قلم نی دزفول ، محصولی منحصربفرد در جهان

دزفول - ایرنا - بوته ای عجیب که نه گل می دهد نه میوه، اما گاه سوژه یک شعر می شود و گاه در دستان یک استاد تابلویی خلق می کند که چشم ها را خیره می کند.

تنها قلمی که رنگ دانه دارد، تنها قلمی که دارای بدنه سیقلی و ارتجاعی است، تنها قلمی که جنس آن از چوب نیست، تنها قلمی که استحکامی به اندازه سنگ دارد، تنها قلمی که از الیاف نخ مانند فشرده ساخته شده ، تنها قلمی که رنگ را به خوبی جذب و به خوبی بر روی کاغذ تراوش می نماید و تنها قلمی که با جذب رنگ استحکامش را از دست نمی دهد، تنها برخی از ویژگی های منحصر به فردترین قلم نی دنیاست.
قدمت کشت و تولید قلم نی در دزفول بیش از هزار سال تخمین زده می شود و شاید بتوان آن را یکی از تولیدات کاملا تخصصی و انحصاری در دنیا دانست چرا که که تمام مراحل آن دارای نکاتی است که این اصول از فرآیند کشت تا برداشت قلم نی دزفول تنها در اختیار تعداد انگشت شماری از خانواده های دزفول است.
به گزارش ایرنا قلم نی دزفول که تفاوت های بسیاری با سایر قلم نی های موجود در بازار دارد با وجود اینکه در کمتر از چهار هکتار از مزارع دزفول کشت می شود بخش عمده ای از بازار قلم نی کشور، جهان اسلام و اروپا را به خود اختصاص داده است.
مراحل مختلف کشت ، تولید و عرضه قلم نی دزفول به بازار پنجسال زمان نیاز دارد این در حالی است که کوچکترین اشتباه در آبیاری، کشت و سایر مراحل تولید منجر به کشت مجدد بوته و پنج ساله انتظار دیگر دارد به همین خاطر برای بسیاری از افراد تازه کار، کاشت این محصول به یک تجربه تلخ همراه با ضرر تبدیل شده است.
قلم نی دزفول در فروشگاه های لوازم التحریر قیمتی بین پنج تا 20 هزار ریال دارد اما گران ترین و باکیفیت ترین آن قلمی است که در دست استاد کاران ماهر خوشنویسی است به طوریکه هر قلم تا 10 میلیون ریال قیمت دارد، کاملا استوانه ای، استحکامی به اندازه سنگ و با دوام بیش از 40 سال.
تمام اسرار فرآیند تولید قلم نی دزفول انحصاری است اسراری که خانواده هایی خاص نسل به نسل این اسرار را از پدر به پسر منتقل کرده و هیچ کدام حاضر به فاش کردن اسرار آن نیست.
دکتر صداقت جباری کلخوران از استادان مشهور خوشنویسی کشور در گفت و گو با خبرنگار ایرنا از قلم نی دزفول به عنوان با کیفیت ترین قلم دنیا نام برد و گفت:به عنوان یک خوشنویس که با انواع قلم نی از سراسر جهان خطاطی می کنم به تجربه برای من ثابت شده است که قلم نی دزفول بهترین نی دنیا است.
این استاد سرشناس خوشنویسی کشور با تاکید بر ضرورت حمایت از قلم نی دزفول در سطح ملی، کاهش زمین های زیر کشت قلم نی دزفول را نگران کننده خواند و اظهار کرد: قلم نی دزفول در بین تمام خوشنویسان و استادان مطرح کشور و جهان به عنوان باکیفیت ترین قلم نی دنیا شناخته شده است و این امر ضرورت حمایت از این محصول منحصر به فرد را دو چندان می کند.
وی به عنوان یک خوشنویس بر حمایت از کشت و تولید این محصول منحصر بفرد در دزفول تاکید کرد و گفت:قبل از اینکه این محصول منحصر به فرد کشور به طور کامل از بین برود و مجبور شویم قلم نی هم از چین وارد کنیم، امیدوارم متولیان امر برای حمایت از این محصول اقدام لازم را انجام دهند.
استاد جباری با بیان اینکه تنها محدودیت قلم نی دزفول را می توان قطر آن دانست افزود: درست است که قطر قلم نی های دزفولی موجود در بازار از قطر انگشت سبابه انسان متعارف تجاوز نمی کند ولی برای خوشنویسی کلاسیک، قلم مشقی و صحیفه و کمتر از کتیبه بهترین قلم است و هیچ قلم نی نمی تواند جایگزین قلم نی دزفول شود.
