یک تحلیل سیاسی

 

یادداشت/ کامران کرمی

عربستان، العراقیه و دولت میانه رو در عراق 

خبرگزاری فارس: اگر چه سقوط صدام حسین به بخشی از نگرانی های امنیتی دولت سعودی پایان داد؛ اما تحولات متعاقب آن به نگرانی های جدیدی انجامید که قدرت گیری شیعیان، به حاشیه رفتن اهل سنت، تغییر نظام سیاسی، از جمله این نگرانی ها بود.

تاریخ روابط عربستان سعودی و جمهوری عراق همواره فراز و نشیب های زیادی به خود دیده و ویژگی خاص بی اعتمادی دو کشور به یکدیگر در حوزه های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... در آن حفظ گردیده است. عربستان سعودی همواره یکی از کشورهای رصدکننده تحولات عراق بخصوص پس از سقوط صدام و روی کارآمدن شیعیان بوده است. در واقع سقوط صدام هر چند توانست به یکی از مهمترین نگرانی های امنیتی عربستان پایان بخشد، اما نگرانی دیگری را بوجود آورد که از سال 2003 تاکنون، عربستان با آن درگیر بوده است.

قدرت گیری شیعیان و به حاشیه رفتن سنی ها از مسائلی است که سعودی ها با آن روبرو بوده اند و بر این اساس سعی نموده اند تا با توجه به چنین وضعیتی برای آن راهکاری پیدا نمایند. در این مقاله تلاش می شود تا نقش عربستان سعودی را در حمایت از گروههای داخلی عراق بویژه ارتباط آن با گروه العراقیه به رهبری ایاد علاوی مورد بررسی قرار گیرد که در مقاطع مختلف از گروههای بوده است که با فرایند دولت نوری مالکی تعامل مثبتی نداشته است و از اینرو عربستان سعی نموده تا با بهره گیری از ظرفیت های العراقیه با فرایند دولت جدید عراق مخالفت نماید و تلاش خود را برای تغییر شرایط و فراهم سازی بسترهای لازم در روی کارآمدن یک دولت سنی میانه رو در عراق نشان دهد.

سقوط صدام و ژانوس دو چهره برای عربستان

حمله آمریکا به عراق در سال 2003 و فروپاشی نظام سیاسی این کشور تأثیر عمیقی بر سیاست خارجی عربستان بر جای گذاشت و منافع ملی سعودی ها را تحت تاثیر قرار داد. عربستان در آستانه تهاجم به عراق اگرچه بنا به محدودیت‌ها و مقتضیات داخلی و منطقه‌ای، موضع صریحی در حمایت از حمله به عراق ابراز نکرد و از در اختیار قرار دادن پایگاه هوایی به نیروهای ائتلاف خودداری نمود، اما با اجازه به آمریکا و نیروهای ائتلاف در استفاده از فضای آسمان خود در مرزهای عراق و عربستان، همگامی خود با این اقدام را نشان داد.

آل سعود بر این امر تاکید داشته‌ است که این امر را نخواهند پذیرفت که پست‌های امنیتی و نظامی در دست رهبران سیاسی و نظامی شیعی در عراق باقی بماند و در همین راستا نیز تمام تلاش خود را برای تغییر شرایط انجام خواهد داد، چرا که چنین وضعیتی تهدیدی برای امنیت عربستان به شمار می‌رود.

مقامات سعودی اگرچه از سقوط صدام خشنود بودند، اما نگرانی و هراس آنها از بابت آینده سیاسی عراق از همان ابتدای اشغال عراق مشهود بود. اگر چه سقوط صدام حسین به بخشی از نگرانی های امنیتی دولت سعودی پایان داد؛ اما تحولات متعاقب آن به نگرانی های جدیدی انجامید که قدرت گیری شیعیان، به حاشیه رفتن اهل سنت، تغییر نظام سیاسی، تکامل سیاسی عراق از جمله این نگرانی ها بود. بی شک سیاست های آتی عربستان در قبال عراق، بدون در نظر گرفتن تأثیر هر یک از متغیرهای نامبرده، نمی تواند تحلیل واقع بینانه ای از روابط دو کشور و فرآیندهای جدید ارائه نماید.

