یک خبر از شوشتر

قلعه «سلاسل»، بنیانی از هخامنشیان در شوشتر از پا می‌افتد 

سلاسل، قلعه‌ای که سنگ‌ بنای آن از دوره هخامنشی با حفر نهر داریون گذاشته شد حالا پس از گذشت ۲۵۰۰ سال، ۵۰ سال است، به‌شدت رو به تخریب قرار گرفته و کارشناسان و فعالان میراث‌فرهنگی عوامل مختلفی از جمله مدیریت دوگانه و نبود رسیدگی مداوم را علت‌ تخریب‌های اخیر می‌دانند. آن‌ها معتقدند، دژ سلاسل که در دوره هرمزان کاربری دفاعی داشته حالا توان دفاع از حریم خود را ندارد.

بیش از دو هزار سال از قدمت‌اش می‌گذرد؛ می‌گویند تا همین دو دهه اخیر هم  آباد بوده، قلعه‌ای که بر فراز رود شطیط ایستاده و حیاط‌ها و شبستان‌های متعددش روایتگر تاریخی دور و نزدیک هستند.

 قلعه سلاسل؛ دژی بسیار بزرگ و مستحکم که از حیاط‌های متعدد، سربازخانه‌ها، طویله‌هرا، حمام‌ها، شبستان‌ها، برج‌ها و باغچه‌ها، قورخانه، نقاره‌خانه، حرم‌خانه، آشپزخانه و قاپی‌های متعدد و حوض‌های بزرگ و حصار و خندق تشکیل شده است. قلعه‌ای که به همراه 15 اثر تاریخی دیگر شوشتر در نشست سالانه کمیته میراث جهانی یونسکو با عنوان نظام آبی تاریخی شوشتر در فهرست  میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

اما این قلعه تاریخی که در زمان خود نقش دفاعی از شهر شوشتر را به‌عهده داشته حالا حتی توان دفاع از حریم خود را ندارد. طبق مشاهدات خبرنگار CHN، نه‌تنها تمامی عمارت‌های این قلعه تخریب شده‌ و جز اتاق‌های زیر‌زمینی، شوادان‌ها و تونل‌های داریون چیزی از این اثر تاریخی باقی نمانده که سرتاسر محوطه با پوشش بوته و خس و خاشاک به شکل علفزاری وسیع درآمده است. علفزاری که فعالان میراث‌فرهنگی بارها خطر آتش‌سوزی در آن را هشدار داده‌اند. 

 «احمد شمس‌آبادی» رییس انجمن دوستداران میراث‌فرهنگی شوشتر اما با اشاره بر اینکه بخش‌هایی از قلعه به‌دلیل نبود رسیدگی و حفاظت اصولی دچار ریزش شده به CHN می‌گوید: «قلعه سلاسل یکی از آثار تاریخی و با ارزش شهرستان شوشتر محسوب می‌شود که به‌دلیل عدم ساماندهی مناسب وضعیت نامناسبی پیدا کرده است».

شمس‌آبادی با بیان اینکه رویش علف‌های هرز در سطح محوطه خطرات جدی را به‌همراه می‌آورد به گرمسیر بودن این شهر تاریخی تاکید می‌کند و ادامه می‌دهد: «از آنجایی‌که خوزستان دوران خشکسالی را سپری می‌کند و شهری گرمسیری است رویش علف‌های هرز و جمع‌آوری نشدن آن سبب می‌شود، محوطه‌های باستانی مستعد آتش‌‌سوزی باشند».

 معضلی که هرساله به‌دلیل برچیده نشدن علف‌زارها، آتش به جان محوطه‌های با ارزشی چون کاخ آپادانا شوش، بیشاپور، تخت‌جمشید انداخته و پایگاه‌های میراث‌فرهنگی را با هزینه‌های گزاف‌ترین مواجه کرده است.

 «مجتبی گهستونی» دبیر انجمن تاریانا نیز بع آتش‌سوزی‌های اخیر محوطه‌های خوزستان اشاره می‌کند و می‌گوید: «در 6 ماه گذشته بسیاری از مناطق تاریخی و طبیعی خوزستان نظیر شdlار، چهل‌پا، ام‌الدبش و... در آتش سوختند».

