معرفی اماکن تاریخی و میراث فرهنگی خوزستان

تنوع چشمگیر جاذبه های طبیعی در استان زرخیز خوزستان

 

 

اهواز-خبرگزاری مهر: سواحل زیبای خلیج فارس، باتلاق‌ها، نیزارها، جلگه‌های پست و گرم، اقلیم متفاوت، تالاب ها و دریاچه های متعدد؛ تضاد آشکاری را در محدوده‌ استان خوزستان به وجودآورده به طوری که موجب غنا و تنوع چشم گیر جاذبه های طبیعی در این منطقه شده است.

استان خوزستان، در جنوب غربی ایران از غرب با کشور عراق، از شمال با استان لرستان و ایلام، از شرق با استان های چهارمحال بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد و از جنوب با استان بو شهر و خلیج فارس همسایه است. مرکز این استان، ‌شهرستان اهواز است.

استان خوزستان که یکی از مهم ترین و با ارزش ترین مناطق ایران است از جاذبه های کم نظیر گردشگری در زمینه های طبیعی، تاریخی، معماری، اجتماعی و فرهنگی برخوردار است.

سواحل زیبای خلیج فارس در جنوب و کوه‌های بلند و برف‌گیر در شمال و خاور جلگه‌ پست و گرم، چشم‌انداز و اقلیم‌های متفاوتی در چهار سوی استان خوزستان فراهم آورده و یکی از زیباترین مناطق طبیعی ایران را رقم زده است. خوزستان یکی از باستانی ترین و تمدن خیزترین ناحیه های جهان بوده و جزو کهن ترین سرزمین های متمدن بشری محسوب می شود.

هر یک از شهرستان های این استان در برگیرنده بناهای تاریخی و معماری شگفت آوری هستند که نمایان گر تمدن و هنر مردمان این سرزمین در گذشته های دور است. بناهای منحصر به فردی از دوره های مختلف تاریخی در این ناحیه باقی مانده که از با ارزش ترین میراث های تاریخی ایران و جهان به شمار می روند.

آفتاب دل نشین، آب فراوان، خاک مرغوب و مردمانی سخت کوش سبب شده اند که این منطقه یکی از پرحاصل ترین نقاط ایران شده و لقب زرخیز را از آن خود نماید. سواحل زیبای خلیج فارس، باتلاق‌ها، نیزارها، جلگه‌های پست و گرم، اقلیم متفاوت، تالاب ها و دریاچه های متعدد؛ تضاد آشکاری را در محدوده‌ استان خوزستان به وجودآورده و موجب غنا و تنوع چشم گیر جاذبه های طبیعی در این منطقه شده است.

همچنین خوزستان هستی و عظمت خود را به رودخانه های متعددی که در این سرزمین جاری اند، مدیون است. جریان ۵ رودخانه بزرگ از جمله کارون، دز، کرخه در میان این سرزمین از سویی و قرارگیری سرزمین خوزستان در حاشیه خلیج فارس از سوی دیگر، مناسب ترین موقعیت را برای خوزستان فراهم آورده است.

کارون تنها رودخانه قابل کشتیرانی ایران، با جلوه های بالای جهانگردی به عنوان معروف ترین رودخانه در جغرافیا، ادبیات و تاریخ ایران در محدوده این استان جاری است. کرخه به عنوان یکی از چهار منطقه طبیعی کشور شناخته شده است که از نظر زیست محیطی ارزش فراوانی دارد. بر اثر تنوع آب و هوا و نوع خاک، برخی از مناطق خوزستان را جنگل‌های تنک و بوته‌زار، درختچه‌ و درختان پوشانیده است.

خلیج فارس نیز با بیش از 200 نوع ماهی از نظر تنوع و ذخیره پروتئین از بهترین و کم نظیرترین ذخایر حیات وحش کشور به حساب می‌آید. چشم انداز زندگی انواع پرندگان دریایی در سواحل، تالاب ها و بیشه زارهای این منطقه؛ مناظر بدیع و کم نظیری را به وجود آورده اند.

