مجموعه اخبار از نقدها و اخبار میراث و فرهنگ خوزستان

 آقای استاندار چرا به میراث فرهنگی توهین و تعرض می کنید؟ 

مجتبی گهستونی: در حالی که سازمان میراث فرهنگی وظیفه اصلی خود را که حفاظت از میزاث فرهنگی است را فراموش کرده و به دنبال جستجو دربازه سبک زندگی مردم است، استاندار خوزستان از این غفلت استفاده کرده و خواستار تغییراتی در یکی از دو نماد تاریخی شهر اهواز شده است.

آیا پل سیاه که نخستین پل شهر اهواز وطولانی ترین پل ریلی ایران که بر روی پل تاریخی شادروان که دارای قدمت ساسانی بوده ساخته شده است با توصیه استاندار دستخوش تغییرات خواهد شد؟ آیا ایشان در مقام و منزلتی هستند که بخواهند یکی از نمادهای شهر اهواز را تغییر بدهند.

آیا دستور استاندار خوزستان به شهردار اهواز نسبت به رنگ‌آمیزی پل سیاه به رنگ سفید مخدوش کردن یکی از آثار ثبت ملی شده اهواز نیست؟ آیا سوء استفاده از قدرت در نبود شورای شهر که می تواند فریادرس تمام آحاد مردم باشد نیست؟

آقای استاندار خوزستان که سال گذشته ساختمان ثبت ملی شده جهاد کشاورزی را بین چند اداره تقسیم کرد اینبار برای تغییر رنگ پل سیاه به رنگ روشن آن هم ترجیحاً سفید سعی دارند چه چیز را جز تعرض به یک اثر ثبت شده را ثابت کنند. ایشان که خود مجری قانون هستند آیا فکر نکرده اند که با نصب یک تندیس در عرصه پل سفید اینبار سعی دارند به اثری دیگر تعرض کنند.

اگر استاندار خوزستان و مدیر کل میراث فرهنگی خوزستان با هم مشکل دارند و دعوایشان دارد گستره فراوانی به خود می گیرد چرا کاری می کنند که به قیمت تعرض به یک اثر ثبت ملی تمام شود.

آیا ایشان کلیه کتاب های تاریخی و اقتصادی که به موضوع کارون، راه آهن ، کشتی رانی و پل سازی در خوزستان پرداخته اند و از پل سیاه نام برده اند را خوانده اند که می خواهند برای مشغول کردن پیمانکاری در شان یک سازه تاریخی دست ببرند؟

استاندار خوزستان برای این حرف خود که گفته "اگر پل سیاه به عنوان نماد معروف است، می‌توان با علامتی این نماد را حفظ کرد" چه توجیهی دارند.

استاندار خوزستان که معتقد است این پل زمانی در خارج از شهر بود، اما اکنون به دلیل گستردگی شهر و قرارگرفتن در محدوده اهواز، لازم است هرچه زود‌تر توسط شهرداری زیباسازی و نور‌پردازی شودآیا اطلاع دارند که در دوره ساسانیان اینجا و در محل همین پل سیاه، پلی دیگر به نام شادروان که همچون پل شوشتر معروف بوده وجود داشته است؟ آیا ایشان می دانند که روزگاری در جوار همین پل، شهر "هرمز اردشیر" و "هوجستان واجار" وجود داشته است.آقای استاندار شما که هر کاری می کنید تا خدمات و نام نیکتان بر جای بماند حتما انتظار ندارید که نسل های بعدی میراث برجای مانده از شما را مورد تعرض قرار بدهند؟

هیچ کدام از ما دوستداران میراث فرهنگی از نورپردازی پل سیاه، با هدف زیباسازی و ایجاد فضاهای مطلوب ناراحت نمی شویم اما رنگ آمیزی آن پل به رنگ سفید بی احترامی به دوستداران میراث فرهنگی و قوانین این حوزه است. شما اگر به دنبال فضاسازی مطلوب هستید بهتر است دستور دهید ساختمان باشگاه راه آهن جنب دانشکده ادبیات،برج خنک کننده کارخانه ریسندگی و بافندگی، سرای دادرس، سری معین التجار احیا شود تا به مقبولیت این شهر افزوده شود.از استاندار خوزستان انتظار داریم به صدای ناله میراث فرهنگی گوش دهد و در غفلت میراث فرهنگی خوزستان خود آتش بیار معرکه نشود. 