وی ادامه داد: ظرافت و حساسیت نی های ریز را در قلم های درشت جستجو نمی کنیم چرا که از چوب های بزرگ و سبک می شود نی ساخت ولی امکان جایگزین کردن نی های کوچک وجود ندارد و این امر موجب شده تا قلم نی دزفول هیچ رقیب مشابهی در دنیا نداشته باشد.
استاد جباری با مقایسه قلم نی دزفول با دیگر انواع قلم نی ها گفت: قلم نی شمال تحت فشار تاب بر می دارد و تغییر شکل می دهد ولی نی دزفولی برای کتیبه به پایین تر بهترین گزینه است.
مدرس دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران ادامه داد: در نسخ و ثلث می توان از قلم های دیگر حتی قلم نی فلزی استفاده کرد ولی در نستعلیق و شکسته نستعلیق به دلیل استفاده همزمان از نسبت های مختلف پهنای قلم، قلم نی دزفول بهترین عملکرد را دارد.
وی که آثارش در بیش از 40 نمایشگاه به صورت انفرادی و جمعی در سراسر جهان به نمایش گذاشته شده است، استحکام بالا، ارتجاعی بودن بدنه، جذب خوب مرکب و تغییر شکل ندادن بر اثر فشار و خیس خوردن چند ساعته در مرکب را از جمله ویژگی های بارز قلم نی دزفول برشمرد و گفت: برای یک خوشنویس اندازه واحد قلم نی از شروع تا پایان کار بسیار اهمیت دارد چرا که خوشنویس نمی تواند هر لحظه قلم را بتراشد به همین دلیل نیاز به قلمی دارد که برای کتابت کیفیت قلم تغییرنکند و این ویژگی ارزشمند قلم نی دزفول است.
استاد جباری با تاکید بر اینکه بهترین قلم نی در بین خوشنویسان غیر ایرانی قلم نی دزفولی است خاطر نشان کرد: قلم نی دزفول به عنوان بهترین و گران ترین قلم نی در معتبرترین فروشگاه های خارج کشور فروخته می شود و جایگاه ویژه ای در بین خوشنویسان جهان اسلام دارد که با فراهم کردن زمینه صادرات این محصول می توان علاوه بر حفظ و توسعه این محصول منحصر به فرد برای بسیاری از جوانان ایجاد شغل کند.
به جز قلم نی دزفول تمام قلم نی های جهان سفید هستند به همین خاطر تولیدکنندگان برای شباهت محصولات خود به قلم نی دزفول اقدام به سوزاندن جداره بیرونی قلم نی های سفید می کنند و با این کار اگر چه رنگ ظاهر قلم نی به قلم نی دزفول شبیه می شود ولی همچنان هیچ یک از ویژگی های کیفی و ظاهری قلم نی دزفول را ندارد.
اگر چه قلم نی دزفول بوته ای خودرو در کنار رود دز بوده ولی کاشت آن در زمین های زراعی دارای نکات فراوانی است که بی اطلاعی از اصول آن شکست قطعی زارع را به همراه دارد.
رئیس انجمن خوشنویسی دزفول نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، با بیان اینکه نام دزفول در جهان به قلم نی آن شناخته می شود، بی توجهی به این محصول منحصر به فرد را مورد انتقاد قرار داد و گفت: اگر این محصول در هر شهرستان دیگر بود سالانه برای احیا و ترویج آن کنگره بین المللی برگزار می کردند.
سیدمحمد حجاز با تاکید بر منحصر به فرد بودن قلم نی دزفول در جهان، افزود: آب فراوان، هوای گرم و خاک مناسب از جمله ویژگی هایی است که سبب رشد این قلم نی در دزفول شده به طوریکه تلاش استادکاران خبره دزفول برای کاشت نشای بوته قلم نی دزفول در شهرهای همجوار با شکست مواجه شده است.
وی با بیان اینکه قلم نی دزفول دارای کیفیت های مختلف برای دانش آموزان، هنرجویان و اساتید خوشنویسی است ادامه داد: یکی از ویژگی های منحصر به فرد قلم نی دزفول، تغییر نکردن ویژگی های فیزیکی قلم بر اثر فشار و خیس خوردن در مرکب است به طوریکه قلم نی درجه یک دزفول تا بیش از 40 سال داوم داشته و برخی اساتید با یک قلم نی دزفولی بدون نیاز به تراش یک کتاب نوشته اند.