تالاب شادگان

تالاب دیدنی شادگان با مساحتی بالغ بر 400 هزار هکتار دارد و از رودخانه‌های جراحی و کارون همچنین جزر و مد خلیج فارس تغذیه می‌کند. این تالاب از شمال به شادگان و خور دورق و از جنوب به رودخانه بهمن شیر آبادان و از غرب به داخوبن و از شرق به آبهای خورموسی محدود می‌شود.

نقش این تالاب در عرصه‌های اجتماعی و اقتصادی منطقه بسیار مهم است. این تالاب به عنوان پناهگاه بین‌المللی حیات وحش شادگان منطقه حفاظت شده محسوب می‌شود.

پوشش گیاهی درون تالاب چراگاه و منبع تأمین علوفه دام 132 روستای اطراف است. دو گونه از دوزیستان و پنج گونه از خزندگان و حدود 154 گونه پرنده در این تالاب زندگی می‌کنند. از مهمترین پرندگان می‌توان به پلیکان زرد، فلامینگو و سبز قبای هندی اشاره کرد. 36 گونه نیز در این تالاب زندگی می‌کنند.

تالاب شادگان 38 درصد تالابهای بین‌المللی ایران و 66 درصد تالابهای جهان را تشکیل می‌دهد. تالاب شادگان از لحاظ رتبه‌های ثبت شده در یونسکو در گذشته در رتبه پنجم جهانی قرار داشتن ولی متأسفانه به علت ورود آلاینده‌های صنعتی به این تالاب و دخل و تصرفات مصنوعی در اکوسیستم آن، مرتبه بین‌المللی آن تا رده بیست ‌و دوم نزول کرد.

این استان همچنین از تاریخی غنی برخوردار است.

قلعه سلاسل شوشتر

قلعه سلاسل که در اثر جنگهای متمادی و حوادثی چون سیل و زلزله بکلی ویران شده است در خیابان شریعتی در بخش غربی شهر روی یک بلندی مشرف بر رودخانه شطیط در مرکز تقسیم آب مجموعه آبشارهای شوشتر قرار دارد. قلعه سلاسل دژی است بسیار بزرگ دارای حیاط ها، سربازخانه ها، طویله ها، حمام ها، شبستان ها، برج ها، باغچه ها، قورخانه، نقاره خانه، آشپزخانه، قاپی های متعدد و حوض های بزرگ، حصار و خندق که اکنون بیشتر آن ویران و ساختمانها بر هم ریخته شده است.

شکل قلعه بیضی غیر منظم و جایش بسیار با صفا روی قطعه سنگی مشرف بر رود کارون واقع شده است. در درون قلعه فضاهای مختلفی قرار داشته و اکنون شواهدی از این گونه فضاها از جمله دروازه ها، شوادون ها، بقایایی از ساختمان ها و حوضچه ها و تنبوشه های سفالی انتقال آب و باغچه ها موجود است.

قلعه دارای استحکامات عالی و چندین طبقه بوده که دارای ابعاد گوناگون بوده و در ساخت آنها از ماسه سنگ، آجر و ساروج و خشت استفاده شده و حیاط های متعدد قلعه بوسیله قلوه سنگ فرش شده بود که اکنون بقایای از آنها نیز موجود است. شواهد نشان می‌دهد که زندگی بطور مداوم از دوران ساسانی تا دوران معاصر در این قلعه جریان داشته ‌است اما متون تاریخی آن را به دوران هخامنشی نسبت می‌دهند.