ساختمان جهادکشاورزی؛ میراثی که بر سر میراث خراب شد 

سالهاست خوزستانی ها ساختمان تاریخی شیرخوارگاه اهواز را با نام ساختمان جهاد کشاورزی می شناسند اما تصرف الحاقات این ساختمان تاریخی توسط دیگر ارگان ها سبب شده که ساختمان جهاد کشاورزی به تدریج تخریب شود. این درحالی است که میراث فرهنگی استان هم درست در همین بنا اسکان دارد و گفته می شود این اداره کل تاکنون نتوانسته واکنشی نسبت به این تخریب ها نشان دهد.

پیش بخشی از الحاقات ساختمان تاریخی جهاد کشاورزی توسط سازمان اسناد تخریب شد. این تخریب که بدون اطلاع اداره کل میراث فرهنگی استان خوزستان صورت گرفت تنها به دلیل عدم ابلاغ تعیین حریم توسط میراث فرهنگی این اتفاق را سبب شده است.

این درحالی است که الحاقات ساختمان جهاد کشاورزی اگر بدون هماهنگی میراث فرهنگی تخریب شود باعث ساخت وسازهای غیراصولی در حریم بنا می شود.

«مجتبی گهستونی» دبیر انجمن تاریانا و فعال میراث فرهنگی استان خوزستان در اینباره به CHN می گوید: «ساختمان جهاد کشاورزی خوزستان که پیش از انقلاب ساختمان شیرخوارگاه بود تا سال گذشته به عنوان ساختمان جهاد کشاورزی مورد استفاده قرار می گرفت اما زمانی که جهاد کشاورزی به مکان دیگری انتقال یافت استانداری بنای آن را به 5 قسمت تقسیم و به ارگان های مختلف واگذار کرد».

این فعال میراث فرهنگی معتقد است، تعیین حریم ساختمان اصلی جهاد کشاورزی هنوز ابلاغ نشده و تخریب الحاقات بنا توسط دیگر اردگان ها از جمله سازمان اسناد تعرض به بنا محسوب می شود و سبب مخدوش شدن حریم منظری خواهد شد.

ساختمان جهاد کشاورزی متعلق به دوره پهلوی اول و برخوردار از الحاقات قدیمی و جدید است، مردم این بنا را تحت عنوان ساختمان جهاد کشاورزی می شناسند. با این حال سازمان ثبت اسناد بدون درنظر گرفتن قوانین میراث فرهنگی اقدام به تخریب بخشی از بنا کرده است.

این گودال هایی که در ساختمان تاریخی جهاد کشاورزی حفر شده به منظور شم کوبی و جداسازی این بخش از محوطه است

گهستونی معتقد است،اگر سازمان ثبت اسناد اقدام به تخریب الحاقات جنوب غربی این ساختمان کند و هر اداره ای تصمیم به ساخت و ساز گیرد این پرسش مطرح می شود که چه طرحی قرار است اجرا شود که تعرضی به این اثر ثبتی وارد نکند. خواسته فعالان میراث فرهنگی اینست که تعیین حریم هر چه سریعتر ابلاغ شود تا میراث فرهنگی با تکیه بر ضوابط ازتخریب ها جلوگیری کند.

درحال حاضر اداره کل میراث فرهنگی، دارایی و سازمان اسناد و اداره کل کتابخانه ها مالک بخش های مختلف بنای تاریخی جهاد کشاورزی هستند و هم اکنون تنها اداره کل میراث فرهنگی اهواز در آنجا مستقر شده، این درحالی است که گهستونی اضافه می کند که سازمان اسناد درحالی اقدام به تخریب ملک خود در این مجموعه می کند که وقتی با فرمانده یگان حفاظت خوزستان تماس گرفتم و از آنها خواستم که اقدامات پیشگیرانه داشته باشند وی در پاسخ گفت که کاری از دست یگان بر نمی آید و از آنجایی که استاندار دستور واگذاری ملک را به ارگان ها داده توان مقابله با عاملان تخریب را نداریم.

اینبار هم قصه تکراری تخریب ها با فرجام شوم پایان گرفت با این حال گهستونی معتقد است که عدم بلندمرتبه سازی درمحوطه روزنه امیدی برای جلوگیری از آسیب های بعدی است. 

