اخبار محیط زیست خوستان

تهران امروز به قلم زهرا کشوری نوشت:«سدهایی که به روی محیط زیست می‌شکنند»

سدگتوند اواخر سال گذشته با وجود کوه‌های نمکی و چاه های فعال نفت در میان اعتراض دو ساله رسانه‌ها، کارشناسان وافکار عمومی افتتاح شد. سه روز پس از افتتاح، آب از پتوی رسی آن رد شد و نمک‌های ناحیه زیرین دیوار حائل، در آب حل شد و دیوار حائل ۱۲۰ سانتی‌متر نشست کردنشست را البته «کریم شیبانی» مجری پروژه سد گتوند تکذیب کرد، درست مثل تکذیب وجود کوه‌های نمکی و چاه‌های فعال نفت در پشت سد.

لازم نیست به گذشته‌های دور بازگردیم، در همین چند روزی که از آغاز سال جدید می‌گذرد ۳ سد در شهرهای راین، شهر بابک و مهریز یزد شکسته شدند تا به جای آبادانی، تخریب و ویرانی را روانه باغ‌ها و خانه های مسکونی منطقه کنند و بار دیگر ثابت کنند، موج سدسازی راه افتاده در کشور، می‌تواند یک تهدید مهم علیه محیط زیست قلمداد شود. حتما برایتان جالب است بدانید که سد راین حتی به مراسم افتتاح هم نرسید و چهار روز پس از شکست این سد ، «سد مدوارات» شهر بابک هم با ظرفیت پنج هزار متر مکعب سوراخ شد و سه میلیارد ریال خسارت به بار آورد تا خسارت وارده از سوی این سد کرمانی به ۲۰ میلیارد ریالی افزایش پیدا کند. البته شانس با راینی‌ها یار بود که سدشان در شامگاه سیزد‌ به‌در تخریب شد و اگر فقط چند ساعت زودتر این حادثه به‌وقوع می‌پیوست، می‌توانست آخرین روز تعطیلات نوروزی اهالی این روستا را به یکی از تلخ ترین سیزده به‌درهای تاریخ روستا تبدیل کند. همین خبر تکان دهنده کافی بود تا در گزارش امروز، به نقد و بررسی سیاست‌های دولت در حوزه سدسازی بپردازیم. 

گتوند، سدی که آب شرب مردم را گرفت 

سدگتوند اواخر سال گذشته با وجود کوه‌های نمکی و چاه های فعال نفت در میان اعتراض دو ساله رسانه‌ها، کارشناسان وافکار عمومی افتتاح شد. سه روز پس از افتتاح، آب از پتوی رسی آن رد شد و نمک‌های ناحیه زیرین دیوار حائل، در آب حل شد و دیوار حائل ۱۲۰ سانتی‌متر نشست کرد. نشست را البته «کریم شیبانی» مجری پروژه سد گتوند تکذیب کرد، درست مثل تکذیب وجود کوه‌های نمکی و چاه‌های فعال نفت در پشت سد. البته در نهایت مسئولان وزارت نیرو در زمان افتتاح آن، وجود این کوه‌های نمکی را پذیرفتند و اعلام کردند که با راهکاری های اجرا شده جلوی هرگونه حادثه‌ای را می‌گیرند! از سوی دیگر با وجود تکذیب نشست، «عطارزاده» معاون وزیر نیرو در آبفا، این مسئله را به طور تلویحی پذیرفت و در کنفرانس خبری در استان خوزستان گفت که با آبگیری سد گتوند، امکان هر اتفاقی وجود دارد و ما در آماده باش به سر می بریم و به مقامات آبفای خوزستان اعلام کرده‌ایم که در هنگام آبگیری سد‌گتوند - در صورت نیاز - آب اهواز را از سد کرخه و آب روستاهای پایین اهواز را از آب حیات شوشتر تامین کنند. هرچند معاون وزیر درباره اینکه احتمالا چه اتفاقاتی به‌وقوع می پیوندد، توضیحی نمی‌دهد اما به نظر می رسد که اتفاق ها باید چیزی غیرقابل پیش‌بینی باشد! چون تاکنون صدها هکتار از اراضی کشاورزی و مراتع روستاییان در شهرستان‌های لالی و مسجد سلیمان و روستاهای «گارا» و آبماهیک به زیر آب رفته یا در معرض غرق شدن قرار گرفته‌اند. همچنین ۶۰ میلیارد تن نمک کابوس بزرگی برای کشاورزان منطقه ساخته تا در نهایت هم اهالی روستاهای ظلم‌آباد، دهلران، دشت بزرگ و کوه زر از توابع عقیلی، به‌خاطر شور شدن چاه آب آشامیدنی منطقه خود، علیه سد گتوند اقامه دعوی کنند. رئیس شورای روستای دهلران از توابع عقیلی به «تهران‌امروز» می‌گوید: «آب این چاه تا ماه‌های آغازین سال ۹۰ بسیار شیرین و زلال بود اما الان غیر قابل شرب شده است. تا این لحظه کسی پاسخگو نیست و ما مجبور شده‌ایم علیه شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران شکایت کنیم تا مسئولین استان و کشوری به داد ما برسند.» 

به‌رغم سکوت مسئولان وزارت نیرو، آب شرب این روستا‌ها آنقدر شور شد که تاکنون ۱۵ خانوار روستایی از این منطقه مهاجرت کردند. منجزی هم می‌گوید: «ما در شکایتی که علیه آب و نیرو تقدیم دادگاه کردیم، ادعای پول نقد نداریم، بلکه می‌خواهیم چاه آب آشامیدنی ما را به وضع سابق درآورند تا آب زلال و شیرین آن دوباره برقرار شود و ما مجبور به مهاجرت از روستای آبا و اجدادی خود نشویم.» 