طبق اسناد تاریخی قلعه سلاسل دولت نشین بوده که بصورت محصور در دل خود فضاهای مختلفی را جای داده است. با توجه به موقعیت قرارگیری و وجود منابع آبی در آن، محلی مناسب برای مقاومت در برابر هجوم دشمنان بوده است. برخی می گویند در قرن چهارم هجری شخصی بنام سلاسل اقدام به مرمت این کهن دژ نموده است و نام او بر قلعه ماندگار شده است. این بنای تاریخی که به شماره 1117 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

قلعه شوش

در سال 1897 میلادی"ژان ماری ژاک دومورگان" برای تحقیق و اکتشاف به شوش آمد و دولت فرانسه را متقاعد کرد محلی امن و مناسب برای هیات باستان شناسی فرانسه در شوش ایجاد کند. به همین منظور بلندترین نقطه تپه های شوش یعنی اکروپل برای این منظور انتخاب و قلعه ای با یک طرح قرون وسطایی اروپا بر فراز آن ساخته شد.

ساختمان این قلعه که با نظارت حاج مصطفی دزفولی و با مصالح محلی از جمله خشت بنا شد، تا سال 1912 میلادی به انجام رسید. قلعه باستانی شوش از مصالح تپه باستانی شوش توسط باستان‌شناسان فرانسوی ساخته شده در ساختار این بنا، آجر کتیبه‌هایی از کلیه آثار باستانی در شهر شوش از جمله چغازنبیل دیده می‌شود. این قلعه بسیار زیبا یکی از منحصر به فردترین آثار تاریخی در ایران است که با هنر‌مندی تمام روی تپه باستانی شوش و در کنار کاخ آکروپل ساخته شده است.

پلان قلعه ذوزنقه شکل است که قاعده کوچک آن در سمت شمال واقع شده است. دور تا دور آن را راهرویی احاطه کرده وردیف اتاقهایی به سمت حیاط، برگرد آن قرار گرفته اند. بنا بر این گزارش، قلعه آکروپل یا شوش روى بلندترین نقطه شهر شوش بنا شده و شباهت بسیار زیادى به زندان باستیل فرانسه دارد.

این قلعه با استفاده از آجرهاى به دست آمده از کاخ داریوش و تعدادى از آجرهاى منقوش به خط میخى چغازنبیل، به دست استادان دزفولى بنا شده است. تقسیم بندی کلی قلعه با دو حیاط و فضاهای پیرامون این حیاط شکل می گیرد. قلعه دارای سه ورودی است که یکی از آنها در حال حاضر مسدود می باشد.

حمام کرناسیان

قدمت حمام کرناسیان دزفول به دوره زندیه بر می گردد. این حمام در شمالی ترین بخش بافت کهن دزفول (محله کرناسیان) قرار گرفته است. این محله در ابتدا محل زندگی عشایر کوههای کرناس (در شمال دزفول) بوده است. این حمام افزون بر کرناسیان به نام های حمام نور و حمام حاج نصیر نیز شناخته شده است.

معمار این حمام، استاد معزی بوده است. این بنا با مساحت حدود 900 متر شامل دو بخش مردانه و زنانه بوده که هر کدام از فضاها، از دالان ورودی، سر بینه، گرمخانه و سرویس های بهداشتی، تشکیل شده است. میاندر راهروی ارتباطی بین فضای سرد (سربینه) و فضای گرم (گرمخانه) است که هم سبب جلوگیری از به هدر رفتن گرمای موجود در گرمخانه شده و هم از ورود مستقیم افراد به فضای بیرون و مواجه شدن با هوای سرد جلوگیری می کرده است.

رفت و آمد در بخش زنانه برای ایجاد محدودیت، از پشت بام و از راه پلکان صورت می گرفته که ورودی آن در کوچه کنار (بخش خاوری) بوده است. فضای داخلی آن دارای پیچ و خم زیادتری نسبت به فضای مردانه بوده تا ورود افراد بیگانه (مردان) به بخش گرمخانه دشوارتر و با درنگ بیشتر انجام شود. این سازه یکی از حمام های بزرگ شهر به شما می رفته و مورد استفاده همگان بوده است. فضاهای بخش مردانه 600 متر مربع و بخش زنانه 300 متر مربع می باشد

کاروانسرا و ساباط المعین التجار اهواز

این کاروانسرا کنار پل سفید و در بافت قدیمی اهواز قرار گرفته است و در زمانی که کار کشتیرانی تجاری در رود کارون از خرمشهر به اهواز و بالعکس رونق یافته، شخصی به نام معین التجار این کاروانسرا و ساباط را بنا نمود. ناصرالدین شاه قاجار در سال 1306 هجری قمری به منظور پیشرفت کار بازرگانی، کارون جنوبی را که از اهواز تا به دریا راه داشت برای کشتی رانی بیگانگان آزاد ساخت.