چرا مناطق نمونه گردشگری خوزستان به حال خود رها شده اند؟  

مجتبی گهستونی

استان خوزستان از جمله استان هایی است که با وجود گرمای شدید در تابستان و با برخورداری از شرایط آب و هوایی متعادل و چهار فصل در مابقی ماههای سال از موقعیت مطلوبی برای توسعه گردشگری برخوردار است.

خوزستان با دو فرودگاه بین الملی اهواز و آبادان و دو فرودگاه داخلی ماهشهر و دزفول، برخورداری از راه آهن سراسری، برخورداری از پنج بندر امام خمینی، خرمشهر،آبادان، ماهشهر و هندیجان و برخورداری از راههای ارتباطی با استان های کهگلویه وبویر احمد، بوشهر، چهارمحال بختیاری،ایلام و لرستان از جمله استان های شاخص و مستعد محسوب می شود.

جاری بودن رودخانه های مهم کارون، دز، کرخه،جراحی و شاور در سراسر استان، وجود جنگل های نیمه گرمسیری،برخورداری از تالاب های دایمی و فصلی همچون شادگان،بامدژ، میانگران، بندون، ناصری،نیشکر، عرب حسن، هورالعظیم و... فرصت دیگری برای سرمایه گذاری در خوزستان محسوب می شود.

تنوع فرهنگی - قومی و سکونت اقلیت های مذهبی در جوار اکثریت جمعیت خوزستان که شیعه هستند باعث شده تا خوزستان به کلکثیونی برای همه اقشار ساکن در یک جامعه تبدیل شود.

با نگاهی به اوضاح و احوال خوزستان در خصوص همه داشته هایی که دارد اما این پرسش بوجود می آید که چرا صنعت گردشگری در استان خوزستان رشد نکرده است؟ عوامل آن چیست و آیا راهی برای برون رفت از وضعیت موجود وجود دارد یا خیر؟ اینها پرسش هایی جدی است که باید در فرصت و مجالی با دیگر کارشناسان امر به بحث و گفت و گو گذاشته شود.

اما اساسی ترین مشکل گردشگری خوزستان نبود طرح جامع گردشگری است که ضمانت اجرایی داشته باشد. با نگاهی به طرحی که سال ها پیش نوشته شد و تاکنون به اجرا در نیامده پی می بریم که اشکال های اساسی به آن طرح وارد است که نیازمند بر طرف شدن است.

به اعتقاد بسیاری از اهل فن گردشگری از هر نظر مشکل "اعتبار" دارد. این اعتبار هم از حیث کمبود پول و هم از آن لحاظ که نتوانسته در ساحت حیات اقتصادی و اجتماعی کشور اثر گذار باشد و فقط عده ای پُز آن را داده اند که گردشگری سومین صنعت دنیا است پس ما هم هستیم اهمیت پیدا کرده است.

با نگاهی به سرنوشت گردشگری در استان خوزستان پی می بریم که دست اندرکاران حوزه گردشگری در خوزستان باورشان شده که نفت قرار است تا ابد برسرمان سایه افکند پس دیگر نباید بیش از آن جولان داد. اما به واقع تلاش های دیگر کشورهای جهان که مثل ایران از اقتصاد تک محصولی برخوردارند ثابت کرده که در کنار صنعت نخست کشور خود، گردشگری هم پابه پای آن صنعت اولیه گام بر می دارد و ثروت های کلان را وارد کشور می کند.

