هژمونی صنعت نیشکر بر محیط زیست خوزستان!

بررسی و نگاهی به گذشته نشان می​دهد که صنعت نیشکر همیشه در خوزستان خبرساز بوده است. یک روز با دودهای مزارع و سبز نامیدن این صنعت، روزی دیگر با کاهش کیفیت آب و روز دیگر با معضل زیست محیطی.

باوجود همه انتقادات منتقدان به تبعات و پیامدهای زیست​محیطی و اجتماعی نیشکر در خوزستان، اما  تبعات زیست​محیطی و اجتماعی این طرح با گذشت زمان گسترش و عمق بیشتری می​یابند و گاهی ابعاد بین​المللی به خود می​گیرد.

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه خوزستان، با توجه به افزایش بیماری سرطان در استان، اهمیت بحران آب، تاثیر کمیت بر کیفیت آب، پاک بودن هوا و موارد دیگر، توجه به محیط زیست استان خوزستان ضرورتی است که امروزه بیش از پیش به چشم می​خورد. ضرورتی که نشان از عدم موفقیت در بخش برنامه​ریزی و اجرایی از گذشته تا به حال برای مردم خوزستان بوده است. اگرچه معیار و شاخص سنجش حفاظت محیط زیست، باید مردم - به عنوان بالاترین سرمایه ملی - باشند.

حال این سوال پیش می​آید که چرا باوجود این​که نیشکر همچنان صنعت آلاینده محیط زیست خوزستان است، تحت برخورد قانونی جدی از طرف مراجع ذیصلاح قرار نمی​گیرد و هیچ اقدام اساسی در زمینه برخورد قانونی با باران خاکستر نیشکر انجام نمی​گیرد؟ چرا معضل بوی تعفن نیشکر هیچ وقت حل نمی‌شود؟ و سوالات دیگری که همچنان به عنوان ابهامات در ذهن مردم شکل گرفته است.

بررسی عملکرد شرکت نیشکر نشان می​دهد که این شرکت با وجود معضلاتی که ایجاد کرده، به جای حل آن​ها به دنبال شریک جرمی برای مشکلات خود بوده است که نمونه بارز این امر را می​توان در شریک دانستن صنایع دیگر و همچنین سد گتوند از طرف آن شرکت در مقوله شوری آب در نشست خبری هفتم خرداد سال گذشته عنوان کرد و صادقی – مدیرعامل شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی - در این خصوص گفته بود که "ما یک تولیدکننده هستیم. مگر می‌شود واحدی در کشور ایجاد شود که آلایندگی نداشته باشد. آلایندگی‌های ما در حد استانداردهای جهانی است. ما ذره‌ای آب که آب کارون را آلوده کند یا EC را افزایش دهد، نداریم. 16 میلیون تن نمک توسط سد گتوند وارد زمین‌های استان شده و این ادعا را می‌کنیم و حاضریم آن را ثابت کنیم و دلیل شوری آب سد گتوند کاملا مشخص است."

مورد قابل توجه، منطقی است که شرکت نیشکر دارد که از آن به عنوان وسیله​ای برای صیانت از آلایندگی شرکت استفاده می​کند؛ یعنی اعلام اتهامات دیگر صنایع برای وانمودن صیانت شرکت نیشکر! به طور مثال شرکت توسعه نیشکر ادعا می​کند که مگر چاه​های نفت موجود در خوزستان آلاینده نیستند و گاز آلوده ندارند، صنایع فولاد خوزستان مگر آلودگی ایجاد نمی​کند و مگر فقط ما هستیم که آلاینده​ایم؟! که البته این مدعا متفاوت از نظر سازمان حفاظت محیط زیست درباره فعالیت شرکت نیشکر در قبال محیط زیست است.

اگرچه شرکت نیشکر از ترفند دیگری نیز استفاده می‌کند و در این ترفند صحبت از مکان​هایی می​کند که به ظاهر چالش زیست محیطی ایجاد نکرده است مانند عدم ایجاد چالش زیست محیطی برای رودخانه کارون؛ اما هیچ​وقت شرکت نیشکر صحبت از این​​که برای کجا چالش زیست محیطی ایجاد کرده، نمی‌کند. به عنوان مثال این سوال پیش می​آید که آیا واقعا پساب​های نیشکر هیچ چالشی برای محیط زیست ایجاد نمی​کند؟ چرا هیچ​وقت هیچ مسئولی به طور شفاف از شرکت نیشکر به طور رسمی صحبت از پساب​های نیشکر نکرده است و همه مسئولین شرکت توسعه نیشکر به دنبال ارائه گزارش از تولید بیشتر نیشکر بوده​اند؟ آیا واقعا با وجود این چالش​های زیست محیطی و اجتماعی و عدم رعایت شاخص سلامت و هزینه مالی بالا جهت تولید شکر، وجود نیشکر توجیه منطقی دارد؟