عربستان در فضای جدید، سنی‌هایی را که پیش از این در منصب قدرت بودند و به طور طبیعی همسویی بیشتری با سعودی داشتند را در خارج از قدرت می بیند و از سویی دو نیروی غیرسنی یعنی شیعیان و کردها را در ارکان قدرت سیاسی می‌بیند. از اینرو آنچه مسلم است، تلاش عربستان برای بازپس‌گیری صحنه عراق و بر هم زدن ساختار سیاسی موجود در عراق است.

هر چند که حساسیت‌های عربستان نسبت به کاهش نقش سنی‌ها، محدود به این کشور نبود و غالب کشورهای عربی آشکار و یا پنهان از روند سیاسی تازه در عراق و محوریت شیعیان و اکراد و تدوین قانون اساسی جدید براساس فدرالیسم و به تبع آن آنچه افزایش نقش و جایگاه شیعیان و بسط نفوذ ایران در منطقه می‌دانستند، ابراز نگرانی و ناخرسندی می‌کردند.

نگرانی های منطقه ای عربستان

در سطح منطقه ای وضعیت عراق، بالقوه می تواند نگرانی های امنیتی را برای سعودی ها رقم بزند و منافع عربستان را دچار چالش نماید:

1- تشکیل یک دولت باثبات عربی که می تواند در محیط خلیج فارس برای منافع سعودی ها چالش زا باشد.

2- تداوم قدرت گیری شیعیان در عراق که می تواند الگویی برای دیگر شیعیان در خلیج فارس باشد.

3- پیوند نزدیک با ایران که می تواند موازنه قوا را در سطح منطقه به نفع ایران تغییر دهد.

بنابراین با توجه به این عوامل می توان گفت که عراق پس از صدام و در رویه شیعی آن بالقوه می تواند نگرانی های امنیتی را در محیط پیرامونی عربستان به وجود آورد. از اینرو مقامات سعودی‌ها در دیدارها و رایزنی های خود با آمریکایی ها، تلاش زیادی نموده اند تا وضعیت کنونی در عراق را به عنوان یک وضعیت نامطلوب ترسیم نمایند. آل سعود بر این امر تاکید داشته‌ است که این امر را نخواهند پذیرفت که پست‌های امنیتی و نظامی در دست رهبران سیاسی و نظامی شیعی در عراق باقی بماند و در همین راستا نیز تمام تلاش خود را برای تغییر شرایط انجام خواهد داد، چرا که چنین وضعیتی تهدیدی برای امنیت عربستان به شمار می‌رود.

یارگیری سیاسی عربستان در صحنه داخلی عراق

در چنین وضعیتی عربستان تلاش نمود تا در داخل عراق به دنبال یارگیری های سیاسی باشد و بتواند با برقراری پیوند با گروههای سنی میانه رو، تغییری در شرایط موجود ایجاد نماید. لذا تلاش نمود تا همپیمانان سعودی در عرصه سیاسی عراق قدرت بیشتری یابند. درست به همین دلیل بود که سعودی‌ها با میانجیگری آمریکا تلاش کردند تا روابط خود با ایاد علاوی را تحکیم و تقویت کنند و مقامات بلندپایه سعودی چون شخص پادشاه و شاهزاده مقرن بن عبدالعزیز به علاوی وعده دادند که از او حمایت کنند و به همین دلیل تمام نیروها و احزاب سیاسی سنی عراقی را که روابط حسنه‌ای با عربستان داشتند، بسیج کردند تا با علاوی در یک فهرست واحد در انتخابات عراق شرکت و در مقابل اکثریت شیعی عراق قد علم کند. به همین دلیل نیز دولت سعودی هزینه زیادی برای تبلیغات فهرست علاوی صرف کرد و در طول انتخابات، از شبکه‌های ماهواره‌ای متعددی برای حمایت از فهرست علاوی استفاده نمود.