باز این پرسش پیش می آید که آیا آن کشورها از تنوع فرهنگی و تاریخی همچون کشور ایران برخوردارند؟ با نگاهی به 20 طرح منطقه نمونه گردشگری در استان خوزستان که سال ها پیش توسط دفتر مناطق نمونه گردشگری معاونت سرمایه گذاری و و طرح ها تهیه شده متوجه می شویم که هیچ کدام از بررسی ها و مطالعات و پیش بینی های لازم صورت نگرفته و معاونت گردشگری راهی دیگر را پیش گرفته است. به طور مثال در مناطق نمونه گردشگری همچون تالاب هویزه، رباط، اروندکنار، طلائیه، سدانحرافی رامشیر، فتح المبین، شهدای شیمیایی،دهلاویه،شلمچه، ساحل رودخانه مارون،خارستان، هویزه، پامنار،پارک دره اندیمشک،رودشور هندیجان، منگره، سوسن سرخاب، آرپناه، شیمبار و خاییز بهبهان که همگی در سال 1387 به تصویب هیات دولت رسیده اند چه اقدام های مفیدی صورت گرفته است. آیا غیر از آن است که یک تابلو منطقه نومنه گردشگری در آن نصب شده و بعد به حال خود رها شده است. مگر نه اینکه مردم به خودی خود و به طور سنتی همچون گذشته در این مناطق به گردشگری می پرداختند و فعالان میراث فرهنگی و گردشگری خود برای رونق بخشیدن به این مناطق تلاش می کردند پس نقش عینی و ملموس سازمان میراث فرهنگی در این مناطق چه بوده است؟

چرا نقس سرمایه گذاری بخش خصوصی در خوزستان اندک است و موانع برای حضور این سرمایه گذاران بر طرف نمی شود. راستی چرا کارگروه گردشگری استان خوزستان در استانداری در یک سال گذشته برگزار نشده است.چرا سرمایه گذاری در حوزه مناطق و دهکده های گردشگری به یک پروسه طولانی مدت و طاقت فرسا تبدیل شده است. سرنوشت دهکده زراس دهدز، دره پارک اندیمشک و چم آسیاب مسجدسلیمان به کجا ختم شد؟ چرا در امامزاده عبدالله باغ ملک باید بزرگترین هنر اداره کل میراث فرهنگی در هنگام مراجعه یک نفر که خواهان کمک گرفتن برای توسعه گردشگری منطقه است ساخت یک چشمه دستشویی باشد؟

چرا از قلعه دهدز، قلعه مدرسه بهبهان, کوشک نورآباد ایذه و دیگر عمارت هایی که آماده بهره برداری برای توسعه گردشگری هستند استفاده ای نمی شود؟

سهم خوزستان از شرکت در نمایشگاهها و رویدادهای ملی و بین المللی برای معرفی جاذبه های گردشگری خوزستان چقدر است.

آیا غیر از آن است که گردشگری، بزرگترین مجموعه خدماتی جهان است که روز به روز بر عرصه­های کاری، ابعاد و اهمیت آن افزوده می­شود و طبعا جایگاه رفیع­تری را در اقتصاد جهانی به خود اختصاص می­دهد.اما سهم ،نقش و جایگاه ما کجاست؟

امروزه گردشگری که از آن با عنوان "صنعت بدون دود" یاد شده است در برخی از کشورها که به مرحله توریسم صنعتی رسیده­اند سهم بسیار بالایی را در "تولید ناخالص ملی" و درآمدهای ارزی کسب کرده است. ضمن آن که بعضی از ممالک دیگر هم به موفقیت­های چشمگیری در این زمینه دست یافته­اند. اما در خوزستان از همه این منابع خدادادی که وجود دارد چه استفاده و بهره ای برده شده است؟ اصولا اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری خوزستان چه نقش قابل توجهی در هدایت کردن این حوزه داشته است؟

به اعتقاد من و بسیاری از کارشناسان اهل فن و جوامع محلی، راه نجات گردشگری تغییر شکل سیستم گردشگری از مفعول به فاعل است. گردشگران دیگر تنها به از دور نگاه کردن و عکس برداشتن بسنده نمی­کنند، گردشگران می­خواهند هرچه بیشتر با فرهنگ بومی درگیر شده و با افراد بومی معاشرت کنند. زمان، زمان علایق خاص است. گردشگران به دنبال مشارکت بیشتر و تجربیات عجیب هستند و خرید صنایع دستی برای آنها پیوندی با یک فرهنگ دیگر محسوب می­شود که تجربه سفر آنها را شیرین­تر می­کند.