رئیس انجمن خوشنویسی دزفول، خواستار حمایت از قلم نی دزفول به عنوان منحصر به فردترین قلم نی جهان شد و تاکید کرد:با توجه به کاهش بسیار چشمگیر سطح زیر کشت مزارع قلم نی دزفول به دلیل سخت بودن و طولانی بودن فرآیند تولید قلم نی موجب شده تا برخی نگرانی ها برای از بین رفتن کامل این محصول در آینده نزدیک وجود داشته باشد.
حجاز تاکید کرد: قلم نی دزفول در دنیا به کیفیت و بی نظیر بودن از نظر استحکام، زیبایی و ویژگی های فیزیکی قلم مشهور است ضمن اینکه با وجود همه مشکلات، قلم نی دزفول هم اکنون بخش عمده ای از بازار داخلی و همچنین بازار کشورهای اسلامی، حوزه خلیج فارس و حتی اروپا را به خود اختصاص داده است.
قدمت آن را بیش از هزار سال تخمین زده اند و شاید بتوان آن را یکی از تولیدات کاملا تخصصی و انحصاری در دنیا دانست چرا که که تمام مراحل آن دارای نکاتی است که این اصول از فرآیند کاشت تا برداشت قلم نی دزفول، تنها در اختیار تعداد انگشت شماری از خانواده های دزفول است.
فرامرز پالیزبان دارای مدرک فوق ممتاز از انجمن خوشنویسان تهران با اشاره به مستندات تاریخی قدمت قلم نی دزفول را بیش از هزار سال برآورد کرد و گفت:سلطانعلی مشهدی در رساله صراط السطور خود که بیش از 500 سال پیش نوشته است به نشانه های قلم نی خوب اشاره کرده که به دلیل اینکه تمام آن نشانه ها جزو ویژگی های منحصر به فرد قلم نی دزفول است می توان گفت که حداقل قدمت قلم نی دزفول 500 سال است.
وی به اشاره به استناد این سند در کتاب نستعلیق استاد فرادی ادامه داد: از طرفی چون امکان نداشته که قلم نی دزفول همزمان با نگارش این رساله به شهرت رسیده باشد و باید سال ها قبل از تاریخ نگارش این رساله قلم نی دزفول موجود و به کیفیت بالا در منطقه و جهان مشهور بوده باشد که می توان بر اساس آن قدمت قلم نی دزفول را قریب 750 سال پیش بینی کرد.
پالیزبان همچنین با اشاره به وجود رساله ای هزار ساله به زبان عربی در دانشگاه الازهر مصر که در آن مطالبی در باب قلم نگارش شده است ادامه داد: این رساله تایید کننده قدمت هزار ساله قلم نی دزفول است.
وی همچنین با رد تاریخچه قلم نی دزفولی به دوره قاجاریه و منشاء هندی داشتن قلم نی دزفول گفت:با توجه به مستندات تاریخی و اینکه این قلم نی در هیچ جای جهان نمونه مشابهی ندارد انتصاب قلم نی دزفول به هندوستان به طور قطع رد است.
جالب اینکه اسرار کاشت، داشت، برداشت و نحوه انبارداری قلم نی های دزفول انحصاری است و تنها چند خانواده سینه به سینه اسرار تولید این محصول را در گذر تاریخ حفظ کرده اند و عجیب تر اینکه این نوع قلم نی با این کیفیت بالا تنها در محدوده شهرستان دزفول رشد می کند به طوریکه حتی تلاش قلمکاران خبره دزفول برای کاشت این محصول در شهرستانهای اطراف با آب و هوای مشابه با شکست مواجه شده است.
قلمکار، قلمبر، قلمبران، و قلمباز برخی نام های خانوادگی در دزفول است که بر اساس کار تخصصی هر خانواده در فرآیند تولید قلم نی دزفول، در گذر تاریخ به نام خانوادگی شان تبدیل شده است که نشان از ظرافت، تخصص و اهمیت هر مرحله از فرآیند تولید آن است.
سرپرست اداره میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری دزفول نیز در گفت و گو با ایرنا با اشاره به انحصاری بودن قلم نی دزفول از نظر کیفیت و بافت در بین قلم نی های جهان، بر ثبت ملی قلم نی دزفول تاکید کرد.
