احترام به ادیان را در ذهن مردم تداعی می‌کند.

در جنوب غربی نقطه سرزمین ایران‌ زمین، خطه‌ای وجود دارد به نام آبادان.

این شهر به واسطه داشتن جاذبه‌های طبیعی و مذهبی در فصل‌های مختلف سال با توجه به خلق و خوی نیکوی مردمش، منزلگاه بسیاری است.

آبادان با توجه به راه‌اندازی نخستین پالایشگاه کشور در آن یکی از شهرهایی است که از دیرباز و از حدود یک قرن پیش راه توسعه را در پیش گرفت و تا قبل از جنگ تحمیلی یکی از عمده‌ترین مراکز تجاری و تفریحی به ویژه در فصل‌های زمستان و بهار بود.

وقوع جنگ تحمیلی هشت ساله باعث شد که نه تنها حرکت آبادان به سمت رشد و توسعه متوقف شد بلکه زیرساخت‌های موجود در آبادان نیز از بین برود و این شهر از رونق گذشته خود فاصله گرفت.

با این وجود آبادان هنوز هم برای بسیاری یادآور روزگاران خاطره‌انگیز دوران باشکوه خود بوده و این شهر هنوز هم به عنوان یکی از مراکز گردشگری در تعطیلات نوروزی شاخص است.

آبادان دارای مراکز مذهبی، تجاری، تفریحی و توریستی زیادی است که در سلسله گزارش‌هایی به معرفی این مراکز خواهیم پرداخت.

اما یکی از مهم‌ترین مراکز مذهبی در آبادان مجاورت مسجد و کلیسای آبادان است؛ مجاورتی که در واقع جلوه‌ای بی‌نظیر از احترام متقابل ادیان بوده و دارای ارزش بسیار زیادی است.

*کلیسای آبادان

کلیسای سورت گاراپت آبادان در سال ۱۳۱۹ ساخته شده است این کلیسا در زمان جنگ آسیب دید اما توسط ستاد بازسازی مناطق جنگی مرمت شد.

با توجه به اندک بودن مسیحیان در آبادان مراسمی در این کلیسا برگزار نمی‌شود، کلیسای ارامنه گریگوری آبادان بزرگترین تالار اجتماعات ارامنه مقیم آبادان محسوب می‌شده است.

کلیسای آبادان سالنی دارد که در آن میزهایی برای عبادت‌ کنندگان در نظر گرفته شده و مدیریت آن هم‌اکنون بر عهده یکی از بانوان خوشنام مسیحی آبادان است.

کلیسای آبادان به عنوان یک اثر باارزش ملی به ثبت رسیده است.

*مسجد بهبهانی‌ها

در سال ۱۳۳۵ بود که یکی از بهبهانی‌های ساکن آبادان با خرید چهار قطعه زمین اقدام به احداث مسجدی با عنوان مسجد بهبهانی‌ها کرد.

این مسجد در سال ۱۳۴۰ تاسیس و از آن زمان تاکنون محل عبادت مومنان به درگاه الهی است.

مسجد بهبهانی‌ها که با به نام مسجد امام موسی‌بن جعفر (ع) نیز شناخته می‌شود جلوه‌های زیبایی از هنر ایرانی اسلامی در خود دارد.

نخستین بار مرحوم آیت‌الله دهدشتی با دعوت مردم این شهرستان از نجف به آبادان آمدند و نماز جماعت را در این مسجد اقامه کردند.

از سال ۸۲ نیز با رحلت وی، فرزندش حجت‌الاسلام سید علی دهدشتی، امام جمعه سابق آبادان به عنوان امام جماعت مسجد موسی‌بن جعفر(ع) به اقامه نماز پرداخته است.

یکی از نکات بسیار جالب توجه در خصوص این دو مکان مذهبی، مجاورت آنها در کنار یکدیگر بوده که جلوه‌ای زیبا و بی‌نظیر را ایجاد کرده است.

از دور که به این نقطه از شهر آبادان نظاره می‌کنی از یک سو گلدسته‌های مسجد بهبهانی‌ها و در فاصله‌ای اندک صلیب‌هایی که بر فراز کلیسای این شهر وجود دارد منظره‌ای زیبا را در ذهن تداعی می‌کند.