برادران لینچ که بازرگانانی انگلیسی بودند جزو نخستین کسانی هستند که کشتی های تجاری خویش را در قسمت جنوبی کارون به کارون به کار انداختند و در این منطقه که دهکده ای بیش نبود و قومی از اعراب به نام کعبیان در آن می زیستند، مکان هایی برای اسکان کارکنان و غلامان خود ساختند.

غلامان هندی با دستارهایی بر سر و لکاته هایی پیچیده به دور کمر، با جثه ای نحیف و پاهای برهنه، صندوق ها و بسته های کشتی اربابان خود را بر کمرگاه سنگی ساحل بندر ناصری می نشاندند تا بازرگانان شوشتری، دزفولی، اصفهانی و تجار دیگر شهرها که هر کدام خانه یا کوشکی در آن منطقه پر رونق تجاری برای خود فراهم کرده بودند، آن کالا را بخرند و متاع خود را اگر انگلیسی ها خریدار باشند، بفروش برسانند.

با ورود کشتی ها برادران لینچ به کارون، بازار تجارت و داد و ستد خارجی آنقدر رونق گرفت که شخصی به نام حاج معین التجار بازار و کاروانسرا در این منطقه بنا ساخت و برای حمل کالای کشتی در سوی کمره سنگی بندر ناصری خط آهن نصب کرد و یک واگن بر روی آن به راه انداخت.

کول فرح

در هفت کیلو‌متری جنوب شرق ایذه قرار دارد. در این منطقه شش مجموعه نگارکند سنگی و صخره‌ای شناسایی شده است. کتیبه‌ای به خط عیلامی در دیواره شمالی تنگه، پیکره‌ای از فرمانروای کول فرح و تعداد دیگری سنگ نگاره که شامل گسترده‌ترین نگار کند صخره‌ای ایران نیز می‌شود، در این محوطه قرار گرفته‌اند. در تصویر سنگی این نیایشگاه بیش از 400 نفر در حال نیایش دیده می‌شوند. به گفته کارشناسان در این تصاویر نخستین نگاه بشر به مذهب و آئین شکل گرفته است. حمل خدایان‌‌‌‌‌‌، قربانی کردن و اجرای موسیقی از دیگر صحنه‌های بکر این سنگ ‌نگاره ‌هاست.

اشکفت سلمان

بزرگترین خط نوشته میخی ایلام‌ نو  نیایشگاه تاریشا یا اشکفت سلمان، بزرگترین خط نوشته میخی ایلام‌ نو را در خود جا داده است. در اشکفت سلمان چهار نقش برجسته وجود دارد که دو تای آن داخل غار و دو تای دیگر در خارج از غار دیده می شود.

بزرگ ترین نوشته خط میخی از دوره ایلامی در این غار موجود است که از زمان شاهک عیلامی، شاه بومی آیا پیریا آیاتم، به جای مانده و همچنین برای نخستین بار حضور مصور زن، دوشادوش مرد در نقش برجسته های این غار دیده شده است. در نقوش، «هوهین»، همسر و خواهر شاهک، در یک مراسم آیینی شرکت کرده و کاهن بزرگ در جلوی آنها به چشم می خورد.

این نشانه ها مشخص می کند اشکفت سلمان نیایشگاه «تاریشا» بوده و غار دیگری در کنار این اشکفت در دوره ایلخانی به مکانی مقدس تبدیل شده و رو به روی آن ساخت و سازه های مذهبی شکل گرفته است.