یعقوب زلقی ادامه داد: اولویت اصلی اداراه میراث فرهنگی دزفول ثبت قلم نی دزفول در فهرست میراث طبیعی ملی است ضمن اینکه توسعه سطح زیرکشت و اقدامات حفاظتی این محصول نیز در دستور کار است.
وی افزود: تمام قلم نی های جهان با تغییر اقلیم و آب و هوا دچار تغییر شکل و خمیدگی می شوند به جز قلم نی دزفول که دارای ماندگاری بسیار زیادی است به همین خاطر استادان برجسته خوشنویسی کشور ترجیح می دهند از قلم نی دزفول استفاده کنند.
سرپرست اداره میراث فرهنگی دزفول تاکید کرد: متاسفانه قلم نی دزفول تا کنون به خوبی معرفی نشده و به عنوان یک صنعت پر سود و دارای اشتغال بالا نگاه نشده است.
زلقی قلم نی دزفول را یک برند جهانی برشمرد و ادامه داد: برخی صنایع دستی دزفول متاسفانه به اسم کشورهای دیگر در دنیا فروخته می شوند و این در حالی است که کیفیت بالای قلم نی دزفول موجب شده که کشورهای دیگر، با سوراندن جداره بیرونی قلم نی های سفید خود، آن را شبیه قلم نی های دزفول کرده و با برند دزفول در دنیا به فروش می رسانند.
جالب اینکه اسرار کاشت، داشت، برداشت و نحوه انبارداری قلم نی دزفول انحصاری است و تنها چند خانواده سینه به سینه اسرار تولید این محصول را در گذر تاریخ حفظ کرده اند و عجیب تر اینکه این نوع قلم نی با این کیفیت بالا تنها در محدوده شهرستان دزفول رشد می کند به طوریکه حتی تلاش قلمکاران خبره دزفول برای کاشت این محصول در شهرستانهای اطراف با آب و هوای مشابه با شکست مواجه شده است.
قلمکار، قلمبر، قلمبران، و قلمباز برخی نام های خانوادگی در دزفول است که بر اساس کار تخصصی هر خانواده در فرآیند تولید قلم نی دزفول، در گذر تاریخ به نام خانوادگی شان تبدیل شده است که نشان از ظرافت، تخصص و اهمیت هر مرحله از فرآیند تولید آن است.
علی محمودی از تولید کنندگان قلم نی دزفول در گفت و گو با ایرنا گفت: برای اینکه اسرار کشت و تولید قلم نی را فرا گیرم مدت هشت سال نزد تمام استادکاران قلم کار دزفول کارگری کردم آن هم با دستمزدی معادل یک پنجم کارگر معمولی.
وی که اکنون از جمله زارعان موفق قلم نی دزفول به شمار می رود ، کاشت و فرآیند تولید قلم نی دزفول را بسیار خاص و ظریف توصیف کرد و گفت: عوامل بسیار زیادی در کیفیت نهایی قلم نی موثر است به طوریکه با وجود یکسان بودن شرایط مزرعه برای همه نشاها کیفیت قلم نی در تمام نقاط زمین زراعی متفاوت است.
وی که هم اکنون 70 درصد نیاز بازار به قلم نی دزفولی را تامین می کند ادامه داد: از کاشت تا تحویل قلم نی به خوشنویس فرآیندی پنجساله دارد که این فرایند بسیار دقیق است و کم اطلاعی از کوچکترین نکته موجب افت کیفیت و یا از بین رفتن تمام محصول خواهد شد.
محمودی با اشاره به فرآیند کاشت قلم نی دزفول گفت: از زمان کاشت نشا تا رشد بوته سه سال زمان می خواهد، پس از آن باید پوست شاخه های بوته کنده شده و یک سال این قلم ها در زیر تابش آفتاب به طور مرتب آبیاری شود که در این مرحله بدنه سفید رنگ آن به قرمز تیره و قهوه ای تغییر رنگ می دهد. پس از آن بوته هایی که به طور کامل تغییر رنگ داده اند بریده و در انبار نگهداری می شود. فرآینده انبارداری و مراحل پس از آن به قدری حساس است که کوچکترین اشتباه موجب از بین رفتن تمام محصول می شود.