این مجاورت دو مکان مذهبی متعلق به دو دین متفاوت آن‌قدر برای گردشگران و مسافران جذاب است که هرساله تعداد زیادی را به خود می‌کشد.

کلیسای آبادان و مسجد بهبهانی‌ها در خیابان زند و تقریباً در مرکز شهر آبادان قرار دارند. 

نگاهی به جاذبه های نوروزی اندیمشک

شهرستان اندیمشک ورودی استان خوزستان است که هر ساله بیش از چهار میلیون نفر از این شهرستان وارد استان می شوند.

به گزارش ویژه نامه نوروزی مشرق، اندیمشک نام شهری است در جنوب غربی ایران در شمال خوزستان و نزدیک دامنه های زاگرس، که ازشمال به استان لرستان، از غرب به استان ایلام، از جنوب به شهر شوش و از شرق و جنوب شرقی به شهر دزفول محدود می شود.

این شهرستان یکی از نقاط استراتژیک منطقه است که محور ترانزیتی شمال جنوب از آن عبور می کند. جمعیت اندیمشک افزون بر 190هزار نفر است.بیشتر ساکنان این شهرستان به گویش لری و بختیاری سخن می گویند.

شهرستان اندیمشک دارای موقعیت ویژه، زمین های خوب کشاورزی، معادن نفت، گاز، سیلیس، گچ، ماسه، آهک و سنگ آهن و جاده ترانزیتی آسفالته و خط راه آهن سراسری اندیمشک به تهران که خوزستان را به مرکز و شمال شرقی ایران پیوند می دهد.

سدهای بزرگ و جهانی مانند سد دز در فاصله بیست کیلومتری شمال شرقی شهر و سد کرخه در فاصله بیست و دو کیلومتری غرب اندیمشک که بر ارزش این شهرستان افزوده اند و بخش بزرگی از نیروی برق کشور و نیز آبیاری زمینهای این شهر و شمال خوزستان را تأمین می کند.

ایستگاه راه آهن اندیمشک یکی از مهمترین ایستگاه های راه آهن در ایران می باشد. مسیر راه شوسه اندیمشک مهمترین مسیر در استان می باشد که خوزستان را به استانهای لرستان، کرمانشاه و ایلام متصل می کند.

از آثار تاریخی، باستانی و گردشگری اندیمشک می توان به ویرانه های شهر ساسانی لور، پل صیحه، بقعه شاهزاده احمد در مازو، قلعه رزه و ویرانه های شهر ایلامی زعفران دشت درمنگره، سد دز یکی از مهمترین سدهای خاور میانه و سد کرخه به عنولن بزرگترین سد بتنی خاورمیانه اشاره کرد.

جاذبه های طبیعی،گردشی و تفریحی این شهرستان بخصوص در ایام نوروز سبب حضور خیل کثیری از مسافران نوروزی و اسکان آنان در این شهرستان می شود.

به گفته ی ˈکوروش ایزدمهرˈ سرپرست اداره میراث فرهنگی اندیمشک در هفته اول تعطیلات نوروزی بیش از یک میلیون و 200 هزار نفر مسافر نوروزی وارد اندیمشک شده اند.

روزانه حدود هشت هزار نفر از سد و نیروگاه دز و افزون بر سه هزار نفر از سد و نیروگاه کرخه دیدن می کنند.

به گزارش خبرنگار ایرنا بیش از چهار هزار مسافر نوروزی نیز روزانه از جاذبه های گردشی،تاریخی ،تفریحی و باغات منگره در بخش الوار گرمسیری دیدن می کنند.

هوا و سرسبزی بهاری مناطق شهرستان اندیمشک بر زیبایی بهار در این شهرستان افزوده است.

جاذبه های شهرستان اندیمشک

سد دز :

سد دز ، نخستین سد از رشته سدهای چند منظوره است که بر روی رودخانه دز در 20 کیلومتری شمال شهرستان اندیمشک ساخته شده است . همچنین این سد از نظر ارتفاع بدنه و حجم در میان سدهای بتنی کشور مقام اول را دارد . ایجاد جاذبه های گردشگری همانند ورزشهای آبی، صخره نوردی و جاذبه های محیط زیستی در دریاچه سد دز از منافع دیگر آن می باشد .