شکست محیط زیست در مقابل صنعت نیشکر

دکتر سیدحسین فاضلی، مدیر کمیته برگزاری کنفرانس ملی رودخانه کارون در این باره به خبرنگار ایسنا گفت: به طور یقین هر طرحی که توجیه محیط زیستی نداشته باشد و زندگی مردم را به خطر می​اندازد نباید عملی شود. سال​ها است که از بحث جرایم دادگستری شرکت توسعه نیشکر و آلودگی​های شرکت توسعه نیشکر می​گذرد - که البته این شرکت هیچ​وقت آن​ها را تقبل نکرده است - ولی به دلایل نا مشخص هنوز برخورد لازم از طرف مراجع ذیصلاح انجام نمی​گیرد.

وی عنوان کرد: اگرچه شکست سازمان حفاظت محیط زیست در برابر شرکت توسعه نیشکر مقوله جدیدی نیست و سال​هاست که چالش​های این شرکت گریبان استان خوزستان را گرفته است و حتی فراتر از آن این​که ارزیابی زیست‌محیطی طرح‌های نیشکر از دهه 70 نشاندهنده شورکردن قابل توجه رودخانه کارون و ایجاد تالاب پسابی نیشکری و دیگر اتفاقاتی است که همگی ارمغان​های نیشکر برای مردم استان خوزستان بوده است. علیرغم همه این​ها، عدم استاندارد بودن آلودگی​های محیط زیست شرکت توسعه نیشکر مقول​های مبهم است زیرا در تمام قوانین مجلس، شورای‌عالی محیط‌ زیست و دولت هر پسابی که به محیط وارد می‌شود باید مطابق استانداردهای زیست‌محیطی باشد. این در حالی است که پساب نیشکر که وارد محیط می‌شود، استاندارد نیست.

فاضلی گفت: نمونه بارز که باید مورد توجه قرار گیرد، مقدار مصرف آب شرکت نیشکر است که به طور مستقیم بر کیفیت آب و نوع زندگی آن​ها و حتی محصولات کشاورزی از جمله نخیلات تاثیر منفی داشته است. اگرچه مقوله پساب​های شور نیشکر روی منابع آب زیرزمینی و سطحی تاثیر داشته و تشدید شوری آب از مهمترین مخاطرات زندگی مردم خوزستان بوده که مورد بی​توجهی قرار گرفته است.

با نگاهی گذرا به مواردی که مدیرعامل شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی در نشست​های خبری خود عنوان می​کند می​توان نکاتی را درباره معضلات زیست محیطی این شرکت مورد توجه قرار دارد؛ از جمله این​که صادقی در نشست خبری هفتم خرداد سال گذشته عنوان کرده بود که "کل مزارع نیشکر جهان حدود 25 میلیون هکتار است که برداشت سبز در جهان 20 درصد و برداشت به صورت سوخته از مزارع 80 درصد است. در هیچ جای دنیا حتی در پیشرفته‌ترین کشورهای دنیا نمی‌توانید جایی را مشاهده کنید که کل برداشت آن سبز باشد. برداشت کامل اراضی به صورت سبز امکان‌پذیر نیست و هر کس ادعا می‌کند که برداشت اراضی با تناژ بالا باید سبز باشد نیشکر را نشناخته است. در هیچ جای دنیا، نه در امریکا و استرالیا و نه در برزیل که مرکز تولید نیشکر دنیا است و سایر کشورها، در هیچ​کدام برداشت سبز به تنهایی امکان ندارد."

این در حالی است که احمد باورساد - عضو شورای شهر اهواز – گفته بود: بررسی‌های اعضای کمیسیون خدمات شهری شورای شهر در خصوص موضوع انتشار خاکستر در محل‌های مسکونی نشان داده که این خاکسترها به دلیل سوزاندن نیشکر در منطقه منتشر شده و مشکلاتی را برای ساکنان اهواز ایجاد کرده است.

وی همچنین در خصوص کارخانه الکل‌سازی واقع در مسیر آبادان ـ اهواز عنوان​کرده بود: هنگام تردد در این مسیر متوجه بوی بسیار نامطبوعی از سمت کارخانه الکل‌سازی شدیم که پیگیری‌هایی در این زمینه انجام شد. بی‌شک در این مسیر روستاهایی نزدیک محل کارخانه وجود دارد، همچنین این کارخانه در مسیر شهر کوت عبدالله قرار دارد و انتشار این بوی نامطبوع مردم را بسیار می‌آزارد و جهت باد که تغییر کند این بو در جهات مختلف و نقاط مختلف شهر منتشر خواهد شد.