وی ادامه داد: از مرحله برش بوته و انبارداری تا تحویل به خوشنویسان، بیش از 6 ماه به طول می انجامد که در آن 20 مرحله از جمله سیم کشی، برش کاری، چند مرحله انبارداری و سایز بندی انجام می شود.
محمودی که سالانه بیش از یک میلیون قطعه قلم نی به بازار عرضه می کند، علم فرآیند کاشت قلم نی دزفولی را انحصاری و در نزد چند استادکار ماهر خواند و افزود: تا کنون هیچ گونه تحقیق و آموزش علمی مشخصی در خصوص قلم نی دزفولی صورت نگرفته و تمام علم فرآیند تولید آن به صورتی تجربی و نسل به نسل منتقل شده به همین خاطر تمام نکته های کاشت، آبیاری، کوددهی، انبارداری و حتی برش کاری به افراد تازه کار آموزش داده نمی شود و این امر موجب می شود که افراد تازه کار با اطلاعات ناقص وارد کار شده و نامرغوب بودن محصول نهایی آنها قطعی باشد.
وی با بیان اینکه فرآیند پنجساله، سختی تولید و دانش انحصاری فرآیند تولید قلم نی دزفولی موجب شده که افراد بسیار کمی علاقه مند به فعالیت در این رشته باشند، گفت: ابعاد زمین در کیفیت محصول نهایی نقش چندانی ندارد بلکه مدیریت مناسب، رسیدگی دقیق، آب، خاک و هوای مناسب و تلاش برای تبدیل نقاط ضعف به نقاط قوت نقش تعیین کننده در کیفیت محصول نهایی دارد.
محمودی ادامه داد: در گذشته از هر 200 هزار قلم تنها 2 هزار قلم درجه یک برای استادان خوشنویسی تولید می کردیم ولی امروز با مدیریت صحیح، کسب تجربه و استفاده از راهنمایی های قلمکاران کهنه کار دزفول، این رقم به 20 هزار قلم با کیفیت بسیار بالا در هر 200 هزار قلم رسیده است.
وی با منحصر به فرد بودن قلم نی دزفول در جهان تاکید کرد: قلم نی دزفول به طور انحصاری در دزفول قابلیت رشد دارد و در مناطق اطراف شهرستان دزفول یک بوته قلم نی با این ویژگی رشد نمی کند به طوری که حتی تلاش قلمکاران زبردست دزفول برای کاشت این قلم نی در شهرهای مجاور دزفول بی نتیجه بوده است.
محمودی با اشاره به برخی ویژگی های انحصاری قلم نی دزفول ادامه داد: قلم نی دزفول، تنها قلم نی دارای رنگ دانه در جهان است. برخلاف تمام قلم های موجود در جهان قلم دزفول از الیاف نخ مانند بسیار فشرده و متراکم ساخته شده است. قلم نی دزفول دارای جداره ای صیقلی، صاف و فنر مانند است که به دلیل بافت اسفنجی رنگ را به خوبی جذب و در موقع نوشتن به نرمی رنگ را بر روی کاغذ تراوش می کند ضمن اینکه استحکام بالای قلم نی دزفول موجب می شود که با فشار و خیس خوردن قلم در مرکب حین کتابت تغییر شکل ندهد.
وی ادامه داد: تمام مراحل تولید قلم نی دزفول انحصاری بوده و نکات آن در اختیار خانواده های خاصی بوده که نسل به نسل اطلاعات مربوطسبه کشت و تولید این محصول منحصر بفرد را منتقل کرده به طوریکه افرادی متخصص قلم کاری و عده ای دیگر متخصص قلم بری بودند.
محمودی افزود: با کاهش زمین های زیر کشت قلم نی دزفول از 150 هکتار به کمتر از چهار هکتار و ادامه ندادن این پیشه خانوادگی موجب شده که ورود به این عرصه بسیار سخت تر از گذشته شود چرا که علاقه مندان تولید این محصول باید به تمام این فرآیند آگاه باشند تا بتوانند این علوم را در یک مزرعه پیاده کنند.
نصب تندیس قلم نی در یکی از میادین شهر دزفول از سوی شهرداری هر چند اقدامی شایسته برای معرفی این محصول منحصربفرد دزفول است اما عدم تکمیل این تندیس و نیز تفاوت های تندیس قلم نی ساخته شده در این میدان با قلم نی اصیل دزفول چندان مورد رضایت اساتید خوشنویسی قرار نگرفته است.
6068
گزارش از محمد زمانی راد

انتهای پیام /*