مشرق- امام صادق علیه السلام - در بیان سفارش لقمان علیه السلام به پسرش-:
هر گاه با گروهی مسافرت کردی، با آنان در کارهای مربوط به خود و آنها، بسیار مشورت کن و به رویشان بسیار لبخند بزن و نسبت به زاد و توشه ات، کریم و بخشنده باش. هر گاه دعوتت کردند، بپذیر و هر گاه از تو یاری خواستند، کمکشان کن و با سه چیز، بر آنان فائق باش: سکوت طولانی، نماز گزاردنِ بسیار و سخاوتمندی نسبت به آنچه از حیوان و مال و توشه داری.
هر گاه تو را به گواهی طلبیدند، برایشان گواهی بده. هر گاه با تو مشورت کردند ، درباره رأی خود، کوشش کن؛ اما تصمیم قطعی نگیر، تا این که [اندیشه ات] تثبیت شود و تأمّل کرده باشی. پاسخ هیچ مشورتی را نده، مگر آن که درباره آن ـ در حالی که قیام و قعود میکنی و میخوابی و میخوری و نماز میخوانی ـ فکر کنی و حکمتت را به کار گیری.
زیرا هر کس برای مشورت خواه، خالصانه خیرخواهی نکند، خداوند ـ تبارک و تعالی ـ نظرش را از او سلب میکند و امانت [ ـِ اهلیت مشورت ] را باز میگیرد.
و هر گاه دیدی که یارانت میروند، تو هم با آنان برو، و هر گاه دیدی کار میکنند، تو هم با آنان کار کن. هر گاه صدقه دادند و قرضی عطا کردند، تو هم بده و حرف بزرگتر را گوش بده. و هر گاه به تو امر کردند و از تو چیزی خواستند، در جوابشان آری «بگو» و «نه» نگو؛ زیرا «نه» گفتن، درماندگی و پستی است.
متن حدیث:
الامام الصادق علیه السلام: قالَ لُقمانُ لاِبنِهِ: إذا سافَرتَ مَعَ قَومٍ فَأَکثِرِ استِشارَتَکَ إیّاهُم فی أمرِکَ واُمورِهِم ، وأکثِرِ التَّبَسُّمَ فی وُجوهِهِم، وکُن کَریماً عَلی زادِکَ .
وإذا دَعَوکَ فَأَجِبهُم، وإذَا استَعانوا بِکَ فَأَعِنهُم ، وَاغلِبهُم بِثَلاثٍ: بِطولِ الصَّمت، وکَثرَةِ الصَّلاةِ، وسَخاءِ النَّفسِ بِما مَعَکَ مِن دابَّةٍ أو مالٍ أو زادٍ.
وإذَا استَشهَدوکَ عَلَی الحَقِّ فَاشهَد لَهُم ، وَاجهَد رَأیَکَ لَهُم إذَا استَشاروکَ ثُمَّ لا تَعزِم حَتّی تَثَبَّتَ وتَنظُرَ ، ولا تُجِب فی مَشوَرَةٍ حَتّی تَقومَ فیها وتَقعُدَ وتَنامَ وتَأکُلَ وتُصَلِّیَ وأنتَ مُستَعمِلٌ فِکرَکَ وحِکمَتَکَ فی مَشوَرَتِهِ ، فَإِنَّ مَن لَم یُمحِضِ النَّصیحَةَ لِمَنِ استَشارَهُ سَلَبَهُ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی رَأیَهُ ، ونَزَعَ عَنهُ الأَمانَةَ.
وإذا رَأَیتَ أصحابَکَ یَمشونَ فَامشِ مَعَهُم ، وإذا رَأَیتَهُم یَعمَلونَ فَاعمَل مَعَهُم ، وإذا تَصَدَّقوا وأعطَوا قَرضاً فَأَعطِ مَعَهُم ، وَاسمَع لِمَن هُوَ أکبَرُ مِنکَ سِنّا ، وإذا أمَروک بِأَمرٍ وسَأَلوکَ فَقُل: نَعَم ولا تَقُل: لا، فَإِنَّ لا عِیٌّ ولُؤمٌ.
«اصول کافی، ج 8 ص 348 _ من لا یحضره الفقیه، ج 2 ص 298»