از آنجایی که بخش گردشگری از طریق دستیابی به ارز خارجی، ایجاد شغل و رشد اقتصادی پایدار می­تواند تاثیر اساسی بر اقتصاد ملی داشته باشد. پولی که برای گردشگری خرج می­شود بلافاصله و مستقیم در جامعه محلی گسترده می­گردد. به همین دلیل توانایی متعهد ساختن جوامع محلی سبت به یکدیگر و تلاش در راه ماندگاری سنت های بومی در نتیجه حفظ میراث فرهنگی و گونه­های مختلف آن یاری گر مسایلی چون توسعه اجتماعی اقتصادی پایدار و فقرزدایی در جوامع محلی است چرا که منجر به اشتغال­زایی و ایجاد فرصت­های شغلی برای تمامی اقشار حتی آنان که در لبه­های اقتصاد محلی قرار گرفته­اند می­شود.

اگر دست اندرکاران گردشگری خوزستان به بیانیه های همایش ها و نتایج کنوانسیون های مرتبط با گردشگری در یک دهه اخیر از جمله کنفرانس جهانی گردشگری و صنایع دستی در تهران(13 تا 15 ماه می 2006 میلادی)، کنوانسیون حفاظت از میراث­های فرهنگی و طبیعی جهان، حفاظت از فرهنگ سنتی و عمومی، بیانیه جهانی یونسکو در خصوص تنوع فرهنگی سال 2001، یانیه گردشگری فرهنگی و فقرزدایی سال 2004، بیانیه نیویورک در خصوص تجهیز گردشگری برای اهداف توسعه هزاره سال 2005، بیانیه یوگیاکارتا در خصوص فرهنگ­های ملی و گردشگری جهانی سال 1992 و نکته­های اخلاق جهانی برای گردشگری در سال 1999 سازمان جهانی گردشگری، و اهداف توسعه هزاره سازمان ملل توجه نمایند قطعا برنامه ریزی برای انسجام بخشیدن به حوزه گردشگری در خوزستان شکل دیگری پیدا می کند.  

آیا راهنمایان گردشگری خوزستان افسون می کنند؟ 

مجتبی گهستونی: خوزستان برای آنهایی که کاملن با آن آشنا هستند، استان پر رمز و رازی است. چرا؟ بخشی از جواب این پرسش ذر این نوشتار مشخص است.

گستره خوزستان در شمال و جنوب و شرق و غرب، تنوع آب وهوایی، داشتن جاذبه های منحصر به فرد طبیعی در هر شهرستان و برخورداری از آثار تاریخی از دوره های متعدد اسلامی تا دوره عصر آهن، خوزستان را به دروازه تاریخ و گهواره تمدن معرفی کرده است.

ایران همواره برای ایرانیان و هم برای خارجیان پرسش بر انگیز بوده است. همیشه دغدغه عده بی شمار این بوده که مگر ایران از چه عناصر قدرتمندی برخوردار است که این همه از تاریخ و عظمت و گذشته پرقدرت آن سخن به میان می آید.

با نگاهی به رازها و افسانه ها و قصه های موجود در چهار گوشه خوزستان،باغ ها و گلستان های عطر آگین، قلعه ها و کاخ های پادشاهان و حاکمان دوره های کهن، مساجد و بقاع متبرکه همراه با معماری و نقاشی های محصور کننده، رودخانه ها و چشمه های همیشه جاری و جوشان، معابد خدایان به جای مانده از هزاره های قبل، نقش برخسته ها و سنگ نوشته های باقی مانده از اعصار قدیم، کوههای سر به فلک کشیده و... ثابت می کند خوزستان همواره مورد توجه بوده است. چه در زمان های کهن که این سرزمین را برای زیست مناسب دیده اند و چه در زمان ورود اسلام به ایران که خوزستان مناسب ترین مسیر برای ورود آخرین دین رسولان انتخاب شد.

وجود همه این ویژگی های تاریخی و فرهنگی پاسخ مناسبی برای همه کسانی است که به دیده شک و تردید درباره عظمت ایران و خوزستان می نگرند.

آنگاه که گردشگران داخلی و خارجی قدم به مناطق تاریخی و گردشگری می گذارند به خودی خود مشاهده بدون اطلاع از تاریخ و شرح حال آن چندان رضایت بخش نیست به همین دلیل روایت این تاریخ پر رمز و راز بر عهده راهنمایان گردشگری است.

اگرچه صنعت گردشگری هنوز صنعتی نیست که شناخت عمیقی از آن پیدا کرده باشند اما شغل راهنمایان گردشگری هم راهی نسبتا طولانی در پیش دارد تا شناخته شود.