با سقوط صدام فرصت سیاسی مناسبی در اختیار شیعیان قرار گرفت تا در ساختار سیاسی جدید عراق به عنوان یکی از گروههای برجسته نقش آفرینی نماید. بنابراین از دید مقامات عربستان سعودی قدرت گیری شیعیان در عراق می تواند زنجیره ی شیعی را در منطقه تکمیل نماید و موجبات تحکیم قدرت شیعیان را فراهم آورد.

با تغییر شرایط سیاسی و همچنین وضعیت داخلی این روزهای عراق که نوعی رویارویی سیاسی را میان دولت و دیگر گروههای اصلی عراق فراهم نموده است و گروههایی چون العراقیه و همپیمانی کردستان درصدد فشار بر نوری مالکی برآمده اند، فرصت مناسبی در اختیار سعودی ها قرار گرفته است تا با حمایت های مالی و معنوی خود از جریان العراقیه و دیگر همپیمانان این فهرست، بر دولت کنونی عراق فشار آورده و در یک سناریو خوش بینانه دولت شیعی نوری مالکی را ساقط کرده و امیدوار به تشکیل دولت سنی ای باشد که پس از سقوط صدام در حاشیه قدرت و سیاست در این کشور قرار گرفته است.

حاصل این که تکامل فرآیند سیاسی در عراق و به حاشیه رفتن اهل سنت تاثیرات خود را بر عربستان بر جای گذاشته است. بنابراین به لحاظ درک تصمیم گیرندگان سعودی، عراق شیعی نه تنها مطلوب نیست، بلکه مشکلاتی را نیز موجب شده است که می بایست با فراهم کردن فضای بازی برای اهل سنت عراق، این گروه را به جایگاه سابق بازگرداند.

بنابراین هرازگاهی شاهد هستیم که طرح ها و سناریوهایی به شکل آشکار و پنهان از سوی مقامات سعودی و در راستای نگرانی هایی که از روند تحولات جاری در عراق وجود دارد، مشاهده می شود که در طی چند سال گذشته، ایاد علاوی و گروه العراقیه به عنوان گروهی که ظرفیت لازم را برای اعمال فشارهای سیاسی دارد، در فهرست گروههای حامی شونده قرار گرفته است.

چشم انداز پیش رو

با سقوط صدام فرصت سیاسی مناسبی در اختیار شیعیان قرار گرفت تا در ساختار سیاسی جدید عراق به عنوان یکی از گروههای برجسته نقش آفرینی نماید. بنابراین از دید مقامات عربستان سعودی قدرت گیری شیعیان در عراق می تواند زنجیره ی شیعی را در منطقه تکمیل نماید و موجبات تحکیم قدرت شیعیان را فراهم آورد. بنابراین به حاشیه رفتن سنی ها، وضعیت مطلوبی از حیث ساختارسازی در عراق به حساب نمی آید و می بایستی با فراهم نمودن سازوکارهای خاص در مقابل چنین فرایندی موضع گیری نمود.

بنابراین عربستان از گروههایی که به نحوی از حیث نگاه مشترک و مسائل ایدئولوژی با سعودی ها دارای دیدگاه همپوشانی هستند رابطه برقرار نموده است و در مقاطعی با کمک های مادی و تبلیغاتی از آنها حمایت نموده است. گروه العراقیه دارای برخی دیدگاههای مشترک و همپوشان داخلی و منطقه ای همچون نارضایتی از وضعیت سیاسی کنونی، نقش حداکثری شیعیان در ساختار سیاسی، نقش آفرینی ایران در عراق با عربستان سعودی می باشد.

بنابراین می توان گفت که عربستان بیشترین تلاش خود را برای دگرگون ساختن ساختار موجود قدرت در عراق را به کار خواهد بست و همراهی خود با شرایط سیاسی عراق پس از صدام را منوط به افزایش نقش و بهبود جایگاه سنی‌های عراق خواهد نمود. به همان میزانی که در داخل عراق، سنی‌ها به جایگاه سابق خود در هرم قدرت نزدیک شوند؛ عربستان از ساختار جدید سیاسی در عراق از طریق گروههای چون العراقیه حمایت خواهد نمود.

کامران کرمی، پژوهشگر مسائل خلیج فارس