یک خبر فرهنگی - هنری از اهواز

اجرای طرح‌های کاشی کاری با الهام از گذشته تاریخی خوزستان

مجتبی گهستونی: با آثار هنری می توان فرهنگ دوستی را تقویت و در مواردی مشکلات قومیتی را کمرنگ نمود و حس برادری و افتخار به هرگونه میراث باقیمانده از گذشته و حال را در ذهن رهگذران بوجود آورد.

هنر کاشی‌کاری از دیرباز در بناهای باستانی ما به سبک‌های مختلفی چون کاشی شکسته و سرامیک نامنظم و منظم و نقاشی روی کاشی وجود داشته است (حتی به قدمت دوره‌های سلوکی و ساسانی، از ۲۰۰۰ سال قبل). با تغییراتی در سبک، در دوره‌های بعدی با نقاشی‌های پیچیده‌تر روی کاشی، برش و نصب دستی قطعات کاشی و سرامیک منظم این هنر به کار خود ادامه داد. در سالهای اخیر افزون بر تکنیکهای گذشته، با پیشرفت تکنولوژی چاپ و دستگاههای برش لیزری و غیره، چاپ و برشهای لیزری کامپیوتری بر روی کاشی و سرامیک نیز به سیستم‌های گذشته افزوده شد.

بهنوش باختری لیسانس دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران و فوق لیسانس شهرسازی از دانشگاه پلی تکنیک شهر لیدز در انگلستان است. او با ۲۷ سال سابقه کار فنی و هنری به مدت ۱۴ سال در دو شرکت بزرگ مهندسی مشاور وابسته به وزارت نیرو در سمت مدیریت بخش طراحی مشغول فعالیت کرده است.اما یکی از فعالیت‌های اصلی این هنرمند هنر کاشیکاری است.

نوع کار او در این سالها بسیار متنوع و شامل معماری، معماری داخلی، طرح و اجرای غرفه‌های نمایشگاهی، ماکت سازی فنی از پروژه‌های صنعتی، کلیه خدمات مربوط به افتتاحیه شامل ساخت جایگاه و ساخت مانومنت ( یادمان ) های بزرگ افتتاحیه‌ها از سنگ و آهن و سایر فلزات بوده است.

چندی پیش یکی از طرح‌های کاشی شکسته بهنوش باختری در زیر پل هفتم (علی بن مهزیار اهوازی) از سوی سازمان زیبا سازی شهرداری اهواز به اجرا در آمد که توجه بسیاری از شهروندان و مسافران اهوازی را به خود جلب کرد. در این خصوص با او گفت و گویی انجام داده‌ایم که می‌خوانید.

اخیرا کاشی‌کاری زیبایی از شما در اهواز دیده شده است. لطفا به معرفی کامل این اثر بپردازید؟

محل طرح زیرگذر پل هفتم اهواز در منطقه کیانپارس است. در طرح اخیر به دلیل اشکالات دیوار حائل تپه موجود، اجباراً از زیرسازی کامل استفاده گردید. (با ساخت دیواری با فاصله از دیوار اصلی به منظور جلوگیری از نفوذ آب آبیاری تپه‌ی چمن کاری شده مشرف به آن).

برای اجرای نقش دیواری نمای کار، در طرح زمینه از تکنیک کاشی شکسته استفاده گردید و برای تابلوهای هنری اصلی روی زمینه از آثار باستانی ( بنای چغازنبیل که از آثار بسیار نادر دوره عیلامی و اولین بنای خشتی جهان است - قلعه شوش که در ساخت آن از خشت‌های آزاد شده چغازنبیل استفاده شده است- پل قدیمی و ریزش شده بند لشکر- مقبره یعقوب لیث صفاری ) و درخت‌های برجسته نخل، نقش عرب و بختیاری با لباسهای محلی،خانه‌های روستایی و نقوش مذهبی، از قطعات رنگی سرامیک و کاشی شکسته بر شروی تابلوی زمینه بصورت برجسته و لایه دوم استفاده گردید.

ستون مقابل دیوار اصلی زیرپل هفتم نیز با زیرسازی و سبک کار مشابه دیوار اصلی با طرح آزادتر و با یک مجموعه روستا و یک نقش بزرگ مذهبی اجرا گردید.

ویژگی‌های این هنر چیست ؟

ویژگی‌های مهم این هنر در صورت انجام زیرسازی با کیفیت و اطمینان از عدم نفوذ رطوبت از پشت به کار، زیبایی، آزادی عمل در اجرای طرح، شفافیت و تنوع رنگ در تابلو، ماندگاری و مقاومت بسیار بالای آن نسبت به نقاشی دیواری و سایر انواع تابلوهای برجسته است..