شدت تخریب قلعه‌سلاسل در 5 دهه اخیر

شمس‌آبادی اما درحالی بیشترین بازدید گردشگران شوشتر را مربوط به سازه‌های آبی ـ تاریخی و قلعه سلاسل می‌داند که به گفته او، در ایام نوروز بیش از 200 هزار نفر از سازه‌های آبی ـ تاریخی و قلعه تاریخی سلاسل بازدید داشته‌اند. با این‌وجود، حفاظت‌ از این قلعه به‌صورت مداوم انجام نمی‌گیرد و همین امر سبب شده که قلعه تاریخی شوشتر از دهه‌های اخیر دستخوش تخریب‌های جدی شود.

این درحالی است که «مجتبی‌گهستونی» دبیر انجمن تاریانا خوزستان نیز با اشاره بر اینکه مجموعه قلعه سلاسل از بخش‌های مختلفی تشکیل شده و قدمت این بخش‌ها از دوره هخامنشیان تا دوره اسلامی می‌رسد به مالکیت دوگانه این مجموعه توسط سازمان آب و برق خوزستان و میراث‌فرهنگی تاکید می‌کند.

به‌گفته گهستونی، از یک سو، مالکیت دوگانه سازمان آب و برق خوزستان و سازمان میراث‌فرهنگی و از طرفی دیگر مداخلات کاری بین پایگاه‌ آبی‌ تاریخی سازه‌های شوشتر و اداره میراث‌فرهنگی تاکنون فرصت مناسبی را برای تبدیل شدن این مجموعه‌ عظیم به قطب گردشگری فراهم نکرده است. تعارض‌هایی که گاه سبب تسریع روند تخریب مجموعه سلاسل شده است.

 دبیر انجمن تاریانا معتقد است، استقرار یک نگهبان از میراث‌فرهنگی و یک نگهبان از سازمان آب و برق دردی از این مجموعه دوا نمی‌کند. هر چند که وجود یک تیم پژوهشی متشکل از باستان‌شناس، معمار و مرمت‌گر می‌تواند نقطه‌ آغازی برای خروج این محوطه از بی‌سرو سامانی شرایط فعلی باشد.

 او همچنین به ساخت و سازهای ناهمگون اطراف قلعه اشاره می‌کند و می‌گوید: «در حال‌حاضر هیچ نظارتی بر ساخت و سازهای پیرامون این مجموعه وجود ندارد. این درحالی است که بسیاری از گردشگرانی که در طول سال از این مجموعه بازدید می‌کنند از نبود یک مدیریت منسجم و حفاظت اصولی گله‌مند هستند».

 به‌گفته گهستونی، نبود یک ورودی مناسب و عدم دریافت بلیت برای بازدید از مجموعه‌ای که آثاری مهم درخود دارد بیانگر غفلت مسئولان مربوطه است. درحالی که وجود تاسیساتی نظیر اصطبل، سربازخانه، شوادان، کت و... ظرفیتی است که می‌تواند مجموعه قلعه سلاسل را به مرکزی فرهنگی برای اهالی شوشتر فراهم کند.

 منصوریان نیز یکی دیگر از اعضا فعالان میراث‌فرهنگی شوشتر است که معتقد است، مرمت‌هایی که در بنا انجام شده اصولی نیست. او به مرمت بنا با کاهگل اشاره می‌کند درحالی که ملات اصلی قلعه گچ و ساروج بوده است.

با اینکه هم‌اکنون بخش‌های اعظمی از قلعه سلاسل شوشتر تخریب شده اما هنوز هم بخش‌های باقیمانده بسیار چشمگیر و دیدنی هستند. مادام ژان دیولافوآ باستان شناس معروف اعزامی دولت فرانسه در سال 1881م درباره قلعه گفته است: «قلعه سلاسل اقامتگاه رسمی والی خوزستان است، و در روی کوهی که مانند فلات کوچکی است قرار دارد. در پای این کوه هم یکی از شعب کارون که شطیط نام دارد عبور می‌کند، و ساختمانها و استحکاماتی که از عهد ساسانیان باقی مانده‌اند آن را از طرف شهر قابل دفاع می‌سازند.»