اما «محمدجواد محمدی زاده» رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست آب پاکی را روی دست اهالی این چهار روستا می‌ریزد و احتمال می‌دهد که آب شرب در این منطقه به خاطر افتتاح سد دیگر قابل استفاده نباشد. به گفته او، به احتمال قوی آب این منطقه در آینده تنها برای کشاورزی قابل استفاده است. اما پرویز کردوانی، عضو هیات علمی‌دانشگاه تهران آخرین روزنه امید را هم می‌بندد و می‌گوید: «به احتمال قوی آب این منطقه به دلیل شوری بسیار زیاد در آینده نزدیک برای کشاورزی هم قابل استفاده نیست.» 

همه این اتفاق‌ها پیامد ساخت سدی است که تاکنون حدود دو هزار میلیارد تومان برایش هزینه شده و تا تکمیل نهایی اش این رقم باید به دو هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان افزایش یابد. به گفته کارشناسان، این رقم بیش از ۲۲ برابر بودجه سالانه بزرگ ترین نهاد متولی منابع طبیعی ایران، یعنی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور است! اما هنوز هم کسی نمی‌داند که آن اتفاقاتی که ممکن است بیفتد و وزارت نیرو برای مقابله با آنها آماده شده، چیست؟! 

بتن سد کارون ۳۵ برابر برج میلاد است! 

بی توجهی به پیامدهای غیرقابل جبران سدسازی درکشور سابقه طولانی دارد و مسئولان به راحتی از کنار آن گذشته اند. به طور مثال زمانی که دو سیلاب تمام تاسیسات سد۴ کارون را برد، استاندار چهارمحال و بختیاری در نهایت با تمجید از سدسازی در کشور و بدون اشاره به تخریب بلندترین سدساخته در کشور از استفاده از دو میلیون و ۲۰۰ هزارمتر مکعب بتن در این سد سخن به میان آورد.

محمد درویش کارشناس منابع طبیعی به تهران امروز می‌گوید:« کاش استاندار این را هم اضافه می‌کرد که یکی از دلایل این رکورد شکنی بتنی! وقوع سیل و تخریب کل تاسیسات بوده است؛ رخدادی که ۲۰۰ میلیارد تومان (حدود ۴۰ برابر بودجه سالانه‌ بزرگترین نهاد متولی تحقیقات منابع طبیعی در کشور!) خسارت برجای نهاده است.» او در ادامه می‌گوید:« بد نیست بدانیم حجم کل بتن‌ریزی در بلندترین سازه کشور، یعنی برج میلاد، فقط ۶۳ هزار متر مکعب بوده! یعنی در سد کارون چهار، ۳۵ برابر بیشتر از برج میلاد از بتن استفاده شده است!»

همچنین به تازگی از سمت خانه ملت هم حرف‌هایی در انتقاد از سدسازی شنیده می‌شود. «عیسی جعفری»، نماینده مجلس در اظهارنظری کم‌سابقه، سدسازی را زیر سوال برده است. هرچند جعفری برخلاف وعده‌ای که داده بود با خبرنگار تهران امروز گفت‌وگو نکرد، اما سدسازی را به عنوان یکی از عوامل تهدیدکننده بوم سازگان طبیعی کشور، زیر سوال برده‌است. 

همچنین «علی اکبر اولیا» نماینده مردم یزد می‌گوید:«ساخت سدهای بدون مطالعه و عدم تکمیل شبکه‌های آبرسانی بسیاری از سدها، آنها را تبدیل به حوض‌های بزرگ پرآبی کرده که فقط اکوسیستم کشور را به خطر انداخته است.» 

«علی سلاجقه» رئیس برکنار شده سازمان جنگل‌ها، منابع طبیعی و آبخیزداری کشور هم آمارهای وحشتناکی می‌دهد. البته همین آماردهی‌ها مدتی پیش باعث بیکاری او شد! با این حال، به گفته او فرسایش خاک، هرسال یک سد به بزرگی «سد امیرکبیر» را به بایگانی می‌فرستد. یعنی چرخه مرگ طبیعت که از سد سازی شروع می‌شود در نهایت به سدهای چندین هزار میلیاردی هم می‌رسد. او در روزهای آخری که هنوز به «مینی‌سی‌تی» رفت وآمد می‌کرد از مسئولان وزارت نیرو خواست تا به جای اصرار بر ساخت سدهای بزرگ و ادامه سیاست‌های کنونی سدسازی، در اندیشه استحصال آب از مناطق کارستی (آهکی) زاگرس برآیند که می‌تواند حدود چهار برابر کل آبی را در اختیار نهد که هم اکنون توسط تمام ۵۹۰ سد ساخته شده در کشور فراهم می‌شود. پیامدهایی که او را نگران کرده بود، درباره سدهایی بود که ساخته می‌شوند وشکستی و نشت ندارند. اما امروز باید به همه هزینه‌هایی که تاکنون سدها به کشور تحمیل کرده‌اند، هزینه‌های جدیدی را هم اضافه کرد. هزینه‌های جدید را سدهایی می‌تراشند که بدون رعایت نکات فنی و ایمنی ساخته می‌شوند و عمر آنها حتی به افتتاح هم نمی‌رسد!