در این میان راهنمایان گردشگری خوزستان وظیفه بسیار سنگینی بر دوش دارند تا بتوانند مسئولیت به حرکت در آوردن چرخ دنده های گردشگری خوزستان را به نحو احسن انجام بدهند.

راهنمایان گردشگری خوزستان به دلیل غنی بودن استانی که در آن زندگی می کنند راهی به جز بالا بردن اطلاعات و جسارت خود ندارند تا بتوانند از ابتدا تا انتهای سفر، گردشگر همراه خود را شیفته شنیدن نگه دارند.

بارها در سفرهایی که به همراه مسافران بسیار در خوزستان داشته ام بر من ثابت شده است که یک راهنما تا چه حد می تواند افسون کند و در تغییر نگرش منفی یک فرد یا عده بی شماری تاثیر مثبت بگذارد.

متاسفانه در این میان راهنمایان گردشگری قشر آسیب پذیری هستند و از حمایتی برخوردار نیستند. متولیان امر ذوق و سلیقه ای از خود برای فربه کردن آنها به خرج نمی دهند. چرا که اگر غیر از این بود برگزاری جشن راهنمایان گردشگری ایران که با ابتکار و تلاش و برنامه ریزی خودِ راهنمایان گردشگری در اسفند سال گذشته در خوزستان برگزار شد می توانست با حمایت های جدی تر و واقعی تر (نه از سرِ زور و اجبار) همراه شود و حماسه های بس بزرگتر را در بزرگترین و مهم ترین گردهمایی گردشگری ایران خلق کند. نکته پایانی اینکه در این زمانه پر از تنش و اضطراب، صنعت گردشگری مرهم بسیاری از دردها و آلام ها است و راهنمایان گردشگری به مراتب بهتر از هر کسی دیگر می توانند روای قصه های تلخ و شیرین مردمان محجوب این دیار کهن باشند. 

ثبت دو اثر میراث معنوی شوشتر در آثار ملی  

یک دوستدار میراث فرهنگی خوزستان گفت: 2 اثر تاریخی در حوزه آیین‌های محرم شهرستان شوشتر ثبت معنوی - ملی شده است. مجتبی گهستونی در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در شوشتر اظهار داشت: ثبت این 2 اثر معنوی در حوزه عاشورا و محرم افتخاری برای مردم این شهرستان است.

وی درباره مشخصات این آثار گفت: یکی از این 2 اثر به نام «نخل مقوم حسین» امامزاده‌ای در خیابان شهید رجایی شوشتر است که سابقه طولانی داشته و همه ساله در ایام محرم آیین خاصی برای جابه‌جایی این نخل برگزار می‌شود و به این دلیل این اثر به ثبت ملی رسیده است.این فعال میراث فرهنگی خاطرنشان کرد: آیین «سه روزه امام حسین» نیز در شوشتر به ثبت ملی رسیده که در نوع خود در آیین‌های عاشورایی کشور بسیار بدیع است.

گهستونی با اشاره به نحوه برگزاری این آیین در ایام محرم تاکید کرد: مردم شوشتر دو روز پس از عاشورا که بر اساس مقاتل، روزی است که قوم بنی اسد برای تدفین پیکر شهدای دشت کربلا اقدام کرده‌اند، آیین تعزیه‌خوانی و شبیه‌خوانی در امامزاده عبدالله شوشتر برگزار می‌کنند که این آیین به نام «سه روزه امام حسین» به ثبت ملی رسید.وی با اشاره به سابقه این آیین، خاطر نشان کرد: این آیین در شوشتر سابقه طولانی دارد و به این دلیل برای ثبت در همایش مازندران پیشنهاد شد که مورد موافقت قرار گرفت.

این دوستدار میراث فرهنگی با اشاره به اینکه آیین‌های بسیار زیادی در عزاداری امام حسین (ع) در خوزستان وجود دارد، تاکید کرد: باید برای احیا و ماندگاری این آیین‌ها در ردیف آثار ثبت شده ملی تلاش کرد.شهرستان شوشتر سنتی‌ترین عزاداری‌های امام حسین (ع) را در خوزستان برگزار می‌کند و به این دلیل در میان پنج اثر ثبت شده آیین‌های محرم از خوزستان، دو اثر به شوشتر اختصاص داشته است.