سد کرخه :

سد کرخه در فاصله 21 کیلومتری جنوب غربی شهرستان اندیمشک و بر روی رودخانه کرخه ساخته شده است . مطالعات اولیه در حوزه آبریز کرخه در سال 1335 توسط مشاورین خارجی آغاز گردید و در سال 1358 پیشنهاد احداث سد مخزنی در محلی به نام کرخه صفر ارائه گردید . این سد جهت جلوگیری از وقوع سیلاب و خطرات ناشی از آن و همچنین تامین آب 340 هزار هکتار اراضی کشاورزی و تولید انرژی برق آبی به میزان 934 گیگا وات ساعت در سال است.

ایجاد جاذبه های گردشگری در حاشیه دریاچه 60 کیلومتری همانند ورزشهای آبی، امکانات رفاهی و اجتماعی(دهکده گردشگری) آن از جمله پتانسیل های دیگر آن می باشد . نوع سد کرخه با هسته رسی می باشد.

دهستان منگره :

منگره از چند دره تشکیل گردیده و در شمال بخش الوار گرمسیری واقع شده است . و یکی از مناطق کوهستانی می باشد و محدود است از شمال و غرب به کوه « چوونی» و دورق (Duragh شهری از ناحیه خوزستان بوده است و به نام دورق فرس مشهور بوده است که بنظر می رسد این همان دورق باشد . رودخانه ای که از دهکدة گرداب سرچشمه می گیرد ، پس از عبور از تنگة کول گاو به رودخانه انارکی می پیوندد و جاده سراسری را در محلی موسوم به بالارود قطع می کند.

باغهای انار منگره بسیار خوب پرورش داده می شوند و یکی از منابع درآمدی اهالی محسوب می شود . منگره بوسیله راههای کوهستانی و صعب العبور ، به دهستانهای اطراف خود مربوط میشود . جاذبه های موجود در روستای گرداب، روستای هدف گردشگری و پتانسیل عظیم منابع طبیعی و محیط زیست شامل درختان میوه، بلوط، بادام و... وحیاط وحش، کوهنوردی است.

قلعه مختار

منطقه قلعه مختار در 11 کیلومتری شرق شهرستان اندیمشک و در کنار رودخانه دز است.

وجود پتانسیل، زمین حاصلخیز و منابع آبی باعث شده که از گذشته دور تاکنون منطقه قلعه مختار به محلی جالب و جذاب جهت سکونت مطرح باشد.که در همین راستا پروژه های ایجاد امکانات فرهنگی ، تفریحی توسط میراث فرهنگی جهت توسعه منطقه ایجاد شده و دارای ساحل زیبا برای قایق سواری، ماهیگیری و ورزش آبی شنا است.

منطقه تفریحی والفجر

منطقه تفریحی والفجر در12 کیلومتری شرق شهرستان اندیمشک در کنار رودخانه دز میباشد. وجود منابع آبی موقعیت مناسبی جهت ورزشهای آبی، ماهیگیری، قایق سواری در منطقه ایجاد نموده است.

پلاژ سد دز

پلاژ سد دز در 35 کیلومتری شهرستان اندیمشک در کنار دریاچه سد دز واقع شده است. این منطقه دارای تاسیسات، رستوران، طبیعت و جاذبه های حیاط وحش میباشد. همچنین این منطقه موقعیت مناسب برای ایجاد رستوران شناور را دارد.

ˈخداداد محمدیˈ فرماندار اندیمشک به خبرنگار ایرنا گفت: پیش از تعطیلات نوروزی تمهیدات لازم برای حضور مسافران نوروزی و اسکان آنها اندیشیده شد و هم اکنون مسافران نوروزی اوقات خوبی را در این شهرستان سپری می کنند.

وی خاطرنشان کرد: با همکاری شهرداری،میراث فرهنگی و هلال احمر بیش از بیست هزار کتابچه، بروشور و نقشه های راهنما در اختیار مسافران قرار گرفته است.

محمدی تصریح کرد:برنامه های متنوع فرهنگی،تفریحی و برپایی نمایشگاهای کتاب و محصولات فرهنگی برای مسافران اجرا شده است و هم اکنون که در ایام فاطمیه قرار گرفته ایم نمایشگاهها و برنامه های متناسب با این ایام نیز تدارک یافته است.