باورساد گفته بود: قطعا انتشار این بو به دنبال فعل و انفعالات شیمیایی در این کارخانه اتفاق می‌افتد و مشکلات زیادی را برای شهروندان ایجاد می‌کند و ما به عنوان نمایندگان مردم به شدت پیگیر این موضوع هستیم و انتظار داریم محیط زیست برای این دو مورد نظر خود را مطرح کند.

و یا این مطلب که از مدیرعامل شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی در نشست خبری 27 فروردین سال ​گذشته گفته "در شعبیه محصول گندم با استفاده از زه‌آب نیشکر کشت شده که انتظار داریم برخی از واحدها که توانایی کشت گندم ندارند به سمت ایجاد حوضچه‌های پرورش ماهی بروند. معتقدیم در سال گذشته در زمینه مسایل زیست محیطی به شرکت توسعه نیشکر اجحاف شده است. باید فضا را برای اشتغال باز کنیم زیرا مشکل استان اشتغال است."

ترفند شرکت نیشکر تحت عنوان تولید بیشتر شکر، ایجاد اشتغال و موارد دیگر دلیلی بر توجیه چالش​های زیست محیطی و اجتماعی ایجاد شده توسط آن شرکت نیست و به نوعی راهکاری برای وانمودن به صیانت شرکت نیشکر بوده است زیرا که توجه به تولید اکسیژن در قبال اعلام عدم اجتناب​ناپذیر بودن تولید باران خاکستر نیشکر بر روی مردم استان خوزستان، نیاز به تامل عمیق دارد یا مصرف بیش حد آب تعیین شده توسط نیشکر در قبال ریختن زه​آب نیشکر در تالاب​ها نیاز به تامل دارد. در حقیقت شرکت نیشکر، چالش​های زیست محیطی خود را غیر قابل اجتناب دانسته و به ظاهر فواید نیشکر را وسیله‌ای برای صیانت می‌داند.

شرکت‌های نیشکر باید الزامات زیست محیطی را رعایت کنند

احمد سیاحی - معاون عمرانی استاندار خوزستان – در این​باره به خبرنگار ایسنا گفت: دفع زه​آب‌های نیشکر در رودخانه‌های استان یک مساله قابل ارزیابی و بازنگری است. این واحدها باید الزامات زیست محیطی را رعایت کنند.

وی عنوان کرد: ضرری و زیان‌هایی که زه​آب​های نیشکر به محیط زیست و رودخانه​های استان داشته قابل انکار نیست و جهت رعایت الزامات زیست محیطی در حال بررسی است.

سیاحی افزود: برای چاره‌اندیشی جهت دفع زه​آب​های این صنایع طرح‌ها و ایده​های جدیدی داریم که به زودی اجرا خواهد شد.

معاون عمرانی استاندار خوزستان بیان کرد: انتقال زه​آب واحدهای این شرکت در مناطق مختلف به تالاب شادگان و هورالعظیم از جمله این طرح​هاست که فرصت خوبی را در اختیار شرکت توسعه نیشکر قرار می​دهد تا الزامات زیست محیطی را رعایت کند. به زودی انتقال زه​آب واحدهای نیشکری امیرکبیر و میرزاکوچک خان به تالاب شادگان انجام خواهد شد تا ضمن جلوگیری از ورود زه​آب​ها به رودخانه​ها، تالاب​ها را احیا کنیم.

وی تصریح کرد: پیرو بازدید استاندار خوزستان از واحدهای نیشکر، این شرکت قول داد تا با ایجاد تصفیه​خانه​های فاضلاب و سایر اقدامات دیگر الزامات زیست محیطی را رعایت کند.

حدود دو دهه است که مردم خوزستان با تبعات و پیامدهای زیست‌محیطی و اجتماعی ناشی از طرح توسعه نیشکر دست به گریبان هستند. در مقابل، بررسی عملکرد سازمان حفاظت محیط‌ زیست در جلوگیری و حل چالش‌های زیست‌محیطی استان خوزستان نشان‌دهنده عملکردی غیرقابل قبول از نظر قانون‌گذاران بوده است. حتی فراتر از آن، تجارب گذشته نشان داده که سازمان حفاظت محیط‌زیست زمینه نابودی محیط ‌زیست را فراهم کرده و این نابودی به شیوه‌های مختلف در حال عملی شدن است. البته هیچ​وقت نباید فراموش کرد که سازمان حفاظت محیط زیست به تنهایی نمی​تواند اقدامات لازم را در برابر شرکت نیشکر انجام دهد و نیاز به اراده‌ای فراتر دارد!.

گزارش از نجمه ابراهیم​پور؛ خبرنگار ایسنای خوزستان