ایده‌هایتان را چگونه الهام می‌گیرید؟

با توجه به علاقه و شناخت و اطلاعاتی که از گذشته‌ی سرزمینم و آثار باستانی و طبیعی آن دارم و با شناخت مناطق موضوع قراردادها و آثار مرتبط با آن و قطعاً پس از هماهنگی با کارفرمایان ( که معمولاً در انتخاب اولیه نقش‌ها دست هنرمندان را باز گذارده و پس از بررسی طرح نظرات خود را اعلام می‌نمایند) ، طرح اولیه را با مختصات و المان‌هایی از آن منطقه طراحی و ارائه نموده و سپس کار با هماهنگی و انجام تغییراتی به نتیجه نهایی می‌رسد.

شناخت شما از ایده‌های که آنها را اجرا می‌کنید تا چه حد است ؟

کاملاً با اطلاع و تحقیق قبلی و شناخت کامل موضوع قبل از آغاز به کار، ایده و طرح را به صورت طرح اولیه و سه بعدی ارائه می‌نمایم. به عنوان مثال برای اجرای یک تابلوی بزرگ با تکنیک کاشی شکسته در سالن نیروگاه سد مارون در بهبهان در سال ۸۳، در ابتدا از گیاهان محلی و روستاهای منطقه طی چند نوبت عکسبرداری و نت برداری و طرحی گرافیکی از سد و نیروگاه و با استفاده از تصاویر منطقه اجرا گردید. و یا در کار اخیر تابلوی بزرگ سرامیک و کاشی زیرگذر پل هفتم اهواز، از کلیه آثار باستانی خوزستان و تاریخچه ومشخصاتشان نت برداری و تصاویر آنها نیز جمع آوری گردید و سپس در طرح از تعدادی از آنها با افزودن انسانهای ساکن منطقه با لباسهای بومی محلی مخصوص استفاده گردید.

پرداختن به جنبه‌های میراثی و گردشگری یک استان در کاشی‌کاری‌ها چقدر اهمیت دارد؟

اهمیت به استفاده از موقعیتهایی با قابلیت کار در یک منطقه و شناخت و استفاده از آثار باقیمانده باستانی و شاخصه‌های گردشگری آن منطقه و کلاً تاریخ و فرهنگ منطقه از ویژگیهایی است که در نظرم به اثر هویت می‌بخشد. این مساله بارها در پروژه‌های بزرگ مورد توجهم بوده و با افتخار به آن پرداخته‌ام.

به عنوان مثال پس از اطلاع از یافت تابوتی حاوی حکمرانی عیلامی با لباس کامل و کلیه ظروف و تجهیزات طلا و نقره و مفرغ و . . . ( در هنگام کلنگ زنی سد مارون در منطقه ارجان بهبهان)، یک دیوار به صورت موزه در هنگام طراحی معماری سالن نیروگاه سد مارون به آن موضوع اختصاص دادم که مورد توجه بسیار بازدیدکنندگان قرار گرفت.

در هنگام طراحی معماری نیروگاه کوهرنگ در چهارمحال و بختیاری ( چلگرد)، پس از آشنایی با موضوع این طرح ( افزایش ارتفاع آب زاینده رود از سرشاخه‌های کارون)، پس از کنکاش در شنیده‌ها در ارتباط با این طرح برایم مشخص گردید که در حدود ۴۰۰ سال قبل در دوران صفوی، شیخ بهایی دانشمند برجسته کشورمان در همین منطقه در ارتباط با این موضوع طرحی را پیشنهاد و شروع به اجرا نمود که به دلیل تداخل با جنگ مرزی در سال‌های مذکور و انتقال نیروهای کار در پروژه به عنوان سرباز به مرزها، این طرح نیمه تمام ماند و آثار به جا مانده از آن در کوه‌های اطراف و در عکس‌های هوایی و در نوشته‌های دوران صفویه موجود بود که به سختی جمع آوری و در یک تابلوی بزرگ در ورودی نیروگاه به آن پرداختم.

در اهواز نیز با توجه به شناخت و تحقیق در ارتباط با تاریخ و افتخارات استان ، طرح دیوار کیانپارس ارائه و اجرا گردید.

پرداختن به جنبه‌های میراثی و گردشگری یک استان که سرمایه‌های خوزستان محسوب می‌شود و در تغییر نگرش مردم و آشنا کردن آنان با توانمندی‌های استان مفید هستند تا چه حد مورد توجه مدیران شهری بود؟

مسائلی که در بالا ذکر نمودم ، دغدغه‌های شخصی خودم است . سالهاست که با استفاده از فرصت‌های کوتاه به اقصی نقاط کشور سفر کرده و از بناها و آثار طبیعی عکس و اطلاعات تهیه نموده و می‌توانم بگویم که بیش از ۸۰ درصد آثار باستانی و آثار گردشگری و طبیعی ایران را دیده و علاقمندم که در پروژه ها به نمایش و معرفی آنها بپردازم .

همانگونه که همه‌ی ما می‌دانیم انتخاب و پیشنهاد طرح توسط طراح و نهایتاً تأیید آن توسط کارفرما یا کارفرمایان، سلیقه‌ای است . شاید من به جنبه‌های دیگر خواسته‌ها کمتر اشراف داشته باشم، بنابراین طرح‌ها را با ایده‌های خود ارائه نموده‌ام .

ممکن است یک طرح در زمان ساخت و اجرا دچار بازبینی با سلایق مختلف و یا شامل چندین بار جابجایی مدیریتی در بخش کارفرما گردد که در آن صورت طرح‌ها ممکن است مطابق سلایق مدیران جدید با کمی تغییر به اجرا در آیند.، اما در نهایت بخصوص با اجرای اینگونه آثار ، می توان به علم و آگاهی بازدیدکنندگان اثر نیز در کنار تحسین زیبایی آن افزود.

این کار از چه ویژگی‌هایی برخوردار بود و تا چه حد آن را دوست دارید؟

من خود در خوزستان بزرگ شده‌ام و به دلیل شناخت و علاقه به منطقه، می‌توانم به جرات بگویم که این استان از لحاظ آثار باستانی و گردشگری یکی از غنی‌ترین استانهای کشور و سستی در پرداخت ، ارائه و شناسایی آثار موجود در آن یکی از کمبودهای این استان است.

در این دیوار سعی کرده‌ام از ادوار مختلف تاریخی (از ۴۵۰۰ سال قبل تا به حال) موضوعاتی را انتخاب و اجرا و طرحی ترکیبی از موضوعات مذکور به همراه طرح‌های گرافیکی از خانه‌های روستایی منطقه ، گیاهان منطقه ، افراد با پوشش محلی ، تهیه و ارائه نمایم که با کمی تغییر مورد تصویب قرار گرفت . طبعاً با وجود برخی ناملایمات در زمان اجرا ، علاقه بسیاری به تکمیل و تحویل این کار داشتم.

استقبال از کار شما در اهواز چقدر بود؟

این کار زاییده و دسترنج همکاری تعدادی هنرمند ( در زمان طراحی و اجرای ایده اولیه- اجراهای کامپیوتری و سه بعدی - چیدمان های هنری کاشیها - نصب ها توسط نصابان حرفه ای و . . . ) بوده است .و پس از بندکشی رنگی نهایی ، نظافت کار ، اجرای پیشانی سایبان کار ، قرنیزها و پرده برداری ، بسیاری از رهگذران ( پیاده یا سواره ) در کنار کار توقف نموده و سوالاتی را مطرح و آنچه می شنیدیم احساس علاقمندی و تحسین کار و حتی عکسبرداری های شخصی مداوم بود.

وجود چنین آثار در سطح شهر به خصوص اهواز ، چه تاثیراتی دارد و اجرای آن را چقدر موثر می دانید؟

در هر منطقه شهری بخصوص در کلان شهرها و در اینجا اختصاصاً اهواز، این توقف ها و مکث‌ها در کنار اینگونه آثار به جز جنبه خوش آمد شهروندان ، می تواند فرهنگ دوستی را تقویت و در مواردی مشکلات قومیتی را نیز کمرنگ نموده و حس برادری و افتخار به هرگونه میراث باقیمانده از گذشته و حال را در ذهن رهگذران بوجود آورد.

با توجه به اینکه در استان خوزستان نمونه کارهای دیگری انجام داده بودید لطفاً به معرفی اجمالی آنها نیز بپردازید؟

همانگونه که گفتم به این استان و انجام هر خدمتی برای معرفی بهترآن بسیار پایبند و علاقمندم . خدمات هنری و معماری بی‌شماری طی سالها در اهواز - مسجد سلیمان - بهبهان - شوشتر- ایذه- اندیمشک و . . . انجام داده‌ام.